De Tsjerne. Jaargang 13

[p. 228]

Piter Terpstra:
De moeting mei Robert

I.

It hotel is hielendal foroare. Eartiids hie it, yn al syn primitivens, dochs noch sfear; it wie op it lêst de setel fan de soasiteit en de skaekklub, it wie wol min ofte mear represintatyf foar De Lemmer, al wie it by de graesje fan it feit, dat der neat betters wie. Der hat altyd in hotelier west, dy't syn stân ophold, dy't fortelle koe fan de standing fan syn fak, en dy't superieur glimkje koe as de oaren him oanseagen mei op de lippen de net útsprutsen fraech hoe't it dan mooglik wie dat immen mei sa'n ûnderfining en fakmanskip hjir bidarje koe op in doarp, dat gjin kânsen hie foar in hotelwêzen fan greate bitsjutting.

De nije hotelhâlder is, oan syn praet to hearren, in Grinslanner, in echte hege-bloeddruk-figuer. Syn stim slacht lûd troch de taepkeamer dy't eartiids in mystike rêst hie. Oan de muorren en it lewant hingje tierelantijnen, dêr't de eardere eigener de noas heech foar oplutsen hawwe soe; mei ankers en flardtsjes fan fiskersnetten hat de man opsetlik in biskate sfear skeppe wollen, mar it is jammerdearlik mislearre. En it slimste is, dat om tolve ûre al in pear ropperige en bearderige jongkeardels efter in glês bier sitte, by deselde tafel, dêr't eartiids de doarwaerder sa foarsichtich en eptich syn slokje opnimme koe.

En as it tolve ûre is hat Frâns de Jager al lang bigrepen, dat er fan de âlde Lemmer praktysk neat werom fine sil. Hy bliuwt hjir net. Hy tinkt ek hast net oan Martha Winkelman. Der wynt al lang hwat oars yn him om. Hy sil Trude in brief skriuwe, dat er op reis sil, twa, trije wike.

Hy is troch neat oan har boun. Hy hat forlet fan in oare frou. Sa mar in oare frou, itsij op Yslân of yn Venetië of earne dêr tusken yn. In frou, dy't net folle witte hoecht en net folle freget, mar dy't der weet fan hat dat soms twa minsken elkoar efkes moetsje kinne, efkes mei elkoar glimkje, efkes mei elkoar drinke, efkes mei elkoar sliepe kinne en dat der in wûnderlike sympathy groeije kin, dy't efkes tankber yn it ûnthâld bliuwt en dochs sûnder pine wer weiwurde kin as in blide dream.

As er dy middeis troch De Lemmer kuijeren is syn bislút nommen en by is al by steat om it doarp to sjen mei de mylde bilangstelling fan in bûtensteander en mei de goed-

[p. 229]

wollendheit fan immen, dy't yn in kâlde stourein rint, mei it witten, dat er de oare deis ôfreizgje sil nei it waerme suden.

Mar dy middeis moetet er Robert Winkelman.

‘Ik kom oan de kost as byldhouwer’, seit Robert Winkelman. ‘Ik bin hwat yn de moade, hjir yn Fryslân. Ik leau, dat myn namme goed yn it gehoar leit. Hwat dat oanbilanget hat ús mem it eartiids net sa min sketten. Us heit forsette him der tsjin, mar hja stie der op: it moasten Hollânske nammen wêze; wy hiene op it lêst ek Hollânske foarâlden. En ús heit wie as kommunist ynternasionael genôch oriëntearre om him der by del to lizzen. Dat sa waerd it Martha en Robert.’

Martha. Hy tocht fansels fuort oan hàr, doe't er Robert Beach. Robert neamt har ek frijmoedich.

‘Martha en ik hawwe it noch wolris oer dy. In kearmannich hawwe wy hwat oer dyn wurk yn de krante lêzen. Ik hie dy altyd noch sa'n bytsje yn 't ûnthâld lyk ast' wiest doest' by ús oer de flier kaemst. Martha nei alle gedachten ek. Ik wie doe tolve jier; dou hast my noch gauris holpen mei myn fysika. It hat om 'e nocht west; by byldhouwurk hat men soks net nedich.’

It wurdt tsjuster. De lantearnen geane oan; de auto's hawwe de ljochten al op.

‘Kom joun by my thús’, seit Robert Winkelman. ‘Wy kinne ûren prate.’

‘Hwer wennest?’

‘It lêste húske oan de Polderdyk. It stiet noch oan de Rien, it is dêr net tichtsmiten, lyk as de Fiskersbuorren. Kom net sa let, Frâns.’ Hja prate it ôf.

