|
| |
| |
| |
Sjoerd van der Schaaf:
It skot troch de linepeal
Dit is in forhael oer Doaitzen Jongedyk. Hwa yn 'e Wâlden hat Doaitzen Jongedyk net kend, de bargeslachter, dy't de wrâld sa moai foun en de minsken sa goed? De Romeinen hiene lju, dy't nei de fûgels seagen en út har flecht foarsizzingen diene; de Yndianen hiene mannen, dy't deugdsume kruden sochten foar it lijerige en krebintige naesje. Doaitzen Jongedyk hie soksahwat wurde kinnen; spitich allinne, dat hy gjin Romein wie en gjin Yndiaen, mar in Wâldfries út in sober laech. Syn heit wie bargeslachter, en it hie dy net barre mocht, fan Doaitzen hwat oars as bargeslachter to meitsjen. Men kin jin hwat leaflikers foarstelle; en binammen Doaitzen Jongedyk hat him libbenslang hwat leaflikers foarstelle kinnen. Dat hat him tige ta stipe west yn syn gemoedslibben hat er flein. Hy hat der fan forteld, wiken lang. ‘Hwat bloed; minskebloed lykwols hat er nea sjen kinnen. By in pear druppen foel er al fan himsels. Sa'n goede man, sa'n goede man!
Aerdich fortelle koed er, Doaitzen Jongedyk. Hy bigoun altyd mei to sizzen: ‘Hwat ik nou bilibbe ha!’ En dan kaem it, in kleurryk relaes oer in hynder, dat op 'e kletter wie, fûnken út de stiennen, reekwolken út de noasters; en doe in boerefeint, dy't it deun by in kliber skoalbern yn 'e macht krige hie. ‘In helt, siz ik jimme, in rêdder fan minskelibbens; syn namme komt yn 'e annalen, mei gouden letters!’ Of in dierber genrestikje: in stikelbaerch, dy't mei fiif jongen efter him oan oer de drokke dyk pesjantele. Alle folk bleau stean, dokter syn auto stoppe, de frachtrider Gerryt de Boer sei hou tsjin syn kêdde, en dat bist hie ek aerdichheit oan it tafrieltsje, alderleafst, alderleafst; altyd wer grypt jin de earbied oer de wûnders fan de natûr.
Doaitzen Jongedyk, hwa hat him net kend? Ienkear yn syn libben hat er flein. Hy hat der fan forteld, wiken lang. ‘Hwat ik nou bilibbe ha!’ Hy wist wol dat it heitelân moai wie, mar sá moai, dat hied er dochs net tinke kinnen. Dy pleatsen en dat greidlân tusken de beamwâllen en it Djipke, kronkeljend der trochhinne, en fierderop it boskeguod; dan koe men dochs sjen, hoe harmonysk de skepping wie. En dan folgen noch oare bisûnderheden, it doarp mei syn reade dakken, sa netsjes en fris, de feart mei sierlike boartersskipkes der yn, it tsjerkhôf, grien en kreas, dat it in nocht wêze moast om
| |
| |
dêr to lizzen, en folle net genôch. Der wiene lju, dy't it foar harsels mar better ornearren, nea de loft yn to gean, om't hja grif net sa folle seagen as Doaitzen Jongedyk. ‘Och och, sa moai, de triennen stiene my yn 'e eagen’, sei Doaitzen Jongedyk.
Op in kear hat Doaitzen Jongedyk wierlik hwat bilibbe, mar hy hat der sels nea net folle fan forteld, sels foar it rjocht net. It paste net yn syn libbensskôging. It barde op in aprildei, doe't er by Jelle Groen weikaem, dy't se Jelle Apache neamden, om't er sa slûpe koe. Sims stied er samar nêst de minsken op 'e boskpaden; nimmen wist dan, hwer't er weikaem. Hy wie in streuper fansels, en faeks ek in gnobber, alhoewol noch nimmen him op dat stik fan saken hwat biwize kinnen hie. In dogeneat wied er, mar gjin helt, en dêrom net geskikt foar de misdied yn greate styl. Sa bleau er hingjen yn syn klinte, net fier fan 'e bosk, net fier fan 'e keale klynlânnen; in ein it fjild yn. De hearejagers woene him dêr wol graech wei ha, mar it wie in hûs fan 'e tsjerke en Jelle Apache soarge tige, op goede foet mei de tsjerke to bliuwen, sa wied er wol.
