|
| |
| |
| |
Durk van der Ploeg:
It burd
‘Sawnensechstich weinen binne der’, hie Joachim sein. Hy wie de lêste dy't yn 'e trein kaem. Syn burd bigoun nou to kroljen. Trije wike lyn hie er him foar it lêst skeard. ‘Ik lit it stean’, hie er doe tsjin Erna sein. Dat wie yn Mariënfelde. ‘Dat skearwetter fret my de hûd stikken en myn mês is sa stomp as in boerd fan al dat omtoarkjen.’ Erna hie skodholle. Hja lei mei de skonken by de brits del doe't hy dit wichtige bislút naem. ‘Dou bist fiersten to rimpen yn it skearen’, hie hja sein. ‘Dou moatst it dy better oan tiid dwaen. Wolfgang en Karl skeare har dochs ek. Wolfgang wie fan 'e moarn sa glêd as in spegel.’ ‘Wolfgang hat ek gjin burd, dat is hwat rûchte’, ynterrumpearre Joachim koart. ‘Lit dy oars by de kampbarbier skeare’, hie Erna bisocht. ‘De kampbarbier is in earsten kringeslachter, dy hat Heinrich Weijer de hiele kop juster tofike. En lykwols, mei ik myn burd stean litte of net?’ Erna hie lake en sein: ‘Jawis meistou dyn burd stean litte, mar ik haw ien bitingst, as it in readen wurdt giet it der binnen fjirtjin dagen ôf.’ Hja drige mei de finger, as in mem tsjin de bern en glimke om dy Joachim, dy't somstiden ek noch krekt in bern wêze koe.
‘Hastou in hekel oan reade burden?’ hie Joachim kwânskwiis frege. ‘In hekel is miskien tofolle sein, mar ik wit dat it dy net stean sil.’ En fan 'e moarn hie hja, doe't hja de boel ynpakten om fannijs to forfarren nei in oar kamp, sein: ‘Dou wurdst griis yn dyn burd. Wier Joachim, oan dyn tsjeaken is it allegear griis hier.’ De koffer wie wer iepensprongen en Joachim hie syn burd kritysk foar de spegel ûndersocht. Mar sa't er yn de trein stapte seach hja dat er lytse fornimstige kroltsjes om it kin krige. Kroltsjes dy't him jeuchlik makken. It stie him ynienen folle better en mei dy stikmannich grize hierren wie hy ek net om 'e hals.
Oan de oare kant fan 'e koupé sieten Käte en Kristel, en dêrefter, Wolfgang en Karl. De trein bigoun stadich to riden. Hastich glieden de huzen foarby. Bûten de stêd de romten. Hjir en dêr in hûs iensum njonken de baen, soms boarten der bern yn de lijte en weauwen. Alles wie in ôfskie. Erna stiek de hân omheech. Twa ûren soe it riden wêze fan Hannover nei Osnabrück.
‘Fynst it slim, dat wy nou wer nei in oar kamp ta moatte?’ hie Joachim frege. Erna hie de skouders omheech helle. Hja hie ta it rút út stoarre. De frijheit wie har mear weardich as
| |
| |
hja ynearsten wol wêze woe, mar hja liet dat net skine. Joachim hie der noed oer hawn. Justerjoun op bêd hie hy der oer neitocht. Hy koe net sliepe doe't de Poal sa kochele. Dat kaem fansels fan dy sigaretten. Dy fint pafte in hiele dei en justerjoun hie er op 'e striesek lein to smeulen. Der wiene gatten yn barnd. Ut alle macht hie er de sek tsjin de muorre slein en de hiele barak hie yn ûnstjûr west. Hieltyd hie er wer tinke moatten oan Erna. Hja soe sliepe oan de oare kant fan it kamp op de frouljusôfdieling. Hie it foar har net folle slimmer west as foar him? Alles hiene hja efterlitte moatten. En hwat hja yn har trouwen opboud hiene, wie efterbleaun. Yn fiif wike hie er net by har sliept en alle dagen moasten hja tsjin dy houten barakken oan sjen. Hja hiene oars net as twa koffers guod meinimme kinnen. In stikmannich portretten en hwat klean. Hy wist dat Erna it der swier mei hie, mar hja wie moediger yn dat stik fan saken as him. Hja wie oars. Hja wie ek oars as Kristel dy't ynienen de moedfearren hingje litte koe en efkes letter laitsje en sjonge. Erna wie evenrediger, hja wie forstanniger en koe him somstiden sa'n moed ynsprekke.