De Lemmer fan dy jouns is oars as de moarns. It skynsel fan de strjitlantearnen en de stikmannich forljochte etalaezjes bringe him jounen fan eartiids yn it sin. Fan it doarp by joun hat er hâlden sûnt er as lyts jonkje foar it earst jouns nei iten noch in boadskip dwaen mocht. Ek dizze joun is der hwat fan dy tsjoen fan ljocht en tsjuster; allinne al it foarbygean fan de minsken foar de ruten fan it hotel lâns is oars as oerdeis.

En de joun formoedsoenet him ek sahwat mei it ynterieur; it is rêstiger en smûker yn de taepkeamer en it giele ljocht út in skipslantearne boppe de doar hat hwat aparts. De ballen op it biljert glânzgje; it sêft tsjin elkoar oan tikjen hat in húslike klank.

De ober, dy't de moarns de bierglêzen ûnforskillich op de tafel plante, set de itenspantsjes mei omtinken op it wite kleed fan it taffeltsje yn de ytseal en syn bihierre hân jit suver mei hwat sierlikens de tonic yn it lytse glês.

[p. 230]

It iten is wol smaeklik; Frâns de Jager docht it him oan tiid. Foar it dessert smookt er rêstich in sigaret en sjocht nei bûten. Op de hoeke by it gemeentehûs knypeaget it forkearsljocht. By it Nutsgebou binne manlju dwaende mei it yn in fracht-auto laden fan rakken mei lege fleskes.

Der komme him oare kearen yn it sin fan sok rêstich en tofreden iten by in hoteltafel mei in útsjoch, dat jin goed docht. It wie almeasten yn it bûtenlân. Mar dit hat der hwat fan. De Lemmer is him de lêste ûre bitrouder wurden en dochs kin er de distânsje nimme as immen, dy't it goede wolkom is en him fan it minder goede neat oanlûke hoecht. Dat is èk hwat fan it bûtenlân.

Hy réalisearret him, dat er alles hiel oars sjocht as fan 'e moarn. By de lêste sechjes oan syn sigaret - de ober hat it dessert al mei in pear freonlike wurden foar him del set - tinkt er dêr oer nei. Hy hat minder oanstriid om nou fuort wer ôf to reizgjen. Hy moat der noch ris goed oer neitinke hwat him der eins ta brocht hat om nei De Lemmer ta to gean. Hy kin him der net ôfmeitsje, lyk as fan 'e moarn, mei by himsels to sizzen, dat it in stomme set west hat. Foardat er hjir werom kaem hat hy syn Lemster forline gauris idéalisearre; dit doarp hat in great part fan syn libben bihearske en hy hat der altyd wis fan west, dat it noch ris de eftergroun wêze soe fan in boek of in toanielstik. Fan 'e moarn flapte er it der tsjin de nachtboatkaptein sa mar út - mar in pear tellen letter tocht er iroanysk oan syn eigen wurden.

Hy sil der net ôf wêze as er syn ympulsive reisbistimming nou ynienen wer farre lit - nou net en letter net. Fan 'e moarn wie alles ynienen sinleas en leech, mar dizze joun is dat foroare, der komt hwat op him ta, dat him bynt. Miskien komt it troch de moeting mei Robert Winkelman. De Lemmer is net allinne eftergroun en net allinne it idéalisearre forline. Yn alle gefallen is Martha der ek noch - en sûnt de moeting mei Robert is hja net allinne mear de ûnfolsleine libbensepisoade, dêr't er almeasten wol frede mei hie.

Mar it oantinken oan har skuort ek neat iepen, binammen dizze joun net. De ober rommet it itensreau op. Frâns de Jager bistelt kofje mei cognac. Hy stekt in nije sigaret oan.

De drank forwaermet him mei in greate myldens. It is allegearre goed. De manlju hawwe it flesseguod ynladen; de frachtauto wurdt oan de efterkant ticht klapt en efkes letter heart er it starten fan de motor. De auto rydt de kant fan de Snitser strjitwei út. Hy bûcht him hwat oer de tafel en sjocht de reade efterljochten nei, tinkt efkes oan de tsjustere kabine

[p. 231]

mei it forljochte dashboard en de autoljochten dy't op 'e dyk en tsjin de beammen oan skine. Hy jowt him wer hwat efteroer yn de stoel, bitinkt dan dat der by de taep in pear djippe fauteuils steane, rint der hinne en bistelt syn twadde romerfol.

Hy soe der frede mei hawwe kinne as er hjir de hiele joun sitten bliuwe moast.

Mar de ôfspraek mei Robert Winkelman is nou ienris makke en hy hat der ek wol sin oan. Robert bringt alles fan eartiids wer folle tichter by en dêr hat er joun tige forlet fan. Hy fielt foar it earst wer kontakt mei De Lemmer. Soms freget er him efkes ôf hoe't it moarn wêze sil. Miskien gniist alles him dan wer like kâld oan as doe't er fan de nachtboat ôf it doarp lizzen seach. Mar hy hoecht noch gjin bislút to nimmen.

