De Tsjerne. Jaargang 13

[p. 338]

Fedde Schurer:
It ivige motyf

tjitte piebenga - fersen foar marida.
Laverman N.V., Drachten, 1958.

Feitlik soe men, by it forskinen fan in jong dichter, nou wer ris in skôging jaen moatte oer generaesjes en oer in jeugd dy't sa hiel oars is as dy fan fjirtich jier lyn, yn ôfkarrende of yn forhearlikjende sin.

By de bondel fan Tjitte Piebenga fersen foar marida hoech ik ta myn opluchting noch it iene noch it oare to dwaen. Dizze dichter is nammers al dichter genôch om gjin oare as dichterlike pretinsjes to hawwen. Dat is to sizzen: hy wit hwat in goed gedicht is en hy hat de earsucht om it to skriuwen. Dat binne twa bêste dingen. En it alderbêste is, dat it him ek slagget, en dat men, dizze bondel trocheagjende, net ûntkomt oan de yndruk hjir mei in poëet to dwaen to hawwen, dy't mear fan him hearre litte sil.

Dit debút is fan in greate biskiedenheit, yn safier dat de dichter sûnder ûntskuldiging sjongt op it oerâlde en ivige motyf fan de leafde. En dat er him net skammet foar in romantyske oandwaning noch foar de lyryske foarmjowing. De sabeare ûnforskilligens, de like greatdoggerige as oerstallige forklearringen dat it dochs allegear neat mei neat is, men siket se hjir om 'e nocht. Mar wol fynt men it bitingst foar alle wiere poëzij: de forwûndering om it libben, sawol de kant út fan himmelhoch jauchzend as fan zum Tode betrübt. Sa't ik sei, de romantyk, en as ik dat siz mien ik in komplimint.

Men soe hast letterlik sizze kinne dat dizze fersen blau binne fan romantyk. Der is gjin forsin mooglik as men fuort al rigels lêst as dizze:

fan flinters yn 'e tropenacht
en skaden fan it stjerreljacht
spoun ik de fynste reagen

Bikoarlik (dit wurd hat neat mei bikoarjen út to stean) is it gedicht pas encore, ienfâldich, pril en stammerjend hast, en ûnwjersteanber yn de herhelling fan it moai foune byld fan de havenarbeiders dy't stake en de lanning fan de ‘coasters fol tochten en steamers mei langstmen’ bihinderje. Dat is it bigjin; de bondel jowt de skiednis fan in leafde, dy't opgong, blonk en forsonk, mei net de wanhoop, mar de filosofy fan de iensumheit oan de ein.

Men kin net sizze dat Piebenga yn it spoar fan syn foargon-

[p. 339]

gers rint. In frysk dichter fan in bytsje formaet kin men ek min fan forwachtsje dat er syn foarbylden siket yn de fryske lettertún, ek al stiet er yn deselde groun, ûnder deselde skiere sinne en yn deselde sigerige hoeke. Dat binne op it lêst dingen dy't men sels net yn hannen hat. Bimoedigjend lykwols is, dat dizze dichter net biswykt is foar de forlieding om yndruk to meitsjen troch it bidriuwen fan ‘experiminteel’ gewelt op 'e tael. Dy forlieding is der, libbensgreat. Mar Piebenga liket my geardernôch om to bigripen dat dat forskynsel wolris like koart fan bistân wêze kin as de hoela-hoep. Foar lju dy't neat to forliezen hawwe is dat net sa slim; foar him soe it wol slim wêze omdat er gâns to forliezen hat.

Alderminst in tradisioneel dichter, leagenet er lykwols de tradysje net. Hy stiet der frij foaroer, sûnder himsels wys to meitsjen dat men der ea frij fan wêze kin. Mar by komt har tomjitte mei de ûnbifongenens dy't de kunstner nedich hat.

