De Tsjerne. Jaargang 15

[p. 106]

G. Mulder:
Doe en letter

Sa mar in greate restauraesje yn Ljouwert. Net botte drok biset. De klanten binne hwat ûngeduerich, hja ha gjin rêst. It measte folk rint hinne en wer nei de kazerne, de hiele dei al. De soldaten binne oproppen, it leger mobilisearret. Kokenweinen steane foar de kazerne to rikjen, de snert moat gear - en nei de snert sille de trije bataljons ôfmarsjeare nei it stasion en dêr yn 'e trein is it doel. Hwerhinne? Nou ja, dêr giet it praet dan oer. It binneplein fan de kazerne is in greate slypstien hinnebrocht - de master-gewearmakker slipet klewangs foar de offisieren... hwant mei sierwapens is de fijân net foar de grinzen to kearen. In boerekarre hat inkelde frachten skerpe patroanen middenop de binneromte delkwakt - de soldaten ha de izeren blokken út har patroantassen ynleverje moatten en dêr binne hûndert en tweintich skerpe patroanen foar yn 't plak kommen. Sadwaende sitte dy tassen like swier op 'e mage...

Folle famylje is yn 'e stêd kommen om de mannen of jonges in bihâlden weromkommen ta to winskjen - fammen sykje om in glim fan de feint. Dryste soldaten bigjinne nou al wer de tsjinst to sabotearjen - hja ha nea oars dien en dogge it nou op 'e nij, oarloch of gjin oarloch. En yn dy greate restauraesje sit ek ien sûnder stjerren of strepen - hy sit rêstich neist it fanke en makket gjin haest... Hja trouwens ek net.

De soldaet pjukt yn syn pipe om mei in ôfbarnd lúsjefersprikje; dy piip sit forstoppe en dat mei net... hy moat smoke, hwant dat fanke seit neat en hy wit der likemin hwat fan to sizzen. Né, net oer de mobilisaesje, mar fan hwat oars... eat dêr't hja foar kommen is om it him to sizzen ear't er fuort moat. Hja seit neat en hja sit mar stil foar har út to stoarjen. Allinne moat hja sa nou en dan hastich in trien mei in bûsdoekje opheine.

En dochs is dit stille sitten en stomme swijen neat minder as in striid op libben en dea. Hy wit it wol, it is him sa klear as in loddere aei. Hwant lit him dan yn militaire tsjinst de great-saboteur slim úthingje... sàfolle soldaet is hy dochs wol, dat hy it swakke sté yn dit soune en sedige fanke útspeurd hat om wei to wurden yn de weelde dy't allinne in troud man bifjochtsje mei. Hja sit neist him as in forrinnewearre en ynnommen fort - de stielen eagen sjogge troebel fan in leed net to omfiemjen noch to peilen. Kunstige fingers oan lange earms forstekke in hierspjelde yn in rykdom fan bloun. Hy kin it net litte en aei streakjend oer dat hier - mar hja wart him ôf, wol dy hân net. Dan nipt hja oan in great limonade-glês en seit as út djipten wei:

- Tutte dy't ik west haw!

Jawis, hja is lulk op him - mar hja kin harsels wol forgrieme...

- Stil nou mar..., seit hy.

- Ik siz ommers neat!

Hy draeit syn pipe yn twaën - hy ril it nou ris oars bisykje. Krekt nou't hy smoke moát, sit dat ding forstoppe, stiif forstoppe. Om in hierspjelde fan har doart hy net to freegjen... en hy is oars sa'n master yn dat fak. Dit fanke woe nea - op alle manearen hat hy it bisocht om har ta sines to meitsjen. Mar hja wie him to sterk yn har ôfwar. Mar doe't it birjocht

[p. 107]

kaem dat hy opkomme moast... doe kaem hja him yn 'e mjitte, hja hie sa mei him to dwaen. En hy wit it, dat soks gjin leafde wie by har... allinne mar meilijen.

- Ik kin it mysels nea wer forjaen!

- Stil nou mar, ju... Ik mei dan al in mâllenien wêze, mar ik hâld fan dy, en dat bliuwt ek sa!

- Mar ik wòl dy net - en nou sil it dochs moatte!

- Moatte? Dêr witst ommers noch neat fan...

- Tinkstou dat ik in oarenien bidrage wol? Gjinien of dy, ik kin net mear oars! O, hwat haw ik sleau west - ik soe it útskreauwe wolle... en men kin hjir net iens lûdop prate!

- Bist sà lulk op my?

- Né, op mysels! Mar ik sil boete dwaen, in libben lang dyn dweil wêze...

Skruten siket hy om har eagen, mar dy sjogge fier fuort.

Muzyk. Nasionale meldijen. It stafmuzykkorps fan it njoggende regimint bringt de bataljons ien foar ien nei it stasion. De soldaet wol bitelje, mar it fanke is him foar. Foar de glêzen lâns marsjeare de kompagnyen - hy wachtet op syn eigen... As syn seksje der oan komt, grypt er har hân en seit: - Ik sil dy skriuwe!

- Ik skriuw net - ik wachtsje op dy!