Hy nimt in krante fan de lêstafel en bigjint to lêzen. Hy wurdt suver in bytsje slûch. Der komme hwat minsken yn; hannelsreizgers foar 't neist. It praet wurdt hwat lûder, mar it rint yn elkoar ta in monotoan gounzjen, dat suver noflik is om nei to hearren.

Hy wurdt wekker trochdat de krante him út de hannen risselet. It ljocht, de reek, de pratende minsken oan de taffeltsjes en de twa manlju by it biljert, dy't de keuën ynkrytsje, binne him efkes ûnwennich oan de eagen. Ynienen sjocht er troch de iepene doar fan de ytseal, dat de jongeman en de faem, dy't op de nachtboat wiene, foar elkoar oer by in taffeltsje sitte. Hwannear binne hja der yn kommen? Hja bûge har hollen oer de tafel nei elkoar ta en prate sêft en glimkjend. De damp hinget boppe de sopboarden. De faem hat in strak, swart truike oan; hja hat in kreas, yntelligint gesicht en har gebearten binne charmant - soks is him fannacht net opfallen. De jongeman hat in hwat opsetlike galantens oer him; hy is tige soignearre en hy lit hieltyd syn tosken sjen.

It is healwei achten. It wurdt dus tiid om nei Robert. Frâns teart de krapte ticht en rint nei de kapstok.

It is in bytsje kâld bûtendoar en der falt in fine stourein. Hy rint de Fiskersbuorren del. Eartiids wie it in smelle streek tusken de huzen en it wetter. Mar it wetter is ticht smiten; hy hat der argewaesje fan.

Efkes letter is er praktysk bûten it doarp. Der steane noch in pear húskes oan de smelle polderdyk; it lêste moat fan Robert wêze. De lantearnen hâlde der ek op. Der lizze in pear skippen foar de wâl; der skynt in bytsje ljocht troch lytse kajútsfinsterkes en der beart earne in radio.

Robert hat de gerdinen net ticht; Frâns kin him fan de dyk ôf sitten sjen. Hy lêst. Der stiet byldhouwurk yn de keamer.

[p. 232]

It is net in great hûs. Wie hjir eartiids net in hannel yn skipsbinoadigdheden? Hy lûkt oan de skille. Fuort dêrnei stiet Robert Winkelman joviael yn de doar.

II.

De foarmen fan de dingen binne hjir like ynteressant as rounom op 'e wrâld, sei Robert niis. Frâns de Jager moat der wer efkes oan tinke as er in fisk bisjocht. In kunstner moat fan de lytse dingen en fan de nuances hâlde om ûren lang arbeidzje to kinnen oan de ôfbylding fan in fisk. Der binne mear lytse dieren en koppen fan minsken: in fiskerman, in bern, in jong famke.

‘In pear greatere dingen binne der net mear’, seit Robert forûntskuldigjend. ‘Ik moat sa nou en dan wol hwat forkeapje. En ik sei dy al: ik bin in bytsje yn de moade, de lêste tiid.’ En as Frâns wer nei it byldtsje fan de fisk sjocht: ‘Né, sa'n fisk keapet nimmen.’

Hja rinne by it wurk lâns. It is in hiel skoft stil. Ien kear seit Robert: ‘It bigjint hurder to reinen.’

As de stilte lang duorre hat, wurdt it hwat kâld en ûnwennich yn it atelier. Hja geane, sûnder it ôfpraet to hawwen, nei de keamer werom. Frâns de Jager bliuwt by de tafel stean.

‘Ik haw myn oardiel noch net jown’, seit er. ‘Ik bin ek net deskundich. Mar ien ding: ik haw wol bigrepen hweromst' net mei my op reis wolst.’ Hy giet sitten. ‘Ik forgun it dy, datst' sa wiis wêze kinst mei de lytse dingen om dy hinne. It rekket dy djipper as my ea hwat op myn reizen reitsje sil. Forjamme: in kunstwurk meitsje to kinnen fan in fisk!’

En dan: ‘Dy kofje, dêrst' it niis oer hiest, soe dat noch hwat wurde kinne?’ ‘Ja’, seit Robert.

Frâns de Jager is in skoftsje allinne yn de keamer. Hy heart wetter yn in tsjettel rinnen en efkes letter it lûd fan in kofjemoune. De rein slacht tsjin de ruten.

Robert komt efkes yn de keamer werom.

‘Op dy tafel njonken dy tulpen stiet noch in byld, dat ik dy net sjen litten haw’, seit er achteleas. ‘Nim dy doek der mar ôf. Ik bin sà klear mei de kofje.’

Hy giet de keamer wer út. Frâns rint nei de tafel. Hy nimt de grize doek fan it byld ôf. It is in kop. It is Martha. It is in dúdlik byld fan Martha.

