De Tsjerne. Jaargang 12

[p. 148]

Kronyk fan it proaza
Tiny Mulder:
Ruke oan de forbeane frucht

Loslitte fan Dj. Weening-Meijer. Kristlik Fryske Folksbibleteek Nû. 28. Utjowerij A.J. Osinga N.V., Boalsert 1957.

Mefrou Weening hat de opset fan har earste roman ienfâldich hâlden. Yn dit boek giet it yn it earstoan om trije jonge minsken: boeresoan Durk, syn forloofde Joke en har beider freondinne, de ûnderwizeres Anneke van der Meulen. Durk is al forloofd mei Joke as Anneke binnen syn eachweid komt as kostgongster fan syn buorfrou. Oansjitske, floate, sportive Anneke lûkt Durk oan. Hja meije elkoar fuort graech lije. It wyfke-mantsje-spultsje bliuwt earst by boarterij mei wurden en knypeachjes. Mar as Durk op in joun Anneke rêdt út in barnend hûs, réalisearje beide har, dat har relaesje mear as freonskip wurden is.

Hja jowe lykwols net ta oan har langst nei elkoar, hwant Durk heart by Joke, Joke kriget tb en komt earst by Durken-dy to lizzen en letter yn in sanatorium. Nou't Joke út 'e wei is, dogge har út en troch situaesjes foar (reiske mei de sjongklub, útsje op redens, thúsbringerij), dy't Durk en Anneke to slim yn forlieding bringe. Der wurdt in amerij tute, mar fuort ropt ien fan beiden de namme fan Joke út en oerladen mei skuldgefoelens foar God en Joke oer drave hja werom nei it rjochte paed.

Anneke skriuwt wylst al in hoart mei kostfrou Hiltsje har broer Douwe yn Canada, de fjirde haedpersoan fan Loslitte. Douwe wol forkearing per loftpost, mar Anneke hâldt him op 'e tocht omt hja ynderlik it idéaelbyld-Durk net loslitte kin. Douwe komt oer om Anneke foar him to winnen. Mar earst moat Anneke in petear ôfharkje tusken Durk en Joke, dêr't Durk syn misstappen mei Anneke yn opbychtet. Durk neamt Anneke dan surrogaet. Dat is foldwaende foar Anneke om op slach en alhiel net brutsen nei Douwe ta to draven, him har jawurd to jaen en mei him nei Canada to farren. Joke forjowt Durk ek, dat de lêzer kriget twa happy-ends yn ien bân, of leaver trije, hwant Anneke har broer kriget Lysbeth. Allinne widdou Hiltsje seit né tsjin har manlike kostgonger.

[p. 149]

It konflikt leit dúdlikernôch sa: Durk hat in faem, mar letter moetet er in oare faem, dy't him like lokkich, sa net lokkiger, meitsje kin as Joke. Ut it forhael blykt nammers tusken Durk en Joke amper mear as Seelensympathie, wylst de frijscènes Durk-Anneke gloeije fan erotyske spanning. Jown dizze situaesje leit it foar de hân, dat Durk syn kar tusken Joke en Anneke, tusken twa ûngelikense froulju en twa soarten fan leafde, de yntrigue fan de roman foarmje sil. Mar dy hat mefrou Weening net wollen, net oankinnen, of - en dat liket it meast wierskynlik - net oandoard.

Hja hat oanlein op trije minskeherten, mar de moed net hawn om de hoanne oer to heljen. In bigjinnend romanskriuwer, en binammen in kristlik skriuwer, hat moed nedich om ûnder de eagen fan syn lêzers ôf to stekken nei sûndige ûngrounen fan it minskehert, hwant hy jowt himsels bleat. Dy moed mist mefrou Weening yn dit boek. De doarpsmorael en de kristlike noarm moatte earbiedige wurde. Dêrom mijt hja it konflikt en stelt dat Durk syn kar a priori dien is. Dêrmei hat hja harsels de kâns út de hannen slein om in forhael mei de foar in roman needsaeklike spanning to skriuwen. Hja lit Durk en Anneke rûke oan de forbeane frucht, mar ropt fuort dy har gewisse to help om it spantsje mei in nare rook yn de noasters foar de sûnde op de flecht to jeijen. It stiet fuort ek al fêst, dat Durk Joke syn misstappen opbychtsje sil, sadré hja wer thús is, dat Durk hoecht hjir ek gjin kar to dwaen. Dêrtrocht is Loslitte net mear wurden as in frij aerdich slagge oefening yn it skriuwen fan in flot lêsboek.