Hy docht in pear halen en rint as hie er nearne oars west yn it formidden fan de maten - in dûbelrot fan fiif man, hwat jowt it...

- Tutte dy 'k wie - tutte dy 'k bin! Ik forjow it mysels nea, nea en nea!

Dat wie dan yn 1914 - en hwat bitsjut in minskelibben fan sa'n fiifenfjirtich jier? Neat ommers, wy skriuwe nou al wer 1959.

Desimber. In arbeiderswent yn Huzum. Op in moarn tsjin fiven. Bûtendoar tsjuster en mistich. Iepen gerdinen - oars lûkt de reek nachts net út 'e keamer wei. It ljocht op - der rinne dochs noch gjin minsken. Sa bitiid yn 'e moarn krûpe de measte minsken it holkjessen mei oerjefte en leafde oan - de óare leafde, de frou, mei der earst út om de man to haegjen mei farsk sette thé. Mar hjir is de man earst ôf 't bêd om syn frou to geriven. Om sawn ûre moat hy pas op in paed nei de timmerbaes - it is in foech healûre fytsen. Dat is net fier, mar mei in rimmetykskonk falt it net ta. Mei syn frou is it helte slimmer; dy kin har earms hast net mear brûke... omheech wolle dy hielendal net mear. Dêrom is hy der sa ier ôf, hy sil earst de frou helpe: thé sette, brea fykje, de kachel skodzje, it jiskelaed leegje, en mear fan dy putsjes. 't Measte is al wer dien, nou earst de frou ophelje. Hoeden tilt hy har oer de ledikantsplanke en set har op fuotten - rinne kin hja noch wol en suver better as hy.

- Hast alles al wer ré?

- Ja; earst thé of...

- Né, earst myn hier!

En dan wol hja al wer dy earms omheech stekke, mar it wol net - it bisykjen allinne al jowt in ôfgrysliken pine. Helpleas draeit hja him de rêch ta en lit syn hannen gewurde. Hy wynt de lange frissels al hwat griizjend hier los - syn fingers binne noch linich. Dan boarstelt er de

[p. 108]

noch krollige lokken - dêrnei grypt er in kaem en kjimt... Mei ien hân hâldt er de kaem, mei de oare hân de rykdom oan hier... dy't nou syn rykdom is, hwant hja kin der sels net mear by. Hja is nou folslein oan him oerlevere: sûndige en bigearlike hannen bifrisselje yn syn eagen hillich hier - hy is der noch gek mei en hy moat der hiel efkes mei in biburde wang tsjinoan krûpe...

- Skei út!

- Sil ik hwat lij wetter helje en dy in lyts bytsje om 'e snút feije?

Der rûgelt in trien út har each, en hja kin dy nou net mear rap weistelle.

Hy hellet al wetter, in waskhantsje en sjippe...

- Nèt safolle sjippe der oan!

- Né ju, dat doch ik ommers nea...

Tige forsichtich aeit er har oer foarholle, wangen, noas, eagen, hals en nekke en droeget har ôf mei in doek by de kachel wei... en optein ropt er:

- Suver in poppe, sa skjin!

- Hâld dy dochs stil, ju!

- Ja, mar... ik hâld ek safolle fan dy!

- Dou bist n't wiis en dat hast ek noch nea west - ik stryk der aenst út nei de famkes, dan sille dy my wol helpe!

Hy hellet in spegeltsje en wol har sjen litte, dat it hier mar skoan sit...

- Fuort mei dat ding! Hja slacht der nei en kin it wol útskreauwe fan de pine.

Dy man, hy is de hiele dei fleurich en moarns bitiid suver oerdwealsk - nei't er har troude, hat er gjin misse dei ea wer hawn.

- Leave, dyn thé... suver al kâld, ik sil dy helpe...

Hja lit him gewurde - hwat kin hja oars, hja moat wol... hja is alhiel fan dy man ôfhinklik wurden en dat wurdt mei de wike slimmer. Hy docht alles foar har, hat altyd alles foar har dien en sil noch it slimste foar har dwaen. En hja wol it net - hja soe him forniele wolle of hy siik en hja him forplege.

- Hwerom hast de kleden net talutsen, eltsenien kin sjen!

- Lit se sjen, dat ik dy moarnsier forsiere mei...

- Ticht dy dingen!

- Hoe moatst dy aenst iepen krije, ju?

- Lit se dan iepen!

- Sjochst wol, wy binne it iens... lyk as altyd!

- Gean nou, it is dyn tiid!

- Earst in tút...

- Tink der om, ik kin dy noch skoppe!

Yn it tsjuster slingert er syn rimmetykskonk oerside fan de fyts en siket in traper. As hy sit en rydt... en fan de earste pine forlost is, fluitet er. Hwant hat ien in frou as hy?

En hy wit noch net iens, dat hja nou foar 't iepen finster stiet en him neieaget yn 't tsjuster... en dat hja lûdop seit:

- O, dou leave ûngelok fan in man!

Dat seit hja mei hillige wissens, dat hy it nea en nea en nea witte mei - dy stjonkert, dy streupert, dy...

It wol mar net ljocht wurde.