‘Sawnensechstich weinen, hoefolle kinne dêr yn?’ frege Kristel.
‘Krapoan tûzen man’, birekkene Joachim.
‘Moatte dy allegear nei Osnabrück?’
‘De efterste helte sil wol ôfkeppele wurde tink ik, foar Paddersborn en Warburg.’
‘Binne it allegear flechtelingen?’
‘Ik wit net, miskien. Hja komme by tûzenen yn West-Berlyn oan. De fleantsjinsten op Hannover en Hamboarch hawwe suver in dûbelde frekwinsje krigen, mar dat sil mei gauwens wol oer wêze as de Russen de grinzen tichtsmite om in ekonomyske krisis foar to kommen.’
‘En dan?’ frege Erna. Hja Loek romfels yn 'e glêdde foarholle.
‘Ik wit net’, sei Joachim koel.
‘Siz Joachim, dyn burd bigjint to kroljen’, sei Erna.
‘Fynst it moai?’
‘Ja, it stiet dy goed, mar dy grize hierren soe ik der útlûke as ik dy wie.’
‘Hwerom moat ik dy der útlûke, dy hearre der ek by.’
Yn in lange stoet wiene hja it kamp ynroun, lâns de glysterige paden en de trein wie fierder riden. It wie in lyts stasiontsje efkes foar Osnabrück dêr't hja útstapt wiene. It soe tichte by it kamp wêze. Guon hiene it reisguod op it skouder, sjongend en laitsjend balânsearren hja oer it paed. Mar de measten hiene har bondeltsje eigendommen ûnder de earm en hiene de holle foardel, net liker as wiene it finzenen oer
| |
| |
hwaens takomst de bislissing al fallen wie. Mar allegear krigen in keamer yn it greate kamp dêr't alle flechtelingen de earste tiid bliuwe soene oant der foar har in gaedlike wente ré kaem en hja in plak yn de maetskippij bisette koene. Mei in smak hie Joachim de koffers delset yn de keamer dy't har tawiisd waerd. Keamer 120, tredde doar links fan de sydyngong ôf en fan de haedyngong moast it grif de 14de doar wêze oan de rjochterkant. Wurch liet Erna har op it bêd falle en hime fan it rinnen oer it minne paed. De wei soe mei gauwens fluorre wurde, hie de kampkommandant sein, mar it wachte op it lizzen fan kabels. Yn earder tiden hie dit kamp tsjinne foar dakleazen en noch earder hiene der soldaten yn húsmanne, mar it wie lang net brûkt en moast fannijs ûnderhannen, nou't de stream fan flechtelingen sa sterk oanwoechs.
‘Binne alle sawnensechstich weinen hjir leech roun?’ frege Erna. ‘Né, der wiene ek reizigers foar Osnabrück en miskien noch wol fierder op. Hjir binne miskien fiifhûndert minsken.’ ‘Hastou ek noch bikenden sjoen yn de trein?’ ‘Né nimmen, dou bidoelst dochs guon út Spandau?’ ‘Ja, ja, dat bidoel ik. Se soene dy lykwols ek net werom kenne mei dyn burd. Dou bist alhiel oars. Nimmen sil dy mear werom kenne.’ Erna pakte de koffers út. It wiene hwat klean, in stik twa, trije boeken, portretsjes fan âlden en fan Erna's suster. De klean liet hja lizze op de matras. De portretsjes stalde hja út op ien fan de kastkes en in planke oan de wand. Hja stie der lang foar en fage mei de sjael de tommestreken der ôf en ruile se fan plak. Joachim siet by de tafel. Hy swei en seach Erna alle hantaesten nei. Somstiden glimke er. Togearre libben hja yn dy wrâld, dy't foar harren nou foarby wie. En it iennichste oantinken oan dy tiid wie yn dy inkelde listkes ôfbeakene. En doe't Erna de klean in plak joech yn de kastkes foel de skimer al oer it kamp.
