De Tsjerne. Jaargang 13

[p. 90]

Fedde Schurer:
Konfrontaesje mei it slachtoffer

Gerrit Mulder, Agur en de twa portretten.
A.J. Osinga N.V., Boalsert, 1957.

In sympathyk ûndernimmen hat it west fan de skriuwer Gerrit Mulder om it libben fan Metten Koornstra yn in boek fêst to lizzen. Mulder hat Koornstra goed kennen, en miskien hat dat in biswier west om him alhiel út de frije hân to skilderjen, en om de bikende persoanen en feiten hinne in roman to bouwen. De stoffe lei hjir oars foar it gripen, en hwat der ûntbriek, koe de fantasij oanfolje.

Mulder hat lykwols biskieden west, en it holden op in libbensskets; in rige fan scènes, dy't yn har opienfolging in byld fan de persoan bisykje to jaen. Hoe is dat byld útfallen? Waerm en libben, mei kleur en gloede sûnder mis. Der riist foar de lêzer in figuer op, dy't sterk fan binnen út libbet, ympulsyf, hertstochtlik, bolbjirken hast. In man dy't yn it materiéle alteast net folle foar himsels freget en alles dwaen wol foar oaren. In man dy't by syn goede bidoelingen en spontane dieden iderkear wer de forstannige en bitochtsume lju foar him oer kriget en dêr dan fûl mei yn tsjokwaer rekket. In man fierders hwa't it leed yn syn libben net bisparre bleaun is en dy't binammen op syn âlde dei in swier en ienlik paed lâns moast. Mulder wit dizze deugden en dizze tragyk op wearde to skatten en hy hat dit materiael romantysk biarbeide.

Ja, ryklik romantysk. En dêrtroch is it byld wol waerm en libben tekene, mar net skerp fan omstreek wurden. Wy wurde gâns gewaer út it libben fan Koornstra, mar it measte bliuwt hingjen yn it anekdotyske. Metten moat in jonge mei fantasij west hawwe; dat docht bliken út it forhael fan de knikkerts, dy't as ierpels út de groun komme soene (hy wie doe acht jier) en ek út it forhael fan syn reis nei de hel (dat de herberge yn it Heidenskip blykt to wêzen), doe wie er tsien jier. Mar dan slacht de skriuwer dy wichtige jierren tusken tsien en tweintich oer, en wy fine Metten yn it folgjende haedstik ynienen as soldaet, mei fêste prinsipes en mei in doelbiwitten stribjen al. Hoe binne dy prinsipes foarme? Hwat hat dizze gefoelige jonge geastlik trochmakke yn dy forswijde jierren? Hy moat op knapeforiening en feinteforiening west hawwe, lêzen en neitocht. Hwat wie syn lektuer, hwa wiene syn learmasters? Wy wurde der neat fan gewaer. De skriuwer wol

[p. 91]

blykber nei it hert fan syn forhael; it driuwt him syn lêzers to fortellen fan Koornstra syn wurkjen ûnder de soldaten.

Troch dizze fûgelflecht kriget men gjin foldwaende en djipgeande analyse oer it karakter fan de biskreaune persoan, dêr't wol safolle fan to rieden jown is, dat it bihalven in bêsten dochs ek net in maklikenien wie. Dizze man moat in jildingsdriuw hawn hawwe, dy't him grif wolris mei de kristlike démoed yn konflikt en ek wol mei himsels yn de knoop brocht hawwe sil. It is ûnbifredigjend, dat wy hjir aloan immen moetsje dy't sa wis is fan himsels, en like wis fan it ûngelyk fan de oaren. It redusearjen fan dit Max Havelaar-type soe grif oan de minsklikheit fan de figuer to'n goede kommen wêze. Nou is Mulder einliks net folle fierder kommen as ta in yllustraesje fan de sa stadichoan algemien oannommen wierheit, dat de minsken mei de bêste bidoelings altyd it slimst tsjin de hurde réaliteit fan it libben oprinne.

Soms giet er yn it fortellen fan syn anekdoten ryklik fier. It sil wol yn de oerleveringen stean, dat Koornstra de earste jouns yn it weeshûs to Brielle de bern learde de boarden stikken to smiten, en dat er de earste jouns yn it Militaire Tohûs de flier letterlik stikken dounse, mar soks is fansels by wize fan sprekken. It binne typysk Gaesterlânske forhalen, dy't net bidoeld binne om leaud to wurden. Der wurdt yn dit boek iderkear mei hwat tofolle bravour en krekt efkes to lûd praet om goed to forstean hwat der sein wurdt.