Ienris yn 'e wike kaem Doaitzen Jongedyk dêrsa en fakentiden hied er lange petearen mei Jelle Apache, dat neffens him alhielendal net sa'n slimme man wie. ‘Der wurdt fiersto folle praet’, sei Doaitzen tsjin syn maten as hja it oer Jelle Apache hiene. Der waerd grute, hy hie hwat to meitsjen hawn mei de ynbraek by de polderûntfanger, op 'e útkyk stien of sa, mar hysels hie it ligen hjitten. Neffens him hied er op in nacht tafallich in frjemde man fan de ûntfanger syn kiem kommen sjoen en dyselde man hiene se letter pakt omt er mear as tûzen goune stellen hie; hy koe der him noch wol fan en dat hied er ek earlik tsjin de polysje sein. Doe't er foar it rjocht tsjûge, hie de man him útmakke foar forrieder, mar Doaitzen Jongedyk ornearre, dat biwiisde neat tsjin Jelle Groen. Oars wie dy dochs ek wol straft! ‘Der wurdt tofolle praet, mannen’, sei Doaitzen Jongedyk, ‘dy Jelle Groen is hwat apart, mar gjin minne fint.’
Mar lit ús it folsleine forhael dwaen. Op dy aprildei dan moete Doaitzen Jongedyk earst op 'e wei polysje Hofma, dy hâldde in eachje yn it seil by it aeisykjen, hwant it wie dêr almeast forbeane groun. Doaitzen hie it sahwat oer de Ijipkes, dy't al wer oer de wjok gyngen, en de freonlike giele blomkes yn 'e ûnderwâl, en oare maitiidsforskynsels; en nei dat jeuzelpetear sette er nei Jelle Apache syn hûs ta om dêr hwat fan 'e baerch ôf to leverjen, lyk as er dat elke wike
| |
| |
die. ‘Moarn!’ sei er dêrsa tsjin eat nêst it skuorke, dat er foar Jelle forsliet; mar doe't er syn eagen better iependie, seach er dat it Jelle net wie, it wie in linepeal mei Jelle syn pet der boppenop en syn klean der oer in heak tsjin oan hingjend; krekt de man sels. Ha ha, Doaitzen Jongedyk moast der wol tige om laitsje; dat men jin sa forsjen kin. It wiif sei, Jelle wie nochal let thúskaem, wiet en ûngedien, dat sadwaende; mar goed dat it nou sa moai droege. Dat wie sa likernôch alle praet.
En doe, mei de fyts oan 'e hân noch weromsettend, kaem him in manspersoan yn 'e mjitte, de stap der mar frijhwat yn. Doaitzen joech romte en woe de man wiidweidich groetsje, mar hy hie amper in pear wurden sein, doe wie dy him al foarby. Hy grommele al hwat, hearde Doaitzen, mar it koe like goed in flok as in freonlik wurd west hawwe. Doaitzen hâldde it mar op in freonlik wurd, lykwols, hy bleau al even stean, as bigriep er dat der hwat barre soe. Nou, hy hoegde net lang to wachtsjen: de man fordwoun efter it hûs en daliks dêrop klonken twa fûle skotten. Dat die de bargeslachter sa nij, dat hy sette de fyts tsjin in peal, hy woe der hwat mear fan witte. En dêr kaem de skutter al wer oan; nou alhielendal net swijsum mear. ‘Hy hat syn Jean, de forrieder, kroandea is er!’ rôp hy, en hy swaeide mei de earms as hied er de earste priis woun by it hurdsilen. ‘Kroandea is er, de pet stau him fan 'e kop!’