Der steane yn dizze bondel inkelde gedichten, dy't my, ek by wer lêzen, treffe troch har ienfâld en charme. Ditte b.g.:

nou't dyn ûnfollearde hannen
har sa stil en sêft om de
kearsflam fan de takomst
bûge kin ik net bigripe
datstû letter frou wêze silst

ik kin dyn hannen net
bigripe as se troch myn
hier wuolje en flechtich
lâns myn mûle waeije

Prachtich binne ek de slútrigels fan it sonnet har sliepen dêr't bloei en forgonklikheit yn ien eachweid fongen binne:

mar earne fier giet dit kontoer
en dat sil ik net keare kinne
nei âlder grizer foarmen oer.

yn it folgjende sonnet bifêstige yn de rigels:

hwant ûnder gledde opperflakte
makket forflechtiging al akte
fan hwat noch read to bloeijen stiet.

De lyryske spontaniteit wurdt hjir en dêr remd troch in soarte fan understatement, dat him opponearret as eangst foar retoryk. Dat is in soune eangst; hwant foar immen dy't handich is mei wurd en rym sliept dizze forrieder nea. Dêrom bin ik wol wiis mei it oerhingjen nei Gerrit Achterberg, dy't de dichter der ta bringt to skûljen yn sifers en formules:

ik wol in batich saldo ha

[p. 340]

 

mar dwers troch de kolommen hinne

 

komt wer har oantlit op my ta

 

 

 

mei eagen dy't forliespost binne

 

en net in winst yn aktiva

 

dêrom boek ik mysels allinne.

Piebenga hat in sterk foarmbisef. Dat hiene de dichters fan eardere stagen ek, en dêrom bisiket er dat wolris hwat wei to moffeljen. It falt my op, as ik in fers fan him dat my nou al wakker bikend is, oertikje, dat ik iderkear sjen moat hwer't de rigel krekt ophâldt, om net in pear wurden tofolle oan to slaen. Mei oare wurden: syn rigelyndieling hat gjin sterke ritmyske needsaek. Hja is mear typografysk as muzikael biskaet. Ik kom hjir effen werom op rigels dy't ik niis oanhelle. Men soe se ek sa skriuwe kinne:

ik kin dyn hannen net bigripe
as se troch myn hier wuolje
en flechtich lâns myn mûle waeije.

It fers soe der tinkt my net minder of oars fan wurde. Net dat ik biswier haw tsjin dizze notearring, mar hja is net iennich en ûnforfangber. Dêrtroch rint it fers gefaer slopankelich to wurden, en op oare poaten to stean as dy fjouwer fan Pegasus: klank, ritme, byld en visy.

Hwant, en dat moat ris sein wurde, somlike dichters fan hjoed de dei forwikselje faken it visuéle elemint fan it gedicht mei it visuéle byld fan de pagina, en dat is in nuodlik forsin. Piebenga hat him, net yn dizze bondel, mar wolris op in oar plak, der soms ek oan forgrypt. Hy skriuwt dan syn rigels en koepletten yn de foarm fan in slange of in pyramide of in mantsjedraek. Dat is gjin wurk foar in dichter, mar foar in gearstalder fan in njoggentjinde-ieusk brulloftsprogramma of in poëzij-album foar famkes sa yn de trant fan: lees op en neer lees heen en weer - en it ‘nieuw draaiend lied’, dêr't Jacobus van Looy yn syn Feesten al wille oer makke - om fan katterebra noch mar to swijen. Ik haw in djip woartele wantrouwen yn lju dy't bisykje my typografysk foar de kroade to riden; ik fortink harren derfan dat hja útflechten sykje en dwaende binne my sânrapen foar sitroenen oan to smarren.

Dit is alderminst as in swier forwyt oan Piebenga miend, hwant by hat dizze praktiken wier net nedich. Op syn bondel fersen foar marida hat er al wer in rige goede gedichten folgje litten, genôch om mei bitrouwen nei syn folgjende samling út to sjen. Lit er him frij hâlde fan moade, en harkje nei syn hert en syn muze. Hy kin it dêr glêd op weagje.