De Tsjerne. Jaargang 13

[p. 165]

G. Mulder:
Buthus en foarein

Dêr rinkelet heit syn wekker...

Anneke heart heit oereinkommen, hy kochelt in kear of hwat, nou knipt er it ljocht oan, hy skaeit in stoel om... en nou klaeit er him oan, wit Anneke. Noch hiel efkes... en hy sil by har bêd komme en nei har sjen, lyk as er dat elke moarn docht. En dan sil hja it freegje...

Hwat duorret it lang dizze moarn, kin heit syn klean net fine? En dan stiet er sa mar by har bêd:

- Sliepst net, Anneke?

- Ik ha op heit wachte - heit, mei ik nou it melken leare?

- Dou it melken leare, myn pop... heit woe, dou soest it húshâlden leare - heit woe, dou soest ast great biste heite húshâldster wurde. Letter prate wy togearre - heit moat nou earst de faem roppe en de arbeider ynlitte.

- Ik klaei my oan, hear heit!

Mar dat heart dy heit net mear, hy is al fuort.

Sliept hat Anneke oan trije ûre ta - doe sloech de klok trije ûre en dat hat hja heard. En doe koe hja net mear yn 'e sliep komme - en dat woe hja ek net. Hja wie der op lizzen gien om hiel bitiid wekker to wêzen en it wie har slagge. Mei de tiid soe hja fan skoalle komme en dan soe de húshâldster har yn 'e hûs oan it wurk sette, dêr koe hja mar op oan. Hwant dy wie fûl op it wurk. It wie har nea skjin genôch en famkeshannen mochten nea liddich wêze. Hja soe arbeidzjen leare moatte: naeijen, borduerjen, wriuwen en skrobjen. Ja, en dat woe Anneke wol... mar dan net dy húshâldster har jimmeroan op 'e fingers sjen. Hja wie sa strang en sa krekt - hurd foar harsels, hurd foar heit en foar har, hurd foar eltsenien.

- Bist dan dochs fan bêd ôf kommen? freget heit as Anneke yn har âldste klean en it hier yn frissels by him op 'e bûthús-bank sitten giet. Hy soe krekt de pipe stopje - neat lekkerder op 'e nochteren mage as in farsk pypfol tabak. Hy is der mei oan, hwant hy wol gjin spul. De húshâldster hat it as in oast yn 'e holle, dat it fanke yn de foarein heart - net yn it bûthús. Hja wol der in húsfrou fan meitsje en net in boerinne. De frou by de brij en de man by de kij - wie dat net in âld sechje dêr't in wierheit yn forburgen lei? Dat fanke wie net foar it rûge wurk yn 'e widze lein... it wie sa'n fyn ding en tagelyk sa'n lange skraits - sjoch ris dy lange en smelle fingers... dy binne allinne foar de nulle en fine hantwurkjes,

[p. 166]

net foar kouweûren en boarnamers. Ik sil der in frommis fan meitsje dy't letter yn in boargerhúshâlden har plak skjin meitsje kin... hja sil dochs wol in skoalmaster, in dûminy of in notaris trouwe, de boerestân giet der ommers oan. Boppedat, jimme hawwe masinen foar it melken en foar it wurk, hwat sil sa'n fanke ûnder de kij! Sa hie de húshâldster sein. En dêr siet hwat yn - dy húshâldster hie gjin seachmoal ûnder de plasse.

Mei greate halen hellet er de flam fan in lúsjefers yn de tabak, dy't nou sa suvere moai opkrollet - en hy seit:

- Mar gau wer op bêd ju, it is fiersten to bitiid foar dy.... en hwat sil de húshâldster wol sizze?

Mar Anneke is ek in bern fan har mem, dy wist hwat se woe!

- Ik wol net altyd by de húshâldster yn 'e foarein.... ik wol ek ris by heit wêze en by de kij!

Hja seach heite eagen ljochtsjend opsjen, doe't de faem der oankaem en frege:

- Silstou it melken leare, Anneke? Ik ha wol in kou foar dy, dy't ó sa leaf stilstiet en licht melkt.

Doe wie de kûgel troch de tsjerke: de faem en Anneke nei de kou, it wie Rinskje sawn. De faem helpt Anneke to plak ûnder it bist, seit hwat oer it spantou, it melken.... en hellet dan in eigen amer en tuolle. Noch efkes komt hja by Anneke en lústeret:

- Krûp Rinskje mar lekker oan, kij binne sa sêft op 'e side. Wol it al? Mar goed de fûsten om 'e ûren... en dou moatst mar hwat prate tsjin de kou.