Dy jouns wiene hja byelkoar kommen yn de greate kantine. Hja wiene wolkom hjitten en krigen biloften mei fan autoriteiten. Mar biloften hiene hja yn 'e rin fan 'e tiid al tofolle hawn. Letter hie Weimar Haupt mei glêzen smiten en wie dangeljend de seal útroun. Weimar hie tofolle dronken. Weimar dronk altyd tofolle en nimmen wist hwer't er de drank wei krige. Guon seine, hy wie dronken de sektorgrins oer kaem. Middeis hiene de bern al efter Weimar host en dounse, hwant hja wisten dat er it mâl opsizze koe. De oare moarns hiene de manlju wer yn de kantine komme moatten, om ynskreaun to wurden yn it arbeidsregister. Somliken krigen daliks wurk en oaren moasten wachtsje oant hja oanslach krije koene.
| |
| |
Mismoedich wie Joachim wer werom gien. Hy moast ek wachtsje. Hy stie foar de spegel. Winliken koe er syn burd sa net rjocht hifkje. Der siet waer yn de spegel. Hy krige der net rjocht sicht op. Mar wol koe er fiele dat it licht bigoun to kroljen. Doe wie er mei rimpene stappen de gong yn roun. Hy soe Erna sykje. Hja wie de hiele middei al fuort. Hja soe by Käte sitte of by Kristel, of miskien by frou Weijer. Oars hie hja hjir gjin kunde. Karl en Wolfgang hiene beide wurk krige by it kabellizzen nei de kampterreinen. Iensum swalke er troch it kamp, mar Erna foun er net. Hy fielde him iensum, hie gjin maten, gjin wurk. De oaren sieten grif wol yn de kantine, mar dêr fielde er him net thús. Hy woe wurk hawwe. Juster hie er noch frege, mar hja hiene tsjin him sein dat er tiid dwaen moast. ‘Tiid dwaen, Kelling.’ It bigoun to reinen. Yn de puozzen spatten de drippen fûnkjend op. Yn 'e fierte seach er de mannen dwaende mei it lûken fan de kabels yn de sleuf. Ien fan de mannen joech kommandos. Syn lûd wie heas. Efkes letter: hy floite en op in draef gyng it folk nei de keten om de bui ôf to skûljen. Allinne stie Joachim yn de rein en draeide him om nei de barakken ta; in treasteleas kompleks op in flakte. Dy kant moast er út. En doe't er letter wer yn de keamer siet stoarre er troch it rút, mar hy koe neat sjen, hwant geile drippen kletteren tsjin it glês.
Wachtsje, wachtsje. Nou al wiken lang. Alle dagen makke er deselde gong om de barakken. Ivich en erflik itselde. Deselde paedtsjes en deselde gesichten. De barakken wiene grien, dat wist er nou wol en foar de tredde barak bloeiden nou de roazen, fel read. En elke moarn, as er Erna yn 'e wei siet, roun er de roazen foarby. Hja Boene nou op it moaist wêze, tocht er. Mar bûten de roazen wiene it houten hokken mei fjouwerkante ruten. Rigen efter elkoar. Gjin útsicht op de romte, mar altyd wer it byld fan griene barakken en soms in kloft bern, boartsjend tusken de strûken of marsjearjend oer de teilen, dy't glommen yn it ljocht. En as it reinde siet er wer yn 'e hûs. De rein makke figueren op de ruten fan trieneagjen. Men moast wol fortrietlik wurde by it sjen fan safolle triennen fan de himel. En as it stil wie, hearde er oanhâldend kommando's fan de ploechbaes en Loek it folk de kabels yn de sleuf lâns.
Op in middei, it wie let doe't Erna thus kaem. Hja hie mei Kathe nei de stêd west. Joachim lei mei de klean oan op bêd en sliepte. Soe hja him wekker meitsje? It wie iterstiid. Hja bûgde har oer him hinne en lei har holle tsjin syn burd. It prike en it jokke har yn 'e hals. ‘It wurdt griis’, sei hja tsjin harsels.
