De Tsjerne. Jaargang 17

[p. 23]

Teatske Alzum:
Boete dwaen

Hja siet al in set foar it rút út to sjen. Hja like noch net âld en hja wie kant en kreas fan lea, mar har eagen hiene hwat skous. It wie al jierren lyn dat hja hjir op in simmer yn it jounsskoft kommen wie. In greate man hie har de doar iepen dien; hja wie forwachte.

‘Dêr wiene jo al’, hie er sein. Hja hiene mekoar de hân jown en hy wie foar har útroun de lange gong troch. Hja hie sjoen dat hy slim brede skouders hie, mar oars lang en meager wie. Hy hie de keamersdoar foar har iepen hâlden. Hja wie op it âld minske ta roun dat by de tafel siet. Hja hie har de hân jaen wollen, mar de frou hie beard dat hja it net seach. ‘Soa’, hie hja sein, ‘dêr wiest dus.’ Doe hie hja har skerp opnommen. ‘Dou likest aerdich soun en geef’, hie hja sein, ‘mar dou bist my einliks to skrael en to meager.’

Hja hie it einliks sein as wie hja in ynkringer yn harren formidden. Hja tocht by harsels, hjir bliuw ik net, it liket my neat. Hja hie it fortrek yn har opnommen, mar alles hie har kâld en stiif oandien. De man sei neat. Hja hie tocht dat dy twa itselde sletten wêzen hiene. Hja soe har hjir nea thús fiele.

It âld minske hie it wurd nommen. Hja hie dien as spriek it fansels dat hja bleau. De frou praette evenredich; nou en dan wachte hja efkes en seach nei de man dy't swijsum foar harren oer siet. Hja wie bigoun út to lizzen, hwat hja sa'n dei allegear dwaen moast. ‘Ik siz it dy ienkear’, hie hja mei har ientoanich lûd sein, ‘en dan rekkenje ik datst it witste.’

Hja hie har ûnwis field; it wie as bistie der foar har gjin wei werom. Hja woe har forsette, mar it wie as leine dy man en dy frou mei harren strak, stil wêzen bislach op har. ‘Ik wit net oft ik wol bliuwe wol’, hie hja sein. Mar hja hearde sels it ûnbihelperige yn har lûd en dêr forwûndere hja har oer.

Doe hie de man har foar it earst oansjoen. ‘Ik soe mar bliuwe!’ Hy seach har fêst en strak oan; it like har in ivichheit ta. In eagenblik hie hja noch wifele. Wie der in driging yn syn eagen kommen? Mar né, syn lûd hie ûnforskillich west en hy seach wer by har lâns. Hja hie fan him nei de frou en doe wer nei him sjoen en hja hie sêft andere: ‘Ja, hwerom soe ik ek net bliuwe.’

Syn gesicht wie net foroare; miskien hie er net ienris mear heard hwat se sein hie. It âld minske hie knikt. ‘Ja, dou bliuwst mar. Ik moat help ha, ik kin 't net mear allinne ôf.’ En wer

[p. 24]

fielde hja dat se har foar in ynkringer of soks oanmurk.

Sa wie hja hjir kommen. De dagen hiene ientoanich west. Elk fan harren wie stil syn wei gien, hwant hjasels doarst ek net méár sizze as needsaeklik wie. Hiele winterjounen sieten se sa bymekoar. Allinne de klok tikke lûd en fûleinich en it ljocht skynde op it âlde minske har hannen en dan seach hja dat der tsjokke blauwe ieren op leine. En hja wie bang dat hja dêr skielk as de jierren har oanmekoar rigen ek sa sitte soe, mei in stil, strak wêzen. Dan hie er somtiden in forheftich langstme yn har west om hjir wei, om wer ûnder de minsken to wêzen, dêr't hja gemienskip mei hie.

Mar as hja har dan soms uterje woe en hy fornaem hwer't hja hinne woe, dan wiene dêr syn eagen, syn frjemd, riedselich wêzen dy't it opkearden. En har opstannigens waerd delbêdde en de dagen forglieden wer yn har ientoanigens, mar dochs wie djip yn har in spanning dy't har ûnrêstich makke.

Hja bleau, ek doe't it âld minske forstoarn wie en der foroare net ienris folle, hwant hja naem yn it lêstoan ek al de hiele húshâlding waer. Hy bipraette nou mei har de needsaeklikste dingen, mar hja wist noch neat fan syn wêzen ôf en hja fielde har ûntsettend iensum.