Fuort is de faem. Anneke' heit sit ek al to plak en de arbeider skaeit yn 'e groppe om - oars melkt hy ek fuortynienen mei, mar der steane nou forskate kij droech. As de arbeider mei it mjoksjen oan Anneke' stâl ta is, seit er in pear oantreastgjende wurden - hy lûkt ek hiel efkes oan ien fan har frissels. Anneke wol him gau in klap jaen, mar dan falt se hast om mei de tuolle. De arbeider laket. En Anneke laket. It is sa hiel oars yn it bûthús as yn de foarein - it is hjirre waermer en hja fielt in sfear fan tagedienens. Heit syn eagen ljochtsje op as de faem hwat seit - heit en de arbeider sizze sa nou en dan in wurd dat allinne mar goed is en nea sear docht.

Anneke' polskes wurde óch sa gau wurch, hja lit de kouweûren al efkes los en aeit it bist mei in hân oer de side. Hja moat ek hwat kwyt yn dizze goede en waerme sfear. - Rinskje, ropt se tsjin de kou. En Rinskje draeit mei in bekfol hea de kop efkes om, snúft ris.... as woe hja oan har rûke. Dan grypt Anneke de ûren wer fêst en pjutst speetsjes molke yn 'e amer - och sokke tinne strieltsjes. Hwant Rinskje sawn mei

[p. 167]

lichtmelk wêze.... yn Anneke' lange en smelle fingerkes sit noch net safolle kniip. It moat leare, it moat wenne, hja sil trochsette. Heit en de faem sitte al lang ûnder de twadde kou.... en de arbeider hat de groppe al in hiel ein hinne skjin.

Mar har polzen wurde sa wurch.... hja suchtet in kear en lit de holle sakje tsjin Rinskje' side. Hwat lekker sêft, hwat hearlik waerm.... hja leit har wangen om en om tsjin it kouweliif. Anneke, hja soe wol skrieme wolle....

De boer sit ûnder syn tredde kou - hy sit yn noed hwat de húshâldster aenst sizze sil. Hy hâldt net fan spul. En dat dit nou alhiel bûten har om bart.... it sil wurden jaen. Hja sil luik wêze en hurder as ea to foaren.... Hy hie dat foarkomme wollen, mar Anneke woe en de faem sette troch. Anneke en de faem, dy kinne it togearre wol fine - en hy mei harren. Wie dy húshâldster mar fuort - al dat gekliem en gepoets en gewriuw yn de foarein, hwat joech it? As men dêr mar sitte koe en hwat op 'e tafel krige, dan wie it him wol goed. Anneke en de faem spilen soks togearre wol foarinoar. Mar syn frou - nou al wer trije jier wei - hie it sa wollen, hy moast in krekte húshâldster nimme, dat soe foar him en Anneke nedich wêze. Hja hie dy húshâldster by de namme neamd - hja hie dat frommes sels frege: As ik der net mear bin, wolle jo dan....

En it is in frou út ien stik, dy húshâldster - krekt is se, skjin, warber, de boel yn oarder. De foarein is har hillichdom en it liket der op, dat hy in heareboer is.... sa deftich is it yn 'e keamers en sa plechtich rint hja klaeid. Iten en drinken moat kreas, as wennen hja yn 'e stêd. Syn frou wie ek wol hwat sa.... mar dy hâldde dochs it byinoarwêzen waerm en tige tagedien. Dat is nou sa oars - it is sa kâld yn 'e hûs, sa weardich, sa fornaem. Hy bigrypt syn eigen fanke sa goed, dat hja leaver yn it bûthús is; hy kin skoan mei it folk opsjitte - it is dêr in meiinoar oparbeidzjen en meielkoar libjen. De freugden en tsjinslaggen nimme se en forslane se mei wille en yn greate goedens. It folk klaget wolris oer de foarein, foaral de faem.... dat dochs in bêst frommis is en op har plak yn foarein én bûthús. Dy faem is sa oars as de húshâldster - de goedens en de ienfâldigens kin men har fan it kreaze stal en gesicht wol ôfreamje. Hja hat it net maklik by de húshâldster, hy wit it.... mar yn de jister of yn it bûthús fleuret se altyd wer hielendal op. Dy faem, syn fanke.... hy sil noed fan har stean, hy sil sels de klappen opheine, hy sil de lytste wêze, de skuld op him nimme.