| |
| |
Yn syn mûlshoeken pearelen tinne drippen flibe. Hy hie de mûle yn tsier. Soms forweegden syn lippen. It burd bigoun lang to wurden, suver to lang, tocht hja. Hja woe ha, hy soe him wer skeare. It skearwetter wie hjir goed, lykwols, der wie in goede barbier yn it kamp. Hja hie ynformearre by Kristel. Wolfgang en Karl skearden har dochs ek? Earst hie hja it wol lije mocht. It hie him jeugdich makke, mar nou bigoun er âld to lykjen en de kleur stie har ek net mear oan. It forblikte sa en it grize. Under de noas en yn de mûlshoeken bigoun it readbrún to kleurjen fan it smoken. Sa't er dêr lei, krige er suver hwat ûnforskillichs oer him. Soms koene syn eagen sa drôf wêze en filosofysk, mar soms ek fel. ‘Hark’, sei er dan, ‘hark, hja lûke kabels yn de groun. Noch in wike, dan is it karwei ôfroun, dan moatte hja nei de wei tusken Hameln en Osnabrück, om in nij deklaech to lizzen. In projekt fan fiif moanne.’ ‘Miskien meistou der ek wol hinne’, bisocht hja him to kalmearjen, mar dan sloech de fûnk út syn eagen wei. Hiel efkes koe hja dan bang fan him wêze. En justerjoun op bêd, doe't er har oankrûpte, hie hja ynienen tsjinnichheit krige yn dat burd. Hja hie it net sein. Hja hie neat sein. Mar letter, folle letter, miskien tsjin trijen - hja hiene beide net sliepe kind - hie hja alles sein. Alles hwat west hie. Dat hja langst hie nei it hûs en de bosken, nei de heuvels. Dat hja Klaus wer sa graech sjen woe. En heit en mem. ‘Ik wol sa graech lokkich wêze’, hie hja sein. ‘Froeger wie ik ek lokkich as ik by mem wie, doe't ik by dy wie. Ik wol wer sa lokkich wêze as doe't ik by beppe útfanhûze en hja de aker yn de boarne falle liet. Dan mocht ik myn namme roppe boppe de hals fan de boarne. En altyd kaem myn lûd wer werom.
En ik rôp beppe' namme en it wjerkeatste. Nou hear ik neat mear. Dou neamst myn namme net mear. Ik rop yn dy, mar it wjerkeatst net yn dy.’ Joachim swei, hy swei lang Sliepte er? Hy sliepte mei de holle yn har hannen
Fannijs wie hja der oer bigoun. Samar op in joun. ‘Hwerom silst dy nou net skeare, Joachim? Wier, ik ken dy net mei sa'n burd. Lit it oars troch de kampbarbier bihoffenje. Lit der in lyts puntsje oan meitsje, dat makket dyn gesicht yntelligint, dou silst der jonger troch wurde.’ Erna hie de holle yn 'e hannen en lei mei de earmtakken breedút op 'e tafel. Hja stoarre yn Joachims eagen. Der lei in spottend glimke yn dy eagen, as woe er dêrmei har wurden toneate dwaen. ‘Ik sil my net wer skeare, Erna’, sei er foars en skodde forheftich de kop en bleau ûnforsetlik. Hy hie de hannen gear en it burd hinge op
| |
| |
it boarst en gyng sêft op en del. It krolle oer it boesgroen.
‘Wolst dêrmei protestearje, Joachim?’ ‘Hoe bidoelst?’ frege Joachim. ‘Ik bidoel, protestearje’, herhelle hja. ‘Protestearje, hwertsjin sil ik protestearje?’ frege er en liet, nei't er de holle heve hie, it burd patriarchael wer Bakje op it boarst. ‘Tsjin dizze sitewaesje’, forfette Erna forheftich. ‘Der is gjin protestearjen tsjin, dit hawwe wy sels wollen om ús in frijheit to bifjochtsjen’, sei Joachim biret, mar syn eagen forretten fortriet, blonken net mear fan opwining. ‘Wolstou protestearje tsjin de politike tastân, it kommunisme, de spjalting fan Dútsklân, tsjin de wrâld?’ Wyld skodde Joachim it burd hinne en wer: ‘Ik wol net protestearje.’ ‘Mar hwerom seist my dan net hwerom dat burd der net ôf mei? Fan 'e wike seine guon fan: Dy âld man dy't hjir alle dagen omkrúst, dêr bidoele se dy mei. Of hwerom litst it byneed net hwat ynkoartsje? Al wie it elke fjirtsjin dagen mar efkes byhelpe. Gerok is in pûrbêste barbier neffens sizzen fan Karl en Heinrich, allegear sizze dat er in earsten fakman is.’ ‘Bisykje my net oer de skreef to heljen’, warskôge Joachim. ‘Mar dou kinst my dochs wol sizze hwerom dat burd stean bliuwe moat?’ ‘Goed, ik sil it dy sizze.’ Hy lei de hannen op 'e tafel, as soe er in wichtige forklearring jaen.