Doe op in joune hiene hja bymekoar sitten. Hy siet foar de tafel to blêdzjen yn syn kasboek. Doe wie er oerein gien en hie it boek ticht dien. Hja hie de siken ynhâlden; syn gesicht hie har neat sein. Dochs wist hja dat der hwat barre soe en dat dit momint fan greate bitsjutting wêze soe foar har fierder libben. Hy wie foar har stean gien, it wie oft syn eagen har taksearjend opnamen, sa't er it ek mei syn bisten dwaen koe. Hja fielde in greate bitterheit yn har hert kommen. Hja wie ek oerein gien. ‘Hwat wolstou?’ hie se frege. Hy hie har frjemd en lang oansjoen; doe hie hja in oerstjûr gebeart fan ôfwar makke. ‘Lit my gewurde’, hie hja sein. Mar hy hie syn sterke hannen op har skouders lein en har deltreaun, dat hja wer op 'e stoel siet.

‘Wy moatte ris prate’, hie er sein. Der hie gjin forset mear yn har west. ‘Wy moatte ris prate’, sei er foar de twadde kear. Hy hie op har delsjoen. Hja wist dat hja dêr ûnbihelperich siet as in ûnmounich bern en hja fielde har fornedere.

‘Witst hwat ik wol?’ hie er sein.

‘Né’, hie hja andere. Mar hja wist it wol en hja eange it, mar wist tagelyk dat hja it oanfurdigje soe.

‘It is it bêste dat wy trouwe’, sei er.

Efkes hie hja yn 'e wille west om har oan syn macht to ûntwrakseljen. ‘Hwerom?’ sei se bitter, ‘omdat it foardéliger is?’

[p. 25]

‘Dat ek’, hie syn andert west.

‘En hwerom mear?’ Hja wie bang wurden fan syn eagen; dy wiene kâld wurden lykas stelde hy allinne in feit fêst.

‘Omdat dou en ik man en wiif binne, bigrypste?’

‘Lit my gean’, hie hja smeke, ‘lit my gean!’

‘Né’, hie er andere en in seldsum glimke, mar kâld en birekkene, hie him om 'e mûle lutsen. ‘En dou wolst ek net fuort.’

‘Né, ik wol ek net fuort’, hie hja lústere en hja wist har oan alle kanten ynsletten.

Doet hja troud wiene, bleau er likegoed frjemd foar har en ûnder syn seldsume, mar forheftige opstigings as er har oanhelle, bleau hja ynwindich skou en bang fan him.

Hja hiene twa bern krige. It fanke wie tige op harsels en wie der nou al út. De jonge wie nou sechstjin jier; dy hie sa't it like fan har, hwant dy wie ek as waeks yn syn hannen. Mar de lêste tiden foroare dat. Hja seach it mei eangst en beevjen oankommen. Der wie langer sa'n spanning yn it wêzen fan 'e jonge. It forset yn him woun oan en hja bisefte it as in gefaer dat oanboaze en dat har bytiden de siken binaem en har bisette. Der wiene ek stuiten dat har eangst fordreaun waerd; dan wie hja bliid dat dy swiere druk net altyd op 'e jonge lizze soe, sa as op har. Hja hie it suver net ienris mooglik achte en hja hie der har al ûnder deljown as in needlot dêr't gjin forwin op wie. Hja bigoun nou dy ûnopfallende lytse dingen acht to slaen, mar dy biwissigen har dat der hwat skrikliks yn 'e jonge groeide. Sa waerd hja slingere tusken freze en hope, dat de jonge sterker wêze soe as syn mem. Djip yn har fielde hja hate tsjin de man dy't har wêzen fornedere hie, sa djip dat it forset yn har brutsen wie. Mar dan kaem de eangst wer boppe om hwat hja wist dat net to kearen wie: in útbarsting tusken dy beide manlju, omdat de iene foar de oare gjin kamp jaen woe.

Hja wiene togearre to kijforweidzjen. Hja hiene nou al lang thús wêze kinnen, tocht har. Der wie oars frij sicht hjirre, mar oan 'e lofterkant wie in terp en efter dat âld hússteed rounen de kij. Hieltyd forwachte hja dat se de hichte op komme soene. Hja hie al sa lang om 'e nocht wachte. Hja bieau sitten dêr't hja siet. Hja koe net fan 't sté komme en hy soe ek net wolle dat hja derhinne roun, tocht hja, har plak wie hjir ommers.

Hja moast kofje sette. It gyng troch har hinne: ‘Hwerfoar? Foar hwa?’ Hja kamen net thús. Hja soene miskien nea wer thús komme; it lei har op 'e lea dat der hwat skrikliks bard wie. De tiid forroun en de joundize loek oer it lân. Hja soene

[p. 26]

kâld wurde, tocht hja. Hja hie sjoen dat de jonge net ienris in jas oan dien hie.

Hja sykhelle swier. ‘De jonge’, prevele hja, ‘de jonge.’ It wie nou safier. Ien fan beiden soe bûge of brekke moatte. It needlot siet nou ek har jonge efter en der wie gjin kearensein oan, der wie hwat bard. Hja bisefte it mei in frjemde klearens. Efkes biweegde hja de hannen, doe lei hja se wer oermekoar. Wie der neat dat it needlot keare kinnen hie? Miskien hie hja bidde moatten. Hja seach nei har hannen. Hja fornaem, der leine ek blauwe ieren op, lykas op 'e âld frou harres doe.

De dize oer it lân waerd tsjûkeroan. Hja lake; it bearde frjemd. Hja koe net bidde, hy die it ommers ek net en hja wie mar in dead ding, gjin minske. En sa hie hy har makke. Mar hja moast nei de terp ta, sjen hwat der bard wie. Hja bleau lykwols mar sitten, har fuotten wiene as lead. Hja koe ommers net mear op harsels stean, dat wie har al lang forleard. Hja striek de knûkels út har klean. It wie ûnbiwust sykjen om útstel. Djip yn har wie in eangst dy't har alhiel yn 'e bisnijing naem. Der wie gjin minske yn it fjild en de dize waerd in sé dêr't de kij stadich yn forsonken. Noch kaem gjin bikend postuer de terp op. Hja bitocht, hja soene stiit fan kjeld wurde, mar miskien wiene hja beide al stiif en kâld foar ivich.

‘God...’ Stadich, as foel it har wit-hoe-swier, foarmen har lippen dy namme. It wie gjin bea; allinne mar in fraech: hwa keart it needlot?

Doe gyng hja oerein. Har gesicht wie bleek, mar sûnder útdrukking. Hja roun troch it bûthús; it wie dêr leech en stil. De jonge hie syn jas yn 'e rin wei oer in sket smiten. Hja seach der efkes nei, mar hja liet it stik liifdracht lizze. Sels hie hja ek neat waerms oandien oer har tinne jurk. De terp wie steil en hja hime, mar it wie net fan ynspanning. Hja hie de krún nou hast. Daliks soe hja it witte en it wie goed sa, hwant it needlot ûntroun men net. Noch in stapmennich en hja koe fierder om har hinne sjen. Oare kant sleat seach hja de kij rinnen. De hikke siet noch ticht, seach hja. Doe spatte de ûntsetting har yn 'e eagen. Hja seach de jonge sitten en it wie as briek der hwat yn har. Hja joech in gjalp as in bist yn deadseangst. Mar de jonge forweegde net en seach nei it roerleas stal dat foar him lei. Doe't hja tichterby kaem, seach hja opslach dat de man dea wie. Hy lei dêr helpleas hinne, de lange earmen rjochtút mei de hânpalmen omheech.

‘Hwat is hjir bard?’ brocht hja út. Der wie gjin forwyt yn har lûd, allinne binaudheit. De jonge seach har oan mei frjemde eagen. Hja koe him kwalik werom.

[p. 27]

‘Ik haw it dien’, sei er en syn lûd wie hurd, mar kalm.

‘Hwerom?’ wie alles dat hja wist to sizzen. In fraech sûnder sin en slot.

‘Omdat ik moast’, sei de jonge.

‘Omdat it moast’, foroare hja syn wurden, ‘it is it needlot.’ Hja knikte en hja seach nei de man dêr op 'e groun.

‘Ik woe net wurde sa as mem’, sei er. Der fleach oer syn wêzen in felle hertstocht dy't neat mear mijde. Hja wist, sa moast er der útsjoen hawwe, niis, doe't er syn heit it mes ûnforhoeds yn it hert stutsen hie.

It bleau in hoart stil. Doe sei er, mei eagen dy't de skrik fan de dea sjoen hiene: ‘Nou ha ik syn libben fornield en myn eigen. It is net oars, it moast sa.’

Hja knikte, mar tocht ûnderwilens: miskien hie ik dy fortelle moatten fan God. Se sizze dat God almachtich is.

Doe knibbele se neist de man del en krige him by de iiskâlde hân. It bigreate har suver dat er dêr sa op 'e hurde, kâlde groun lei. Hja seach nei syn gesicht. It like oars as oars, sêfter, miskien hie er ienris sa like as bern. It snie troch har hert en hja tocht: faeks hat er net oars kinnen as wreed; hwa kin tsjin eigen wêzen yngean? Doe seach hja de jonge oan. ‘Hy is dea.’

It hearde kâld en rau en de mûle fan 'e jonge forloek justjes, mar doe waerd er wer in strakke skreef.

‘Wy kinne hjir net bliuwe’, sei hja. Hy seach har oan. Foel it him op dat har lûd oars wie as er wend wie?

‘Hwat moatte wy dan?’ sei er, as gyng it him net oan.

‘Dou moatst dy earst de hannen waskje yn 'e sleat’, sei hja. Der siet bloed oan dy hannen. Hy gyng oerein. Hja seach him efternei en siet oer him yn noed doe't er him yn 'e ûnderwâl nei it wetter bûgde.