Fortelle kin de skriuwster wol. Hieltyd kriget men as lêzer it gefoel, dat mefrou Weening by jin oer de hage hinget en op nijsgjirrige wize it lêste doarpsnijs oerbringt. It forhael rint goed, der sit op de krekte mominten feart en hwat spanning yn, hwat net ta de saek docht bliuwt yn de dize, hja forfeelt jin net mei geografyske bisûnderheden en waerbirjochten en praet sympathyk en op it stik oan oer har persoanen. Men soe der it omwaskjen wier efter foar stean litte.

Mar mefrou Weening linet net by my of hwa ek oer de hage. Hja hat har forhael opskreaun, forstjûrd nei in jury foar it takennnen fan romanprizen en der in twadde priis fan de K.F.F.B. mei woun. En dat foroaret de saek. Dan mei men in kritysk taelgebrûk en in forsoarge styl forwachtsje en wurdt de lêzer mei rjocht brûkel as er njonken de argewaesje oer opbliesde pikelsûnden noch hagepraet oan de holle kriget (‘it kin foar itselde nou?’ ‘...soe se wol sizze’, en de skriuwster

[p. 150]

har stopwurd ‘fan datoangeande’). Argewaesje ropt dit amtlik stylpriuwke op: ‘Yn it sjongen en fierders elke kear as der trêdden by wiene, soe it wer it offisiële ‘juffrou’ wêze.’

Nuvere doetiidsfoarmen as ‘forhaste’ en ‘bidroegen’, in útdrukking as ‘hja koe wol yn de loft springe fan blidens” (explodearje?), forriede, dat de skriuwster har hânskrift net kritysk genôch trochlêzen hat, ear't hja it op 'e post brocht. Yn de dialogen dûke hieltyd ôfwaeide jeuzelgrapkes op, dêr't foaral Friezen har petearen mei miene opfleurje to moatten: Anneke tsjin Joke: ‘Dus Jo binne de forloofde fan Durk Miedema.’ Joke: ‘Dat wurdt der sein.’

Hwer't dit ta liede kin biwiist de skriuwster op de earste bledsiden al, hwannear't hja master Yntema tsjin widdou Hiltsje sizze lit, as hy mei Anneke by har komt: ‘Ja, Hiltsje, jo sille wol frjemd opsjen, dat jo my hjir op ljochtskyndei oan 'e doar krije mei in kreas jongfaem.’ Kaem master dêr oars by tsjuster mei kompromittearjend selskip? freget de lêzer him dan ôf.

Ofsjoen fan dizze en frijhwat lyksoartige skeinspruten, is it forhael flot opskreaun en lit it boek him hiel wol lêze troch hwa't krekt forlet hawwe fan in roman sûnder psychologyske spinreagen.

Mar moast dizze foaroefening perfoarst in priis hawwe? Hie de K.F.F.B. net takinnen mei it biteljen fan it wenstige honorarium oan de skriuwster en it útjaen fan Loslitte sûnder it odium fan in romanpriis der op to plakken? De lêzers fornimme de nammen fan de juryleden út har kranten en nimme op dy har gesach oan, dat in priis goedseit foar in Fryske roman fan formaet. Sels de skriuwers koene wolris dizze konklúzje lûke, hwat helte désastreuzer is. De lêzers fiele har heechstens forrifele, mar de skriuwers kinne de yndruk krije, dat har earste oefenwurk al wit-hwat is. Hokker konklúzje mefrou Weening lutsen hat kinne wy gau genôch gewaer wurde as it forfolch op Loslitte útkomt, dêr't hja wylst al wer in twadde priis fan de K.F.F.B. mei woun hat.