It bysûndere yn de figuer fan Metten Koornstra wie net sasear dat er as jonge fan arbeiderskomôf earst polysje waerd en letter in warber foarman wie yn it forsoargings- en evangelisaesjewurk ûnder wezen en soldaten. It Reveil hat mear sokke minsken fuortbrocht. Mar de konfliktstoffe yn dit libben leit hjir dat hy, man fan grifformearde bilidenis, by syn folle forstân en op ripe jierren lid waerd fan de S.D.A.P. net allinne, mar ek dat er in forneamd sosialistysk propagandist wie, hwaens namme yn de skiednis fan it Nederlânske sosialisme noch neamd wurdt njonken dy fan Enka, Daan van der Zee en Hilbrandt Boschma.

Ik leau dat Koornstra gjin rjocht dien wurdt, as men dit aspekt fan syn libben oersljochtet, en der ûntskuldigjende wurden foar hat, as gou it de iene of oare forjowlike swakkens. Hy is net ûnder de sosialisten gien sa't in sindeling ûnder de minske-iters giet. Men lit jin net foar in opstiging kear op kear út jins wurk sette; der siet by him in wisse kar efter. Kuyper's wurd: ‘Wij moeten de oplossing zoeken in socialistische richting’, dêr hat hy bloedige earnst fan makke, en wier

[p. 92]

net út in soarte fan tokoart oan trochsicht of yntelliginsje.

En nou soe it sa nijsgjirrich wêze to witten, hoe't men dit forklearje moat. Ik bidoel psychologysk. Wie hy de taktfolle pionier dy't, sels ta de oertsjûging fan it sosialisme kommen, dy oertsjûging oerdrage woe op it grifformearde folksdiel, dêr't er fierders it hiele libbensfielen mei mien hie? Of opponearre him hjir de rekalsitrant, dy't troch mei sin it martlerskip to sykjen de oandacht op syn persoan lûke woe? Syn kunden en tiidgenoaten meije him biskuldige of ûntskuldige hawwe - syn biskriuwer mocht noch it iene noch it oare dwaen. En hy hat my tofolle it lêste dien. Net dat ik Mulder fergje wolle soe op in eigen kar oangeande it sosialisme fan Koornstra, mar omdat dizze al to minsklike hâlding de skerpe omstreek fan it byld fortsjusteret.

Yn ditselde forbân hie in bredere opset fan it gehiel ek net wei west. De nammen fan Enka en Hilbrandt Boschma wurde in kearmannich neamd, mar yn it byld komme hja sa goed as net. Dochs hat dit in nijsgjirrige keppel west, binammen dat boun fan kristen-sosialisten. Hjir spriek in bûten-marxistysk sosialisme yn in tiid, doe't dizze biweging hast noch net fan de namme fan Karl Marx los wie to tinken, in sosialisme dat folle mear eschatologysk as wittenskiplik wie.

It wurdt yn Mulder's boek net dúdlik oft Koornstra lid fan de Bond van Christen-socialisten west hat. Wol, dat er lid wie fan de S.D.A.P. En dat strykt alhiel mei syn forset tsjin konfessionéle organisaesjes, sels tsjin it setten fan it adjektyf ‘kristlik’ foar de namme fan de Nederlandse Militaire Bond.

‘Wij durven in onze tijd’ skriuwt Koornstra, ‘wij noemen alles naar Christus. Schat men zichzelf zo hoog, of schat men Christus zo laag? Eén van tweeën moet wel het geval zijn. Onze Bond heeft zich aan dit euvel nooit bezondigd. Men mag een tehuis naar de Koningin, naar generaal Van Marle, naar generaal Schoch noemen... maar verder durft men Gode zij dank niet te gaan. Naar Christus heeft men geen tehuis van de Bond ooit genoemd. Dat is de ere, de glans van onze tehuizen!’ (bls. 197).

Dat al dizze dingen him yn swier konflikt brochten mei de formiddens dêr't er yn arbeide, hoecht gjin nij to dwaen, en hy hie dat foarút witte kinnen. Dizze man wie net to bikleijen, en likemin to ûntskuldigjen. Hy koe net oars en hy woe net oars. Dat de anti-sosialistyske rounten dêr't er yn forkearde dit op 'en dûr net daeije koene en him de dyk opstjûrden, is folslein to bigripen. Mar ien ding is net folslein to bigripen, en dêr is Mulder ek lang net mei klear, - dat hja him, en noch

[p. 93]

wol yn syn 80ste jier, bûten de mienskip fan de hilligen sleaten, en him it sakramint ûntseine. Hoewol ek dit in âlde skiednis is, bliuwt hja dochs jimmer nij. ‘Und wem sie just passieret, dem bricht das Herz entzwei.’

Ik sels haw yn myn jonge jierren noch al hwat fan Koornstra lêzen, en by hat ien fan de minsken west dêr't ik gâns oan to tankjen haw. Miskien dat ik dêrom fan dit boek mei syn biskieden oanspraken in djipper analyse freegje woe as Mulder der oan jaen koe. Myn lêste wurd lykwols moat in wurd fan tank oan de skriuwer wêze, dat er op dizze ûnopfallende wize de saek fan Metten Koornstra nei safolle jierren wer yn it omtinken en foar it oardiel brocht hat.