De Tsjerne. Jaargang 13

[p. 216]

R. Leenstra:
Tsjalling Alberda's utein

Men kin net sizze, dat de dea fan Tsjalling Alberda in barren wie, dat de wrâld efkes de siken ynhâlde liet. Mar dochs wiene der minsken, dy't suver hwat fan 'e mik rekken. Dat wie binammen it gefal mei Sybrigje fan Dyk. Nou is it ek net alles as men jins kostgonger sa-mar-ynienen op in moarn dea op bêd fynt, yn in keamer dêr't jin de gasrook tomjitte slacht. It earste hwat men dan docht, tominsten as men Sybrigje is en mei stille hope sa'n man dei-oan-dei syn wiet en droech bringt en syn sokken stoppet, is it finster wiid iepensmite en oerstjûr om help roppe.

Alde Fan Dyk kaem liniger de treppen op preamkeskouwen as men fan syn stive skonk forwachtsje koe, mar dat joech net folle mear hwat Tsjalling Alberda oangie. En itselde moat fan de dokter sein wurde, dy't yn tûzen hasten optrommele waerd. De man koe der noch in bisite oan fortsjinje, mar eare wie der foar him net oan to biheljen. Letter kamen der oare lju by de Fan Dyks oer de flier en dy moasten wakker hwat witte. Hja waerden net folle wizer.

‘In evenredich man’, sei âlde Fan Dyk. ‘Siet folle yn 'e boeken, en dat koe foar in h.b.s.-learaer fansels ek net oars, mar fierders hie er winliken neat bisûnders’. Oft mynhear Alberda swiermoedich west hie koe er net sizze. ‘Wolris hwat stil, gjin man fan fleurich praet en folle drokte, mar swiermoedich? Nou, né!’

De dochter Sybrigje wie sels fan bitinken, dat mynhear Alberda de lêste tiid better op skik west hie as eartiids. Der koe tsjin har sels wolris in grapke ôf. Hja hie him gauris sjongen heard as er ûnder de douche stie. En noch mar in pear dagen lyn hie er tsjin har sein, dat sa by 't maitiid, as de natûr him wer ûntjoech, dan wie it krekt oft it libben in bytsje opnij bigoun. Doe hie Sybrigje hope krigen, dat it libben ek foar har in bytsje opnij bigjinne soe, mar dat sei hja der net by. En hwat de jouns tofoaren oangie, hy wie let thúskomd, hwant der hie in skoalfuif west. Mar hy soe nea ûnbikwaem thúskomme.

De mannen hellen de skouders op, seagen nochris nei de gaskachel, dêr't de kraen fan iepen stien hie en woene it doe fierder wol leauwe. De man hie himsels to koart dien. Men mocht yn elts gefal wol oannimme, al hie er dan in great lêzer west, dat er snoad genôch wie en draei in gaskachel net iepen

[p. 217]

sûnder him oan to stekken. It gefal wie dúdlik en dêrmei foar harren út op in stik papier nei, dat yn it rapporteboek troch de polysje as de saek-Alberda byset waerd. Lyk as it stoflik oerskot fan de haedpersoan sels earne op it tsjerkhôf fan it doarpke, dêr't er berne wie.

De saek-Alberda wie ôfsletten. Mar der waerd fansels wol oer praet. Yn it foarste plak troch Fan Dyk en Sybrigje, dy't lange jounen mei aloan deselde wurden dolden nei it geheim, dat ûngrypber wie. En fierder yn de strjitte, dêr't men Alberda deis inkelde kearen op en ôf syn fyts stappen seach en dan binammen ek op 'e h.b.s., dêr't efkes it praet oer alderhande wenstige dingen nei de eftergroun treaun waerd.

It doarpke, dêr't Tsjalling Alberda as iennichst bern fan ryklik âld troude lju opgroeid wie, waerd der suver wer hwat libbener troch. Der waerd ophelle, dat Tsjalling altyd al hwat in aparten-ien west hie. By it polsspringen, fuotbaljen, keatsen, knikkerjen en soksoarte dingen meast op syn heechst taskôger en allinne yn it learen in útrinder. It is bigreatlik, sa'n jonge fint noch, seinen de âlde doarpswyfkes.