De kleuren gyngen Doaitzen Jongedyk op en ôf, hwant sok bluisterich praet wied er net wend. De man sei der noch oerhinne: ‘Dêr ha 'k tweintich jier foar oer’, en doe pas foun Doaitzen wurden. ‘Jo binne in grapmakker’, stammere er, ‘fij, dêr miene jo neat fan.’ Op datselde stuit seach er Jelle Apache útnaeijen, yn broek en baitsje, rinnend as in hazze. En sjedêr, Doaitzen syn hert kloppe wer, hy seach wer frijút yn de kleare maitiidsdei. Syn mûle forloek ta in glim. ‘Och och, jo hawwe him bang meitsje wold, jo hawwe him kel meitsje wold. Dêr giet er hinne!’
Dat lêste hie Doaitzen Jongedyk better net sizze kinnen. Jelle Apache wie al hast efter in beamwâl en in amerij letter hied er net mear to sjen west.
De man sei in raer wurd. Efkes stie er stil om it sels to sjen en om it to forwurkjen. It wiene mar in pear tellen, lykwols yn dy pear tellen waerd Doaitzen ynienen in oare Doaitzen. De sêftsedige bargeslachter bitocht him net, hy pakte biret de man by de hûd, doe't dy mei faesje ôfsette soe om nochris wer to sjutten, en dan better.
| |
| |
‘Lit my los, duvel, of dû giest der ek oan!’ grânzge de man, en hy knarse op 'e tosken. Mar Doaitzen Jongedyk liet net los, hy hie de polzen fan de keardel to pakken krige en kniep dy fûleindich mei syn grouwe slachtershannen. Der siet wol krêft yn Doaitzen Jongedyk en hy wist dat it tinken wie. It swit stie him op 'e foarholle.
‘Kom, kom, jo moatte net sa mâl, deameitsje, fij, dat kin gjin kant út!’ Underwilens seach er it paed del nei de dyk oft polysje Hofma der ek oankaem, dy soe de skotten dochs ek wol heard hawwe. Mar it paed wie ienlik en forlitten en ek op 'e dyk wie nimmen to sjen.
De man wraksele om los to kommen, mar it slagge him net; oant er ynienen kâns seach Doaitzen Jongedyk mei de holle in stjit yn 'e mage to jaen. Dat wie gjin moaije streek, Doaitzen hie ynienen gjin siken mear en liet los. As de wealich grypte de man nei syn efterbûse, dêr t er syn wapen yn hie, mar, nuver as klinke mei, Doaitzen wie him foar. Tsjin de man oanfallend sloech er syn earms om him hinne; hja foelen, mar Doaitzen lei boppe.
‘Dat it sa moat!’ hime Doaitzen, en hy die in raem nei de revolver, dy't de oare heal ta de bûse útstiek. It foel net ta, de man woe it ding sels ek pakke. Mar Doaitzen krige it dochs en soalde it daliks yn 'e sleat. Doe wied er master fan de sitewaesje.
‘Jonkje, jonkje’, sei er, ‘kom ta dysels en doch net sa mâll Fij, greate keardels, dy't op mekoarren sjutte, hwer moat dat hinne! Wês dochs wizer en harkje nei immen dy't it goed mient: sa meiste net. As folwoechsen minsken hwat hawwe, moatte se net fjochtsje, mar ôffûstkje. Fjochtsje is hwat foar de wylden. Wy moatte mekoarren leavje.’
Undertusken paste er tige op, dat de man net loskaem. In earm, dy't syn kant út slaen woe, bûgde er, dat hy kreake, en in mûle, dy't him bite woe, kletste er mei de hân fûl oer hinne. Hy die oars as er praette, hy wie grimitich mei de hannen en moanjend en leaflik mei de mûle. ‘Ik bigryp wol, jo binne it paed efkes bjuster, mar jo binne grif wol in goede man’, sei Doaitzen Jongedyk, en hy seach nochris wer nei de dyk.
De troanje fan syn tsjinstanner wie forlutsen fan lulkens. ‘Hwat soe ik der hwat foar oer ha, jo jou dierbere bek ticht to slaen’, brocht er der mei muoite út, mar Doaitzen Jongedyk hearde it amper. Hwant der kaem nou yndie hwat Hofmaeftichs it paed del, mear skruten as hastich, mar it kaem. En út Doaitzen syn mûle kaem it as in needgjalp: ‘Hof - ma!
| |
| |
Hof - ma!’ It droande as in kanonskot oer it fjild. Doe moast Hofma dochs hwat hurder rinne, mar op in meter of tsien bleau er noch even stean.
‘Is der hwat bisûnders? Ik tocht dat ik hwat hearde.’
It moat tajown wurde dat Doaitzen Jongedyk, doe't er sa fûleindich rôp, hwat út syn rol fallen wie; en it wiene noch altyd slachtershannen, dy't de man ûnder him yn bitwang hâldden. Mar syn mûle wie wer de âlde.
‘Hjirsa, dizze persoan op 'e groun, dy moatte wy in bytsje tsjin himsels biskermje. Hy moat hwat bikomme, hy moat in pear slokjes kâld wetter ha.’
‘Hearde ik net sjutten?’ frege fjildwachter Hofma, noch altyd op in distânsje. It wie him dochs net ûntgien. Mar hwerom wied er net daliks kaem? Hwerom hie Doaitzen Jongedyk neat sjoen op 'e dyk? Koe it wêze, dat de polysjeman earst efter in beamstamme wei de sitewaesje hwat opnaem hie? Lit ús der oer swije. Der is nea nei frege en nea praet fan kaem.
Doaitzen Jongedyk lake, mar minder gol as er wend wie.
‘Ha, ha, ik tink op hout, ik tink op in linepeal.’
Dat hied er wol goed foar de geast.
‘As it oars net is’, sei fjildwachter Hofma, en kaem nou dochs tichterby.
‘Ik tink, dat it net foar de linepeal ornearre wie...; fansels, dêr wol ik neat mei missizze, neat mei missizze, út noch yn net.’ Doaitzen Jongedyk wie foar de twadde kear út syn rol fallen, mar fierdersoan hied er himsels wer yn 'e macht.
Fan ûnder Doaitzen wei, kaem doe in fûle stimme.
‘It wie ornearre foar Jelle Apache, de forrieder. Mar hy ûntkomt my net, en elkenien dy't my yn 'e wei stiet, meitsje ik ek kâld.’
‘Och och, jo hawwe foarhinne tofolle yndiaentsjeboarte’, sei Doaitzen Jongedyk; ‘en faeks hawwe jo ek wolris fan dy rare filmen sjoen. Soe men jin net sloplaitsje, Hofma? Hawwe jo faeks hânboeijens of tou, hy is hwat oerstjûr. It liket oars gjin forkearde man.’
It kaem hjir op del, dat Hofma moast noch tou helje by Jelle Apache, samar út de skuorre, hwant der wie by of yn it hûs gjin libbene siel to sjen. Doe't de man goed boun oan it paed lei, kaem it wiif wyt en triljend út 'e kelder wei. Mei mekoarren biseagen hja de boel ris. Der sieten twa gatten yn 'e peal en der siet ien gat yn 'e pet, dy't in ein fierderop yn it struwel hong. Dit kin gjin kwea en is amper skea’, sei Doaitzen Jongedyk; ‘wy moasten der einliks mar gjin wurk
| |
| |
fan meitsje. Faeks hat sa'n man in goede frou en leave berntsjes.’ Mar Hofma harke der amper nei, Doaitzen Jongedyk hie syn part dien, nou wie hy oan bar.
Hjirmei is it forhael wol sahwat út; hwant dat de man nei de dyk droegen wurde moast, om't er Hofma en Doaitzen noch bidrige en dat Doaitzen letter as tsjûge foar it rjocht sei, dat de man dochs wol in goed herte hie, hwat foroaret it der fierder oan? Treddel jier krige de man mei it goede hert, en hy stoar yn 'e sel, fan grimitigens waerd der sein, en yn elts gefal ta gelok fan Jelle Apache. Doaitzen Jongedyk achte it in skande foar de justysje. ‘Men moat it altyd yn goedens bisljochtsje’, sei er, en de man hie de pet bêst forgoedzje wold. En fierder praette er allinne mar oer leaflike dingen.
Doaitzen Jongedyk, de bargeslachter; hwa hat him net kend? Der wiene buorlju dy seine, dat er nei dat trelit wolris rôp yn 'e sliep, mar dat kin slim oer hwat oars west hawwe as haskes en fûgeltsjes en leave lytse blomkes.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd