De Tsjerne. Jaargang 13

[p. 194]

Gerben Brouwer:
Lytse reportaezje

Foar Jan en Anny

Midsimmer, op in waerme freed, waerd it my yn it hert jown, in dei troch to bringen by de Belzen. Myn hospita, om to sjen in all round widdou, kaem oan 'e doar, doe't ik myn lytse motor foar 't ljocht helle, en seach my oan. Dat brocht my altyd hwat yn bitizing: hja wie in krûm skilich en dat makke har mear koket as in man sa'n dei hawwe kin. Ik hoegde har net to freegjen op 'e duo mei to riden - wy hiene it ienkear bisocht - it wie gjin lichte frou, ik ried allinne op it eftertsjil en dan leit men tó gau tsjin 'e groun.

‘Komt u vanavond laat thuis?’

‘Ik ga vandaag naar de Belgen, mevrouw’, sei ik forûntskuldigjend.

‘Nou, als u toch laat thuis komt, ga ik naar Oss.’ En hja roun krigel de gong yn. Ik startte. In healûre letter stie ik by in jonge douane, dy't út it grinskroechje kaem en der gau wer hinne woe, dat ik koe sûnder folle omslach trochride.

Ynienen hearde ik in heislik trelit yn it ‘staminéke’. Ik woe witte hwat der to dwaen wie, dat ik roun troch de iepen doar nei binnen. Der waerd net fochten, mar in mem en har dochter bearden tsjin inoar as wylden. De hastige douane holp de jongfaem, dy't perfoarst skuon keapje woe yn Eindhoven, towyl de mem net fierder woe as Valkenswaard.

‘Se benne d'r even goeikoap en even schoan’.

It wie dúdlik, dat de douane op erotyske grounen oan 'e kant stie fan de jongfaem - en dat moat men forjaen. Mar de mem hie de ein yn 'e bek fan 'e lange wei; hja wie wurch en daemsteech en hie yn mennich ‘staminéke’ de waermte mei brún belgysk bier bifochten. Ik naem it op foar de mem en bipleite militant en mei ynmoed de forbjusterjende alluere fan de skuonwinkels fan Valkenswaard. Ik brocht stikken yn 'e striid fan sa'n kaliber, dat de douane joech bilies.

‘Mem bliuwt hjir om to bikommen en ik gean mei jou dochter nei Valkenswaard, dan docht dy dêr, hwat se wol’.

Mem, dy't efter ‘enen ollandsen borrel’ noch drokker praette en noch minder tocht as ornaris, fearre nei my omheech, as wie it har jierdei, joech my it fiat en ik strykte der út mei de faem.

Hja hie moaije lytse fuotten en socht moaije lytse skuon; ik socht moedich mei om it bêste, hwat Brabân yn dit stik op-

[p. 195]

bringt. Ynienen seach ik forheard en hast kjel, hoe sinister har útsicht wie: hja hie duvelsearen en de wetterige eagen fan in notoire forgifmingster - koart sein: in holle om him ûnder de guillotine to lizzen - en dan sokke ivoaren fuotten en skonken foar it ballet - in bizarre grap fan 'e natuer. Ik wie bliid, dat se mei gauwens har kar die - alles wie yn in healûre birêdden.

Ik levere de jongfaem ôf oan de mem en de douane, dy't my enthousiast op bier traktearre; hy hie tocht dat ik mei sa'n faem noch yn gjin ûren weromkaem. Hy foun my in ûnbigryplik wêzen en miskien wol in gentleman - oan 'e grinzen wurdt elke wurdearring ûnwis. Ik hearde wol, dat út dit ‘lyrysk intermezzo’ foar my gjin freugde mear opklinke woe en mei in lottere siel ried ik de grins oer nei N.

Der hongen om 'e tsjerke allegear giele flagen foar de paus en oer it tsjerkepaed rounen noch in stikmennich boeren. Feestlike wizen songen út in swier oargel nei bûten ta en it kaem my yn 't sin: it is hjoed Marije' himelfeart. Gau biret, roun ik hast triomfantlik mei de Belzen troch de greate doarren yn 'e tsjerke op. De tsjinst wie al oan 'e gong, hwant de kapelaen en de koarjonges rounen as humane ingels troch de paden mei apparaten, dy't de liturgy fan de preester opdreauwen ta in serene hichte. En doe't einlings it ‘oremus’ troch de greate tsjerke klonk, moarmele de stilte as sulveren wetter troch in simmerbosk.