En oeral, yn de strjitte yn 'e stêd, ûnder de learlingen en learaers fan de h.b.s. en yn it doarpke gie de fraech: Hwerom? De tradisionéle oanlieding foar in man om der in ein oan to meitsjen, binne jild en froulju. Dy kant út waerd wol wakker socht, mar nimmen foun hâldfêst. Mar in inkelden-ien wist der hwat mear fan, en dan noch mar foar in part.

Om de saek ‘roun’ to meitsjen, lyk as dat yn de terminology fan de polysje hjit, moatte wy Tsjalling Alberda der sels wer yn bihelje. Net troch spiritistyske wei, hwant dat docht foarsafier't ik wit yn ditsoarte fan dingen nea net folle fortuten. Né samar, mei in foege tobektaest.

Wy sette dus Tsjalling Alberda wer as Ingelske learaer foar de klas yn de h.b.s. to..., nou ja, it hat mei de kearn fan it forhael ek neat to meitsjen. Hwat in ûnsjogge, meagere jongeman, justjes yn de tritich; yn syn eagen leit hwat skrutenens, as by immen dy't oanienwei bang wêze moat foar in oanslach of sokssahwat, mar dat is hwat, dat ûnder learaers wol mear foarkomt en dus neat gjin bysûnders. Nijsgjirriger is grif dat er net troud is. Uterlik is er yn gjin gefal it type, dat it gemeentehûs mijt, omdat men mar mei ien tagelyk trouwe kin en de natûr dochs foar safolle kreaze froulju tagelyk soarge hat. Men soe earder forwachtsje dat der hielendal gjin frouljusfleis oan him sit. Mar dat forrifelt jin, lyk as by de measten dêr't men soks fan tinkt. Allinne, hy hie

[p. 218]

einliks nea de kâns krigen of leaver nea de kâns doarst to gripen.

En doe hie er yn klasse 5b ynienen Elske Rekker sitten sjoen. Mûglik hie it him wol de strop omdien dat hja yn de foarste bank flak foar it podium siet. Hoewol, soks is fansels min to sizzen. Men kin yn it libben nou ienkear de skaekstikken net wer opnij opsette om dan ris nei in oare oplossing ta to skaken.

Hoe't it ek wie, Elske siet mei it nije skoaljier op 'e foarste bank fan 5b en dat die Tsjalling Alberda hwat. Elske wie op in oare h.b.s. foar it eineksamen sakke en yn it learen gjin útrinster, mar dêr stiene oare eigenskippen tsjinoer, dy't de eagen fan Tsjalling Alberda hieltyd wer stjûrden. Yn in bytsje wurden sein: Elske wie 19, hja hie in kreas, libben kopke en in figuerke as in pin-up-girl.

Har oandacht foar de lessen koe trochstrings gjin sprekken lije, mar hja hie Tsjalling Alberda syn ûnrêst moai gau yn 'e gaten en seach net sûnder opsetsin mei in pear ingeleftige eagen nei him op. It wie ek net hielendal tafallich dat hja hwat skikte oan de rôk as hja de slanke, oerinoar sleine skonken útstiek nêst de bank, flak foar it podium, dêr't Tsjalling Alberda ûnrestich fan de iene foet op 'e oare widze.

Tsjalling hie de earste stap dien. Dat miende er alteast, doe't hja in kear nei de les efkes weromkaem mei in fraech oer de litteratuer foar it eineksamen, dêr't hja mei oanklaud siet. Efkes sloech it hert him yn 'e kiel. Doe hie er it útstel dien, dat hja dan mar in kearmannich by him oan hûs komme moast, dan soe er har in hantsje helpe. Mar it moast fansels net as byles sjoen wurde, hwant dat soe tsjin de regels wêze. Hja hie him sa tankber oanglimke, dat er op wei nei hûs troch it earste it bêste stopljocht ried en in bon krige.

Nou moat men net forwachtsje, dat hjir in opwinende passaezje op folgje sil oer de ynwijing fan Tsjalling Alberda yn de erotyk. Hwat by winske en fantasearre wol ik ôf wêze, mar der barde yn elts gefal neat fan datoangeande. Hy doarst net heal dy kant út to stjûren, omdat er bang wie dat de jongfaem dan deabinaud hals oer de kop fuortrinne soe en foar altyd ûnbirikber bliuwe. Dy binaudheit fan Elske wie mûglik wol hwat tafallen, mar Tsjalling syn moed en syn bigryp foar in fromminske as Elske rikte nou ienkear net fierder en dus moatte wy it dwaen sûnder hwat oars wol in hichtepunt fan dit forhael wurde koe.

Dêrom is it it bêste om mar koart to kriemen en daliks oer to springen op Ada fan der Meer. Dat hja foar de wet Antsje

[p. 219]

hiet docht der hjir net ta. Wòl, dat hja in freondinne west hie fan Elske op dy har eardere skoalle en har wer mette op de skoalfuif, dêr't al earder sprake fan west hat. Hja stiene byinoar op 'e hoeke fan it sket, dat in gonkje nei de damestoiletten fan 'e seal ôfskaette. Hja krige fan Elske in forslach oer har forkearing mei in jonge architekt en fan har aventûren op de nije skoalle. Hwa't fan de learaers aerdige keardels wiene en hwa mispunten. It hichtepunt fan it forhael wie wol hoe't hja nou op Ingelsk - oars har swakste fak - goede sifers helle. Dy Alberda wie dochs sa'n nuvere fint. In saeije keardel, mar steapelgek op har, hie Elske sein. Hja Beach wol kâns him sa fier to krijen dat er har op it mounling eksamen presys de fragen stelde, dy't er foarôf mei har bisprutsen hie. ‘Moatst ris hearre’, hie Elske sein. ‘Fan 'e wike op in middei haw ik ris in kear in knoopke fan myn blouse loslitten. Eltse kear as ik my hwat foaroer joech, rekke er finael yn 'e war mei syn les. Hy bigoun to stammerjen en forpraette him om it hoartsje.’ Hja kiene it útprûsten togearre. Dat wie it forhael, dat Ada fan Alberda wist.

Jan Veenstra soe ek noch hwat oer mynhear Alberda forhelje kinne, al wie it mar in kleinichheit. It wie him opfallen yn it skoft, dat dy efkes by in taffeltsje op de hoeke fan it sket nei de toiletten delstrutsen wie, blykber om in sigaret to roken. Hy hie dúdlik sjoen hoe't de hân fan mynhear Alberda mei de sigaret boppe it jiskebakje sweven bleau, hoe't syn antlit in útdrukking fan spanning oannaem en letter ynwyt waerd. En doe't in pear famkes, dêr't Elske Rekker út de heechste ien fan wie, togearre laitsjend de seal ynstutsen, like it wol oft mynhear Alberda weiskûlje woe efter de palm, dy't by syn taffeltsje stie. In kertierke letter hie er de Ingelske learaer noch sjoen, doe't dy by de taep in romer kleare yn ien swolch nei binnen sloech.

Dat wiene de stikken, dêr't de puzzle-Alberda sa rûchwei út bistie. Men kin it earder in tragysk gearfallen fan tafallichheden neame as in needlotsdrama. Hwant om nou Elske Rekker in fatale frou of deagewoan in serpint to neamen soe ek net rjochtfeardich wêze. Der is hiel goed in situaesje to bitinken, dy't har - mei har ynberne oanliz - it slachtoffer makke fan de ien of oare charmeur sûnder gewisse, en dan leine de kaerten suver krekt oarsom. De leafde is nou ienkear in fjochtsjen mei skerpe wapens. De swakste forliest en genede wurdt meastentiids net skonken.

Tsjalling Alberda wie de striid to let en to ûnbileard oangien. It hie foar him grif gâns better west as er earder ris op

[p. 220]

wyld aventûr it nachtlibben fan Parys of Amsterdam ynbrûsd wie. Mûglik hie er tichter by hûs wol hwat wysheit opdwaen kinnen, yn Ljouwert bygelyks, hwant dêr falt ek mear to bilibjen as men op in deadske sneintomiddei soms wolris tinke soe. Yn dat gefal hie er grif net sa forbjustere west fan it feit, dat efter in pear ingeleftige, ûnskuldige eagen lang net altyd in ingeleftich ûnskuldich jong famke hoecht to skûljen. Mar dat is efterneipraet. Tsjalling Alberda wie nou ienkear in forlegene, skrutene man en gjin aventûrier. Men kin sels úthâlde, dat dy gaskraen him ek hiel hwat bisparre hat: in toar, iensum âldfeintebistean. Of dy oare kâns...? Né, in houlik mei Sybrigje hie ek net alles west!