‘Sille wy dan mar nei hûs?’ sei er nei't er út 'e wâl opriisde. Hy sei it gewoan, mar efter syn wurden wâlle de fûl opkommende eangst.

‘Ik haw in plan’, sei hja. Hy seach har freegjend, mar sûnder bilangstelling oan. Mei de hân makke hja in biweging nei it deade lichem. ‘Dit is myn skuld’, sei hja.

Hy skuorde de eagen wild iepen. ‘Mem bidoelt?’

In wûndere trek kaem op har gesicht. ‘Ja, dou bigrypst it goed.’ En wizend nei de deade man: ‘Hy hie de hiele dei hurd skrept. Hy lei hjir to bikommen, de lea wiene him bijown. Doe wie it myn tiid. Hy sliepte fêst. Men trapet in pod salang dat er barst... Bigrypste?’

De jonge knikte wêzenleas. Har mûle forloek. Kâld en great like hja nou. ‘Dêrom haw ik it dien, bigrypste?’ Mei oertsjû-

[p. 28]

ging suver sei se dat. ‘Hearst it, sa is it om en to gien en net oars. En dou kaemst hjir en founst ús sa. Dou rinst nou nei hûs en seist it de buorlju, dy helje dokter en it gerjocht.’

‘En ik moat beare dat...’ Hy makke in biweging fan ôfwar.

‘Ja, sa sil it.’ Har lûd wie sterk en biret.

‘Mem is hiel oars wurden’, sei de jonge mei forwûndering.

‘Dêrom die ik it’, sei hja, ‘om oars to wurden, dêrom allinne.’

‘Mar mem liicht it’, sei de jonge dof. ‘Mem sil net boetsje foar hwat myn wurk is.’

‘Mar hastou it wol dien?’ frege hja en seach him lyk oan. ‘Miskien moat ik boete dwaen foar hwat ik neilitten ha.’

‘Hwat neilitten?’ sei er, ‘hwer hat mem it oer?’

Hja stoarre nei it lyk foar har. ‘Miskien as ik God oansprutsen, oanroppen hie, miskien dat Hy it needlot keard hie.’

‘God’, sei de jonge, ‘God, hwa is God?’

‘Ik wit net’, sei hja mei de eagen noch op 'e man. ‘God..., miskien is Hy it ien en it al.’ Hja sloech de eagen op nei de jonge. ‘Mar nou moatst fuort gean en doch hwat ik dy sein ha.’

‘It kin net, ik kin it net oannimme.’ Der rounen him triennen oer it gesicht, hja seach de donkere plakken op syn overall.

‘Dou moatst earst ast thúskomste de oare overall oandwaen, gjin skjinnen. Dyn oare hinget der noch en dizze goed opbergje.’

‘Né, wier mem, dit kin net, dit kin net...’

‘Wolst dan dyn libben yn 'e boeijens slite?’ sei hja strang. ‘Tink dy dat ris yn. De bisten net wer sjen, moarns ier de sinne net mear op 'e lea fiele, de ljurk noait wer hearre... Dou bist noch mar sechstjin...’

De jonge kreunde. ‘It is sa skriklik ûnbillik... Mem boete dwaen foar my...’

Doe die hja de earmen om him hinne. ‘Stil mar’, sei hja, ‘it is foar alles myn skuld. God sil it dy net swier oanrekkenje, mar my wol.’

Hja wist op dat stuit dat der in God wie. ‘Bid skielk ris foar my’, lústere hja. Hy sei neat werom. De earmen stiif om mekoar hinne gûlden se. Hja wie de earste dy't him sêft ôfwarde. ‘Gean nou fuort, toe gau, it moat.’

En dêr gyng er, earst stadich, doe roun er hurder. Hy like noch sa smel en jongeseftich. Great meilijen stiigde op yn har moed. Doe gyng se by de man oer de groun sitten en wachte. It tsjustere al oan. Hja tocht, syn gesicht like nou op 'e jonge sines. Hja wist nou suver net mear, hwerom't hja bang en skou foar him west hie. Hja soe nou de hannen wol om him hinne dwaen wolle en treast him. To let.

[p. 29]

Doe kaem der in namme oer har lippen. Hja seach nei boppen. De earste stjerren blonken al. ‘God’, sei hja, ‘God...’

Hja waerd der sels kjel fan, mar it joech treast. It wie oft hja net mear sa skriklike iensum wie, lykas oars altyd. Doe hearde hja praten, oerstjûre stimmen. Hja kaem oerein en wachte. Hja seach se kommen, ien twa trije manlju. Hja liken as reuzen troch de tsjustere dize op har ta to kommen. Unforweechlik stie hja dêr, mar har eagen wiene fêst en sterk.