Mar it is eins dochs to gek dat hy sa healwize bang fan dy frou yn 'e foarein is - mei hy wol talitte, dat sa'n frommis

[p. 168]

altyd de toan oanjowt en de siel fan syn nei waermte en tagedienens longerjend bern yn de kjeld fan de foarein forkommerje lit? Ienkear dochs moat er de poat stiif hâlde en sizze, dat hy hjir baes is. Dat sil moatte, mar hy sjocht der tsjin oan. Hy driuwt leaver as tsjin de wyn yn. Yn it bûthús soe hy miskien in keardel útmeitsje.... mar yn de foarein regearret hja. It moat mar rinne sa't it rint.... Kom, hy sil earst syn fanke ûnder de earste kou weihelje.

- Hoe liket it, pop, bist hast klear mei dy kou? Moai sa, dou hast der al in skoan miel úthelle - nou ûnder de kou wei, fanke, dan sil heit him neimelke.

Anneke sjocht ta hoe't heit dat docht. Syn greate hannen helje it lêste der út.

- It lêste is de bûter, fanke - dou kinst de molke der al aerdich úthelje, mar de bûter noch net. Dat leart wol, moed hâlde.... en nou mar gau dy hwat forstrûpe en in bakje thé.

- Ik wachtsje op jimme.... mei wol, nou heit?

Hy seit mar neat, giet ûnder in oare kou. De arbeider melkt nou ek mei - en dy kin sa hurd....

By de arbeider biddelt hja om in forteltsje - mar de arbeider seit, dat hy moarns bitiid net fortelle kin. En dat mei ek net - it mei allinne jouns yn 'e skimer. Oerdei sil hy wol ien optinke - as hja dan joun mar wer mei melkt. Ja fansels...

De faem is earst klear. De húshâldster sil nou wol de thé ré ha en de faem hellet aenst dy thé yn it bûthús. Meiinoar op 'e bank bihimmelje hja dêr dan in stik krintebôlle by of in stik witebôlle mei tsiis. Linich en de bleate earms swaeijend rint hja nei de foarein. Klompen út foar de doar....

De arbeider sit al op 'e bank - de boer komt ek klear mei syn lêste kou en jowt him by de arbeider del. Anneke linet tsjin heite' knibbel.

- Earst smoke? freget de boer.

- Nou né, earst mar thé - of hastou sigaretten, Anneke? Sokke greate froulju dy't al mei melke, komt bûsjild ta - hwat jo, boer!

De boer laket ris, hellet Anneke oan en jowt har in tút.

De arbeider sjocht al ris nei de foareinsdoar - komt de faem nou nóch net? Dan sjocht de boer dy kant ek út - it duorret lang fan 'e moarn. Nei noch in skoft wachtsjen giet dan dochs de doar op.... en dêr ropt de faem:

- De húshâldster is fuort!! Alles is út en kâld - en hja leit net mear op bêd. Ik haw alles ôfsocht. Op 'e tafel leit in brief....

Mei lange trêdden giet de boer nei de foarein, Anneke efter him oan.... de arbeider rint ek mei. Fjouweresom steane hja

[p. 169]

oer de flier yn 'e keamer - de boer makket in slûf iepen. Hy lêst: ‘Jo hawwe genôch oan 'e faem en jou fanke - ik bin fuort. Myn guod lit ik wol ophelje.’

It brief wol hast net yn 'e slûf werom - syn fingers trilje.

- Hja is fuort, seit er, mear net. Kom, wy sille ôffuorje.

Yn it bûthús falle hja mei har trijen dochs wer op 'e bank del. Anneke krûpt op heite knibbel en de arbeider stoppet syn pipe.

- Nuver, seit de arbeider.

De boer sykhellet djip - by skout it fanke fan 'e knibbel en rint suver slingerjend wer nei de foarein.

- Ik sil sjen oft der noch drinken komt....

As de boer al yn 'e foarein weiwurden is, seit de arbeider tsjin Anneke:

- Soest de faem net helpe kinne? Hja is miskien fan 'e wize....

Dan klompket Anneke ek nei de foarein. Súntsjes rint se de gong troch nei de koken. En dûr sjocht se heit, dy't him waermet yn 'e earms fan de faem. Hiel stil wurdt Anneke wei yn har sliepkeammerke. Dan moat hja earst skrieme - hwerom, hja wit it ek net. Hiel sêft en waerm hat hja line tsjin de side fan it koubist.... en dat die har sa goed - heit soe ek forlet fan hwat waermte ha.

Dêr is de faem by har - Anneke fljocht oerein en triuwt har holle tsjin har oan, slacht de hannen om har hinne en skriemt hiel lûd.

De faem streaket har it hier en seit oars neat as: ‘Myn Anneke, myn Anneke... nou?’