Hwerom wol Robert net by de konfrontaesje wêze? Hwerom hat er der earst in doek oer hinne lein? En hwerom is er der út gien?

Frâns bliuwt by it byld stean. Hy hat wolris miend, dat er

[p. 233]

him Martha har antlit noch dúdlik foar de geast helje koe, mar by hat him blykber forsind. It byld bringt him ynienen wer dingen yn 't sin, dy't him forgetten wiene. Hwannear is it makke? Yn elk gefal jierren neidat er har foar it lêst sjoen hat. Dochs is der net iens folle oan har foroare. Elk stikje fan it antlit komt him bikend foar. It hier leit los efteroer. It profyl, de foarholle, de noas, it kin, de foarm fan de hals binne krekt as jierren forlyn. De deade, stiennen eagen bringe him harres wer yn 't sin.

Hy sjocht der in skoftsje nei en giet dan sitten. Hy stekt in sigaret oan. Robert bliuwt noch al hwat yn de koken. Hy hat dizze moeting mei it byld fan Martha opsetlik yn scène set.

As Robert der yn komt mei de kofje freget Frâns: ‘Hwerom hast dit sa spile?’

Robert set de kofje del. Hy seit earst neat. As er foar Frâns oer sit freget er: ‘Nimst it my kwea-ôf?’

‘Né, dat net. Ik freegje my allinne ôf hwerom it sa moast.’

Stilte.

Robert seit: ‘Ik wit net oft Martha noch hwat foar dy bitsjut. Ik wie lyts, doe't jimme fan elkoar holden, mar in lyts bytsje haw ik der wol fan bigrepen. Ien fan de dingen, dy't ik nèt bigrepen haw is hwerom't hja mei Rindert troude en net mei dy.’

Stilte.

Robert forfettet: ‘Ik nim oan, datst' lokkich troud bist en...’

‘O’, falt Frâns him yn de rede, ‘nim dat leaver mar nèt oan.’

‘Goed. It persintaezje lokkige houliken is leau 'k net heech, mar foar de goede oarder nimt men dan mar oan, ien fan de útsûnderingen troffen to hawwen. Nou ja - en al sóést' lokkich troud wêze, dan kin ik my foarstelle, datst altyd in bipaeld oantinken oan Martha hâlden hast. Net, dat ik sa rare deskundich bin op dit gebiet, mar it wol my wol oan, dat dy dingen hwat tear lzze.’ Frâns glimket.

‘Bitanke foar it bigryp’, seit er hwat ironysk. ‘Dou wiest bang, dat it wersjen fan Martha en my pynlik wêze soe - en dêrom hast it sà oplost.’

‘Ik wit wol, dat it maklik - en miskien mei reden - bispotlik to meitsjen is’, seit Robert. ‘Ik haw it leau 'k ek net sa handich spile. Ik haw it tink as byldhouwer sjoen; as in byld goed is, leart men immen der better fan kennen as fan de libbene minske sels.’

Hy wit ynienen wer hiel goed hoe't er it sizze sil.

‘Sjoch, in moeting mei de libbene minske stiet altyd ûnder ynfloed fan de omstannichheden. Sa soe it binammen mei

[p. 234]

Martha en dy wêze. Martha soe dy oars talykje as hja yn wierheit is; hja soe nerveus wêze kinne, reade plakken op 'e wangen of in heaze stim hawwe kinne fan de alteraesje, of...’

Hy swijt.

‘Boppedat’, seit er dan noch, ‘hja is faken siik.’

‘Dat wit ik, ja. Kaptein Roel de Jong sei it fannacht tsjin my. Hwat is it?’

‘Ien of oare net botte bikende sykte, dêr't ik de namme nea goed fan ûnthâlde kin.’

‘Slim?’

‘As leek haw ik de yndruk, dat de dokters fan de sykte net genôch ôfwitte om sizze to kinnen oft er slim is of net.’

Frâns giet oerein en rint wer nei it byld.

‘Dou woest my dus in goede tsjinst biwize en my Martha sjen litte lyk as hja yn wêzen is. Ik moast in idéale foarstelling fan har hawwe.’ Hy draeit him om. ‘Hwerom?’

‘O’, seit Robert hwat ûnforskillich, ‘dat gun ik har wol.’

It is in hiel skoft stil. Frâns de Jager stiet nei it byld to sjen. Syn fingers tekenje de foarmen nei, it hier, de wynbrauwen, de noas en de lippen en it komt him yn it sin dat er dat earder dien hat, lang forlyn, de iennige nacht, dat hja by him sliept hat.

Yn de lange stilte falle efkes in pear wurden en dan is der in hiel skoft allinne it sûzjen fan de petroaljelampe. It reint net mear.

(Twa fragminten út in by N.V. Drukkerij Laverman to forskinen roman Soldaten en muzikanten).