De Tsjerne. Jaargang 12

[p. 194]

Jo Smit:
Fabel fan de wjirm en de fisk

De wjirm wie heal boppe de groun kommen en krinkele gesellich tusken de wiete gerskes. Deun by him, mar dat ergere er net, siet yn in âlde dumpjas de angelfisker, dy't stúmsk nei syn koark eage en oer it wetterflak, dat swart en tsjuster ûnder de skiere loften lei.

De angelder hie in prûmke en doe't er even fansiden bûgde om foar de wyn del in strieltsje tabaksjarre fuort to flybkjen, seach er de wjirm. In greate kloer skeat út en hoe't de wjirm it efterliif ek spande yn it gat dêr't er trochkrûpt wie, it joech allegearre neat, hy waerd derút lutsen. Hy kronkele omraken en alhielendal doe't de fisker syn angel ophelle hie, in suterich propke bôlle fan 'e heak klaude en him deabidaerd oan it blanke stiel bigoun to riuwen.

Lit ús ús hoedzje foar oerdreaune sentimintelens. Der wurdt gauris fiersto anthropomorfysk tocht; lit ús, ek yn dizze fabel, ds hâlde oan hwat de wittenskip fan hjoeddedei ús leart oangeande it libben, en binammen it senuwstelsel, fan de wjirmen. As in wjirm oanieze wurdt, bitsjut syn krôljen hiel hwat oars as de kronkelingen fan minskeliven, lyk as somlike sillige martelers op âlde skilderijen sjen litte. Werom nou nei ús wjirm!

Salang't er gewoan yn 'e hân fan 'e angelfisker wie, kronkele er om fuort to kommen, omt er him ûnwennich fielde op dat plak en werom woe nei de ierde dêr't er út wei kaem. Mar sadré't it fine puntsje fan de heak him yn it liif treaun waerd, kidele dat sa, dat er laitsje moast. Kringeljend, mar sûnder lûd to jaen, lake er; hwant wjirmen kinne net allinne net prate, hja kinne likemin lûdop laitsje. Dêrom kronkele er dus.

Dochs wie it net alhiel noflik, hwant it ein dêr't de heak dwers trochhinne boarre waerd koe net kronkelje, omt it op plak hâlden waerd troch it stiel; en al lake - dat wol dus sizze: kronkele - it frije ein him slop, it wie dochs foar it oare in min gefoel: kronkelje to moatten - fan binnen út - en it net to kinnen.

Doe't er, nei hwat geklongel, hong, heal oan 'e heak, fielde de wjirm him biskamme en ek wol hwat binaud foar hwat de takomst allegearre bringe soe. Hwant hy fette net rjocht hwat der mei him harde en hy hie inkeld in dizige tins yn 'e holle: der is hwat net yn 'e heak.

[p. 195]

Neat bigriep er ek fan de rêdde loftreis dy't er makke en dêr't er in bytsje dwyl fan waerd, dat it wie suver in forromming, doe't er fielde dat er yn it wetter delsakke.

Even moast er oan 'e nije situaesje wenne en hy wie bliid dat hjir alteast gjin oare wjirmen wiene dy't him hjir sa ûnbihelprich en dêrtroch kuerich en biskamsum tagelyk, hingjen seagen. ‘Hwerom?’ frege er him ôf. ‘Hwerom?’ Doe fornaem er de fisk. De fisk, dy't dêr stil en nijsgjirrich omswom en dy't fan syn kant ek de wjirm seach.

‘Hwat hinget dy wjirm dêr nuver’, tocht de fisk en ‘Hwat is dy fisk moai’ tocht de wjirm. Dêr hie it winliken by bliuwe kinnen, hwant de fisk hie gjin honger en de wjirm hong rêstich; it kize noch hwat nei yn syn lijf en einliken fielde er him wol tofreden yn syn earmhertige steat. Mar efkes - it wie ek samar wer oer - miende de wjirm bigearte to lêzen yn de bolle eagen fan de fisk. Dat momint wie genôch, hwant út dy forkearde praemisse laette er mei fatale krektens de divelske taliz fan de angelfisker ôf: dy woe dat de fisk him tonei kaem, en dan wiene hja beide forlern. Dochs bikroade er him winliken net yn 't foarste plak om de eigen takomst: hy hie bigreatsjen mei dy moaije fisk.

‘Ik moat him warskôgje’, tocht er.

Nou kinne wjirmen, lykas earder al sein is, net prate - dat hoe in warskôging útgean to litten? De need makket fornimstich en ynienen wist de wjirm hwat him to dwaen hong. Wylst de fisk mei glêzige eagen nei him dreau to sjen, foarme er mei it frije ein fan syn lang lijf earst in s, doe in o en doe jitris in s. It wiene skippers-essen, en it moet tajown wurde dat dat út sleauwens wie, mar it hie ta gefolch dat de fisk it krekt foar hiin krige lyk as it moast.

De fisk wie forheard. S.O.S., de blinder! mar hwat gefaer bidrige de wjirm? der wie ommers bûten har twaën neat to sjen. ‘It kin allinne wêze’, tocht er op it lêst, ‘dat dy wjirm dwaende is to forsúpen. Ik moat him rêdde.’ Mei al it fjûr fan de wiere rêdder yn syn kâldbloedich liif swom er nei de wjirm ta en naem him yn 'e bek. Mei fielde er de heak troch syn kiuw slaen en fleach er as in fûgeltsje troch de loft, nei de angelder ta, dy't bliid syn fangst kommen seach en triomfantlik tocht oan syn freon, de eigener fan it weardshûs en oan syn wiif.

Mear lykwols as de tinzen fan de angelfisker ynteressearje ús dy fan de wjirm en fan de fisk yn de mominten dy't krekt sa libben biskreaun binne.

‘Hwat in stom, egoïstysk, roppich bist’, tocht de wjirm

[p. 196]

doe't de fisk op him tastouwen kaem. ‘Ien dy't him bisiket to warskôgjen ta tank opfrette to wollen! Hawar, hy krijt syn fortsjinne lean.’

De fisk wie mar justjes letter, mar tocht frijwol itselde: ‘Hwat in gemien forriederlik bist: misbrûk to meitsjen fan in ynternasionael oannommen synjael, om in oar to forrifeljen! Hawar, hy krijt syn fortsjinne lean.’ En omt hja beide fan in sêft ynboarst wiene, tochten hja beide: ‘As it sa moat, dan hat it libben foar my ek gjin wearde mear.’

Dat lêste mei ús formoedsoenje mei it lot fan de wjirm en de fisk, hwant hja bikochten it beide mei de dea. De morael fan it forhael koe dus net mear ta harren komme.

Aldergeloks àl ta ús, dy't noch libje; en dy morael is fansels dizze: bisykje nea in oar to rêdden dy't dat net skriftlik by de bifoege ynstânsjes oanfreget, oars komme der allinne ûngelokken fan.