Ik stie mei myn earme siel rjocht oerein en waerd hwat únrêstich, hwant alleman wist nou, ik wie in fordwaeld skiep yn in frjemde koai, dat it ‘amen’ waerd suver in bifrijing. De preester roun oan op in preekstoel, dy't as in ychelstelling mids it tsjerkefolk útrize. It sermoen dat er hold wie fan in boartlike spiritualiteit; it makke de hearder wach op it heil en de wille beide en hwat wolle wy oars yn in tsjerke?

Foaral de peroraesje foel der by ús allegearre tige yn. ‘Beminde gelovigen’, spriek er, ‘vandaag is het Maria hemelvaart’, en hy fage sûnder lins to jaen syn glêdde holle mei in bûsdoek as in servet. ‘Ik weet het en gullie weet het, want daarvoor zijn we hier gekomen. Gullie zegt: hoe kan dat en ik zeg: dat kan en gij gelooft dat, want anders waarde gij thuis en bij uwen nering gebleven, maar’, en hy bûge syn dreech lichem oer de rânne fan 'e stoel, ‘daar is een groat miesverstand, ge moet niet denke, dat Maria is ten hemel gevare gelaak 'nen ballonneke. Maria is ten hemel gevare gelaak 'nen laauwerikske van wiedewiet’.

Ik bin stil út 'e preek weiroun, hwant ik wist, dat ik yn

[p. 196]

gjin jierren better proaza hearre soe.

Doe't ik bûten kaem foel der in sêfte rein en it ûnware yn 'e fierte, dat ik stiek rjochtút de strjitte oer nei de herberge Sint Barbara. Twa froulju skaeiden drok yn 'e greate jachtweide om en my tocht, ik moast mar gau hwat drinke, hwant aenst kamen de boeren, om it tydlik libben efter it bier wei to bisjen. Ik hie myn great glês dan ek noch mar amper leech, of de seal, hwant dat wie it, roun fol mei tsjerkefolk; men koe jin amper mear keare. Hast ritueel rounen de glêzen leech yn 'e swijende boeren en waerden wer folskonken; it wie dan ek tige near.

It waerd nou wer droech, mar it swier ûnwaer boaze oan. Lykwols ik woe fuort, hwant as men ried, de wyn sloech jin sa koel tomjitte mei dit lije waer.

Ik wie noch net yn M., of de tonger foel as in fjildslach op it lije lân del. Ik seach in man, dy't skûle ûnder in ôfdak by in boerespul en ik gong neist him stean. It spiet my: it wie de boer net - ik hie him freegje wollen yn syn hûs de buoi ôf to skûljen. Oer de lege gerdinen seach ik in great omsit oan 't miel. It ôfdak wie tige lek en ik die de man it útstel, by de boer oan to klopjen om in ûnderkommen. ‘Da moe ge nie doen’, sei er, ‘ze hebben gegeten en zitten midden in den engel des Heren.’

Dizze mystike oantsjutting fan it tafelgebet makke my mear huverich as de buoi, dy't syn wetter nou ûnmeilydsum op my delsloech, hwant it eaze troch de naden. Ik sette my it plan om nei M. troch to riden foargoed út 'e holle: it wetter dripte my út 'e klean en it peaze my yn 'e skuon. En it reinde mar troch, it reinde ûren, it reinde de hiele middei.

Ik ried werom en de rein rûze mankelyk oer my hinne en de Belzen songen yn 'e ‘staminékes’ har bierpsalmen, as ik my der wiet en forware delsette. Ik krige meilijen mei mysels en miende, dat it ‘fin de siècle’ fan alle ieuwen yn my stal krige. Doe't ik jouns let oanlânne, reinde it troch yn 'e lege stêd en de goaten lekten, en it rûze de hiele nacht yn myn holle...

De moarns brocht de widdou my brea en thé op 'e keamer. Dat wie oars altyd it wurk fan 'e faem. Hja seach my oan, sa lokkich as in frou mar sjen kin.

‘Meneer, ik heb gister een fijne dag gehad - u ook?’ En doe: ‘U moet van pension veranderen, ik trouw met meneer Kiersing, de opkoper van Zwanenberg - ik verhuis naar Oss.’

Ik stiek har de hân ta en tocht: ‘Gelaak 'nen laauwerikske van wiedewiet.’