‘Nou't wy flechte binne fan eigen hiem, sil nimmen my herkenne meije. Nimmen mei witte dat ik Joachim Kelling út Spandau bin, nimmen mei witte dat ik de frijheit keazen haw. Ik bin samar in Joachim, in Kelling, mar kin ek likegoed in Weichel, in Gerok, in Bach wêze, in swalker, in man mei in burd. It forline is wei. Wy binne oer de grins stapt en nou is it forline wei. Ik wol nou sykje om in takomst.’ ‘Dou’, ynterrumpearre Erna. ‘Ik’, sei Joachim doe foars en forheftich. ‘En ik dan?’ frege Erna. ‘Dou?’ ‘Ja ik, hwa sil ik dan wêze yn dy takomstdream fan dy, yn dy nije wrâld, dystou opbouwe wolst?’ Joachim swei in skoftlang. Hy tocht nei: ‘Hwatstou wêze silst? Dou bist Erna, de frou fan in ûnbikend man, dy't net wol dat syn namme troch spionnen oer de grins brocht wurdt. Ik wol dat forline lizze litte. Ik wol it forjitte.’ ‘En hwerom wolstou dat forjitte, hwerom wolstou forjitte hwat dy úteinlings dochs it neiste is en it heechste, dou nasionalist?’
‘Dit hat mei nasionalisme neat út to stean, ik bliuw Dútsker, ik bliuw yn ús lân.’ ‘Dit is dyn lân net mear, Joachim, dou bist oer de grins flechte, as ik dy dat efkes yndachtich meitsje mei en nou wolst alles forjitte hwat der efter dy grins leit en dy kamoeflaezje mei in burd, dat dy krekt ta ien fan de meast opfallende figueren makket? Och, Joachim, hwat bistou in ûnnoazele stumper! Dou prakkesearrest tofolle en makkest dysels
| |
| |
de holle oeral mei dingen dy't neat om 'e hakken hawwe. Mar hwerom hastou dat burd dan yndertiid stean litten? Om't it skearwetter sa hurd wie en gjin barbier it dy net 't sin dwaen koe? Wie dat dyn motyf? Hwerom hiest dizze arguminten dan daliks net klear?’ ‘Dat koe ik doe net biargumintearje’, forfette Joachim, ‘dit argumint is ynspirearre op de groei fan it burd. It brocht my sa njonkenlytsen op in idé. It hat my hwat jown fan birettens. Ik wol in oar minske wurde mei nije idéalen yn in frij lân.’ ‘Dou moatst kalm bliuwe, Joachim, wier, dou moatst dy net opwine.’
‘Moarn geen ik oan it wurk.’
‘Moarn?’
‘Ja, ik moat moarnier yn de kantine forskine. Ik sil my melde moatte foar wurk.’
‘Hokker wurk sil dat wêze, Joachim?’
‘Ik tink fan oan de wei tusken Osnabrück en Hameln. De oaren moatte der moarn ek hinne.’
De oare deis kamen Joachim en noch in stikmannich manlju byinoar yn de kantine. Hja krigen wurk en swolgen doe op it wolwêzen yn sawn hasten in glês bier troch de kiel. Tonei soene hja moarns mei de kloften nei it wurk ta reizgje en jouns forsille wer thús komme en stil weiwurde tusken de barakken.
En elke dei al weroan moasten hja dy lange wei del en middeis yn de baernende sinne it âlde asfalt útbrekke en dan stoarte en walse. Joachim waerd der alle dagen weroan wurch fan yn 'e skouders en skonken. En jouns wie er troch alles hinne wurch as er by Erna thús kaem. En op 'e oerdei gyngen hja meiinoar yn 'e berm yn it skaed fan de tichte strûken, en ieten en dronken. Joachim koe wol kokhalzje fan de aeijen dy't Erna him meijoech. Weimar lei mei de skonken omheech en song as in alk. Hy is dronken fan it bier, rôpen guon. Hy bigoun rare lûden to meitsjen en rôp oan de fammen út it kamp, dêr't er jouns mei dounse yn de kantine. Dei út dei yn gyng it oan. Alle dagen baernde de sinne har op 'e lea en alle dagen waerd de wei langer. Elke joun wie it fierder riden nei hûs ta.
Joachim hie syn slinger wol. Hy woe in takomst hawwe, al soed er dy ek djûr bitelje moatte. En Erna wachte elke joun foar it rút as Joachim de hoeke omkaem. Hja wurdt swier, tocht er, doe't er har stean seach. As it in jonge waerd soe it burd der ôf, hie er har juster sein. En Erna hie knikt. Hja hie mei de rêch tsjin it sket fan it porteal stien, doe't er it sei. ‘It wurdt in jonge’, sei se doe.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd