De Tsjerne. Jaargang 12

[p. 211]

Johan T. van Minnen:
Fryslan en it ynternasionael geofysysk jier

Jo sille it faeks, mei atoombomproeven en hierforhegings op 'e foarpagina's fan ús kranten, net sa yn jo omgean litte, mar wy steane foar it Ynternasionael Géofysysk Jier. In professor dy't it witte kin om't er Amerikaen is, hat sels sein dat it de joune foar it YGJ is. Wy steane op 'e drompel. Gjin Rus is der tsjin yn 'e opposysje gien. Gjin Rus hat sein: it is noch mar middei. Of: it is al nacht. Né, de iennichste Rus dy't him hjir oer ûtlitten hat, sei ek al: wy steane op 'e drompel fan it YGJ, in great barren.

En nou is it tinkt my foar ús, Friezen by honk likegoed as om utens, de heechste tiid om úus djip to jaen yn 'e bitsjutting fan it YGJ, ús hâlding foar it YGJ oer fêst to stellen en de reperkusjes dêrfan op ús lân to birekkenjen. Hwant as earne it: Wês Wach! jildt, dan is it hjir. Sûnt it notarieel passearjen fan de Stichtingsakte fan it Fries Rundvee Stamboek soe ik net ien momint yn 'e skiednis witte dat hjirmei stringhâlde kin. Hjir leit ús kâns op de rehabilitaesje, dêr't wy sûnt de röntgenfoto's fan it Ora Linda Bok en sûnt it trochrustkjen fan Greate Pier syn forneamd swurd, sa tige forlet fan hawwe.

Lit ús, nofteren lyk as de bûtewrâld ús noch altyd hawwe wol, dizze saek kalm en kritysk analisearje. Hwat is ommers it Ynternasionael Géofysysk Jier? In droech of in dreech jier, in jier mei goed gers, in alvestêddetochtjier, in skrikkeljier? It muoit my dat it jo ôffalle sil. It YGJ is hielendal gjin jier. It is achttjin moanne, sjedêr! Dochs is it YGJ in eptige forskining as it sa op 'e drompel stiet, it Einstein-hier yn 'e kuif, ynjeksjes oer de hiele lea en mei in foldédich neijier efter him oan, in neijier fol fan seine as... wy it bilibje meije.

Hwat is nou Fryslâns taek en posysje foar dit fenomeen oer? Hwant dat wy in taek hâwwe, stiet bûten kiif. Fryslân hat oeral in taek. Yn Den Haech en yn Heerlen, yn Aurich en yn Flaenderen, yn 'e West en yn 'e Stellingwerven. Mar dat binne opjeften, hjir net oan 'e oarder. Hja hawwe har bislach al krige, of binne net to bislaen, oars net as mei de gek.

Oars leit it mei it YGJ. Dat rekket ús yn it libben, yn ús reputaesje. Fan it YGJ wurdt noch wol net sein dat it Frysk fan opset is, mar wy kinne derfoar soargje dat it safier komt. It hat my nij dien dat it YGJ oant nou ta yn Fryslân sa'n bytsje wjerklank foun hat. Nearne is der better net to witten in aksjekomité yn it libben roppen en noch minder hat der

[p. 212]

sprake west fan in FOLKSBIWEGING. Is dan mei de skiep ek de skieppeknipper weiwurden? Kin der gjin Eise Eisinga mear opstean, nou, op 'e drompel fan YGJ?

Hwant dit is nou krekt ús troef. Doe't de Amerikanen noch mei fangtouwen yn 'e prairje omjagen, barbaersk en kultuerleas, ûnbiwuste grounlizzers fan in bloeijende filmniverheit - yn Hollywood libben doetiids noch de dieren dy't Walt Disney letter as vista-visa-fisioenen op it doek brocht - doe, minsken, koene wy Friezen ús al lokkich priizgje mei it bisit fan in op 'e ivichheit ôfstimd Planetarium. Dat it izeren selsfortrouwen dat de ienfâldige ambachtsman Eisinga ta syn skepping wist op to bringen by de bûtewrâld pas in goed ieu letter de wurdearring krige dy't him nou in stikmannich earedoktoraten oplevere hawwe soe, - dat is in kwestje fan klimaetsforskil tusken twa tiden. Eise Eisinga hat syn wurk treflik dien. Salang al hawwe de Frjentsjerter boltsjes it sinnestelsel op hakken en teannen folge sûnder ek mar ien misstap to dwaen, dat in ôfwiking dêrsa tsjintwurdich brocht wurde soe op in stratosfearyske steuring. Hwant Eise syn konstruksje is ûnfeilber, sûnder wryt of slyt, of it moast wêze dat de deistige bihearder forgeat mei de oaljesnip by de knierkes lâns to gean of it jiertalleplankje byfervje to litten.

Us leit dat in wiidfiemjende forantwurding op. Wy moatte Eise Eisinga syn wurk fuortsette, útdrage, nou, yn it YGJ! It is in saek fan tradysje. Eise Eisinga hat gjin grouwe boeken skreaun. Hy wie net in Jules Verne. Mar hy hat sûnder twivel bidoeld, dat wy, syn kompatriotten, yn dizze nije tiid yn aksje komme soene. Wy moatte bygelyks war dwaen dat wy útnoege wurde ta it bisprek op ynternasionael niveau. Dat wy in plak krije yn 'e earste raket nei de earste kunstmoanne. Sa'n kunstprodukt moat skielk net as in ding fan óáren yn ús Planetarium byset wurde. It moat in libben diel fan ússels wurde. Wy moatte it, om sa to sizzen, ‘forfryskje’.

Tink ris oan de Amerikaenske toeristen dy't it Planetarium yn Frjentsjer ‘dogge’. Hja forwachtsje hwat fan ús. Tink ek ris oan de Russyske diplomaet, dy't in goud-earlik wurd sein hat doe't er him de holle stjitte tsjin in dwarsbalke op 'e planetariumsouder. En doe mear stjerkes seach as Eise-om ea bidoeld hawwe koe.

Tink oan dat allegearre, Friezen! Hwa sil strakaensens, springend fan satellyt op satellyt, as earste de moanne birikke? Soks moat in frage wêze foar ús hiele folk. It is ús sa faek al taroppen, wy binne sa faek al útdage, wy moatte it nou't it kin ek dwaen: Op, Friezen, nei de moanne!