De Tsjerne. Jaargang 13

[p. 153]

J.L. de Jong Lsn.:
Muzyk as lichte muze

Hwat mei men dêrûnder forstean? Dr. C.L. Walther Boer hat it him ôffrege, doe't by 4 nov. 1949 foar de Haechske Rjochtbank as deskundige tsjûgje moast. Hy socht om in kriterium fan it bigryp amusemints-muzyk; ‘hwer leit yn de kunst de grins tusken ‘spel en ernst?’ J. Huizinga seit: ‘nergens zijn de samenhangen tusschen kunst en spel zo hecht en fundamenteel als in de muziek’. Dr. Boer konkludearret: ‘Als wij muziek uitvoeren spelen wij. In composities van hoogste ernst blijft het element spel voortdurend aanwezig.’ Hy sitearret fierder in tal skriuwers, hwerby't n.m.m. binammen bilangryk is de these as soe amusemints-muzyk in sosiael doel hawwe. Mar, seit Dr. Boer, dat slacht op 'e útfiering en net op it wêzen fan de muzyk; de term amusemints-muzyk hat gjin bitsjutting, dy't ôflaet wurde kin fan it wêzen fan de komposysje. (Sj. Mens en Melodie, 1950, bleds. 56 ff.)

Om it wêzen fan muzyk to biskriuwen, hat mannich master grouwe boeken op 'e parse lein, sûnder dat wy nou eins ta de kearn rekke binne.

Der is tusken amusemints- en lichte muzyk in funksioneel forskil. As wy fêsthâlde oan dy nammen - hja jilde yn it spraekgebrûk, lyk as sa folle ûndefiniearbere bineamingen - sil men ûnder amusemints-muzyk alle muzyk skikke, dy't in tsjinjende funksje hat; en dy kin fan it alderordinairste klisjé-dounsmuzyk oant Beethoven-W. Disney wêze. By oratorium opera, operette, ballet en revu hat de muzyk gjin funksje, mar is ûnmisber diel fan it gehiel.

Lichte muzyk is noch slimmer to definiearjen as amusemints-muzyk. Dêrby hinget it alhiel fan subjektive wurdearrings ôf (yn tsjinstelling ta de amusemints-muzyk, hwerby wurdearring sekondair, tertiair of alhiel net bywêzich is). De ien sil de ouvertueres fan Mozart, Rossini e.o. net binnen syn hark-periphery duldzje, wylst in oar dizze wurken ta de lichtste side fan syn repertoire rekkent. Om't de tsjinstberens in diskwalifikaesje is, falt de namme amusemintsmuzyk fierder bûten it bistek fan dit artikel.

It muzikael society-libben is al âld, en yn forfleine ieuwen koene hja ek swiere en licht muzyk. Fakentiids siet it ûnderskied yn de wurden. It oanfielen fan muzyk as ‘licht’ of ‘earnstich’ komt op mei de Romantyk. Fan J.J. Rousseau is yn 1781

[p. 154]

útjown: ‘Les consolations des misères de ma vie, ou receuil d'airs, romances et duos’, in samling sjongstikken. Rousseau ‘song út earmoed’, sa't wolris sein wurdt. Fan in oare earmoed song yn de 16e ieu kening Ludwig XXII, dy't net sjonge koe, mar oan syn hof-komponist Josquin Després - in tige forneamde - frege om in stik to skriuwen, dêr't de kening yn meisjonge koe. Dat is oangien: Ludwig baltte op ien toan yn lange noaten ‘Hélas’, twa koarjonges songen dêrtsjinyn in kanon oer fjouwer noaten, jimmeroan itselde en J. Després foarme de bas troch oan ien stik wei deselde twa noaten hearre to litten. It gehiel is dochs in oannimlik stikje muzyk en dat is it gefal mei alle âlde ‘amusemintsmuzyk’. Jannequin komponearre in fjildslach foar fjouwerstimmich koar; J. Kuhnau skreau in klaviersonate oer David en Goliath's strideraesjes; men heart de stien út 'e slinger sûzen. (18e ieu); Fr. Couperin komponearre bannen fol klaviermuzyk mei nammen fan froulju, oantsjuttingen fan forhâldingen en yntime foarfallen boppe de stikken; in tige lichte muze, mar nei foarm en muzikale ynhâld net ôfwikend fan b.g. J.S. Bach's Frânske Suites (sûnder boppeskriften). Dit is allegearre klinkkleare muzyk; foar us, dy't de galantery fan Couperin's opskriften net bigripe, riist syn muzyk yn folle waeksdom en skientme op.

Yn muzyk-kolleezjes, muzykherbergen, op gearsitten en binammen thús wurdt yn de 16e, 17e, 18e en 19e ieu musisearre; hja sjonge en spylje, mar dogge dat sels; oant djip yn de 19e ieu hat men muzykselskippen, dy't wolris inkelde gasten yn harren formidden hawwe en inkeld ris in útfiering hâlde, mar de klam leit op it persoanlik en meielkoar spyljen en sjongen. Model-eksekúsjes sa as wy dy noutiids kenne, hawwe it net west, mar de miene muzikant koe eartiids frijhwat mear; better lêze en spylje en sjonge; dat sjocht men oan de katalogi fan âlde muzyk-selskippen en biskriuwingen fan útfieringen.

Nei ús opfetting wie de muzyk âldtiids yn haedsaek amusemintsmuzyk, ek al musisearren de lju mei earnst; de lichte muzyk dy't wy kenne wie - bihalven in tal lieten en de folksmuzyk - us foarâlden út de 16e, 17e en 18e ieu net hiem. Wol wie der muzyk fan in licht karakter, dy't wy as sadanich nou net mear oanfiele yn de letterlike bitsjutting.

By it musisearjen fan hjoed de dei binne der syktmen, dy't in gefaer foar de muzyk-kultuer opleverje. Komponisten en útjowers bringe klisjé-produkten op 'e merk, dêr't de namme muzyk allinne uterlik mei forboun is; der wurdt allinne frege nei brûkberens foar de ponge; men kin fan tinken wol ha -

[p. 155]

en dêr wurdt ek algemien oer klage - dat it peil fan de muzyk-kultuer omleech giet. Fierders stjonkt it fan amateurs, solisten en ensembles, dy't technysk en muzikael de muzyk net bihearskje om't der net foldwaende studearre wurdt en it ûnderwiis yn klubs net jimmer yn steat is in bihoarlike groun to lizzen. De kranten beare fan suksessen; foar de pongen fan klublieders, ynstruminte- en muzykforkeapers, ja! De mennichte seit: ‘Us bern geane op muzykles of op de muzykskoalle’. Yndied! ien kear yn 'e wike in ûre nei in muzykklub. En dêr wurde se dan soms ek noch ynstruearre fan in jongfaem dy't hwat handich is, it fak lesjaen en mear noch leare moat en fan de baes bitelle wurdt. Dit aspekt fan bjusterbaerlik ‘lichte’ muzyk wurdt yn haedsaek bihearske fan kommersiéle faktoaren.

It ienichste hwat, neist inkelde resultaten fan goede paedagogen, hjirút foar goeds komme kin is de inkeling, dy't troch oanliz en stúdzje boppe de oaren útkomt; soks barde mar hiel inkeld doe't it boppeneamde massa-musisearjen syn bislach noch net hie.

It hearren nei muzyk moat in kritysk hearren wêze. Der binne minsken, dy't de hiele dei de Radio ‘oanstean’ hawwe; ûnder it wurk, oft hja slûgje, ite, bisytsje of to kuijerjen binne. Foar sokken is fan tapassing it wurd út it Kerelslied:

Hoorspel ende nieuws, muziek ende zang, dat hoort

hij al den dag,

Daaromme es de mensch zoo daas, hij hoort es meer dan

hij's mag.

It kin gjin kwea om nei lichte muzyk to hearren; it muzikael útsjoch wurdt breder, de muzyk-folklore fan forskate folken, eksotyske muzyk, muzikale bisûnderheden, blaesmuzyk, koarsang ensfh. komme ta de keamer yn, faek yn tige forsoarge werjefte. Mar skiftsje it mindersoartige út! Dêrta is foarearst nedich, geregeld nei de saneamde lichte klassike muzyk to harkjen; dat jowt smaek foar goede muzyk en oardiel oer de plattens fan rommel. Der is de lêste 25 jier al hiel hwat foroare en forbettere. Stadichoan hat der him in elite fan hearders foarme. Hja harkje nei de moderne jazzmuzyk en dêrtroch hawwe de earen tagong ta oare moderne wurken. In greate sektor stiet net mear frjemd tsjinoer de klassike en romantyske masters, mei't de earen wend binne oan de orkestraesje fan de lichte muzyk. Hiel hwat hearders komme aria's, koralen en koaren út de Mattheus Passy fan Bach as lichte muzyk

[p. 156]

tomjitte. Men kin wol sizze, dat de klassike, romantyske en in diel fan de moderne komposysjes yn ús tiid by de lichte muze yndield binne; en dat soe noch tanimme byhwannear't de minsken har der nei setten om to hearren en nochris to hearren. Der is gjin forskil fan swier of licht tusken Händel's Largo en oare Händel-aria's; likemin is dat forskil der tusken Mozart's Eine kleine Nachtmusik en oare wurken yn dy geast; hja kenne dy oare muzyk net en dêryn allinne sit it saneamde forskil fan swier en licht.

De lichte muze sa't wy dy kenne yn syn bêste foarmen en útfiering yn perfeksje op konserten, út de radio en fan grammafoanplaten kin in woldied foar it minskdom wêze, in duorjende boarne fan freugde en in ikker dy't rike fruchten fuortbringe kin foar de earnstige muze. It hinget ôf fan de persoanlike ynstelling en fan in eigen feeling foar muzyk (mei greate ûntjowingsmooglikheden), hoe't de Kunst, dy't har meastentiids earst as lichte muze oantsjinnet, jins libben ryk meitsje kin.