De Tsjerne. Jaargang 12

[p. 70]

Ypk fan der Fear:
De alde frelle en ik

Troch de skuld fan de lytse, âlde praetfrelle, dy't op it suterige Slot wenne, bin ik ris yn de forkearde tsjerke bidarre. Hja hie foar gewoante mei de bern op 'e wei to praten, omt de greate minsken it altyd fiersto drok hiene. Dy diene wol servyl tsjin har út ieuwenlange tradysje en namen hoask de tiid der foar, as hja har oanspriek, mar sa djip siet de frelle net yn har bernskens, of hja fornaem wol, dat hja nei ôfrin, as hie it in strafeksersysje gouwen, halje-trawalje wer yn de deistige sleur fan it wurk forfoelen. Hja wie de lêste fan har laech en lei der hwat út om har forline, omt hja har net oan ien tried wei oan har droech frellebistean holden, mar har frivoal aerd har ienkear parten spile hie. Ik waerd, al wie ik ien út it laech fan ús pake fan memme kant, dy't hja skoudere en op 'e swarte list set hie, omt er yndertiid ta de doleânsje oergien wie, net útsletten fan har mienskip, mar wie sels favoryt om myn grouwe wangen. Miskien wie dat doedestiids moade by âlde minsken, hwant ús pake fan heite kant kniep my der ek altyd yn. As it knipen dien wie, tilden hja my op en seine, dat ik lead yn it gat hie. Meastentiids wie ik de frelle foar. Foar't hja my to pakken hie, rôp ik: ‘Ik haw lead yn it gat.’ Hwer't ik mei útwoun, dat hja sei: ‘O, ja, dû witst it wol.’

Op in sneintomoarn, doe't de glêzen wein, dêr't ik mei ús mem en heit en guon oaren yn nei de tsjerke yn it oare doarp soe, al foar ús hûs stie, wie ik noch efkes de buorren yn roun, en roun dêr de frelle ûnforwacht tsjin de lea. Hja wie op wei nei de tsjerke yn ús eigen doarp, dy't in healûre earder bigoun, en frege my, al of net mei opsetsin (om ús pake Jan in pyk to setten), oft ik har tsjerkeboek drage woe, hwant har hannen trillen sa. Har hannen trillen altyd, mar ik doarst net wegerje, al bigoun it hert my to bounzjen, as ik nei alle oare minsken seach, dy't ek yn ús doarp tsjerken. Ik seach de kant fan zes ús hûs út, de wein stie der noch, der soe moai waer op komst wêze, as hja op my wachtsje moasten.

By de tsjerkedoar naem de frelle my it tsjerkeboek net út hannen, mar wonk my mei de fingers, mei de holle en noch mear mei de eggen, har efternei to kommen en wer doarst ik net wegerje. Ik wie trouwens ek nijsgjirrich, omt dit gebou my foarsteld wie as in hûs fan forkearde geasten en fan de satan, mar tearde my dûbeld yn de hege kapbank, dêr't ik njonken har sitte moast, nimmen mocht my sjen en lokkich

[p. 71]

sieten wy yn de alderefterste bank. Yn myn eangst haw ik noch kâns sjoen, in heal ûns pipermintsjes op to sobjen.

De frelle har rook haw ik goed ûntholden, de rook fan âlde minsken, dy't har net goed waskje, mar ek fan kamelle en thym en roazewetter en wit ik it, de frelle hie efter har hos in krûdetúntsje en wie alle dagen wol oan it mingen.

Hommels makke hja my deaûnwennich, hwant hja siet njonken my to skriemen. Hwat ik doe fielde, heucht my noch fan safolle jierren her. Hja hie âlde giele portretten tusken de blêdden fan har boek lizzen, dêrom hie it ek sa swier west en moast it yn in foudraeltsje droegen wurde. Dy portretten op karton biseach hja ûnder de preek ien foar ien. In lang portret, dat der fan model útroun, naem hja it faekst yn har beevjende hannen, it wie it portret fan in gewoane man, in jonge noch seach ik wol.

Om barren hold hja it ear nei de dûmny, fan hwa't ik allinne mar wite en swarte en wylde gebearten ûntholden haw, en wie dan wer yn de foto's wei. Hja praette der sunich tsjin, of aeide der mei har wilige fingers oer hinne. En liet de triennen rûgelje. Forheard seach ik foar my nei de minsken, mar nimmen draeide de holle om. It wie suver in forrûming, doe't hja my, noch altyd skriemend, oanseach en boartlik yn myn grouwe wangen kniep, de holle skean.

En doe wie dêr einlings de stim fan de dûmny, dy't amen rôp en ik waerd my forheard biwust, dat ik foar it earst yn tsjerke gjin pynlik sitflak hawn hie.

‘Ja, amen’, sei de frelle lûdop. Wer seach nimmen efterom. Mar ik hie my hastich fier foaroer bûgd, en kaem efkes letter mei in holle read as bloed oerein.

By it útgean fan de tsjerke koe ik gjin each ûntkomme, en folle glimkes stieken my as toarnen. Drom hold ik de frelle har psalmboek yn it swarte foudrael mar goed opsichtich foar my út, hja moasten dit dochs bigripe kinne.

De frelle liet my efter har oanbokselje, en naem my ek mei yn 'e hûs. Ik iet gâns lekkere dingen, dy't ik net koe, út in skaeltsje. Mar dy smakken my net, hwant al gau seach ik glêzen weinen foar op 'e dyk riden. Ik seach ús heit mei de swipe klappen en dat die er allinne, as der him hwat dwers siet, in minne preek of sa. Us memme holle skodde mei de wein op en del, ik seach it troch de finsterkes fan de wein en âlde Frearkje, dy't meiried, har hege fear makke moaije lytse maneuveltsjes lyk as altyd.

It foel my op, dat de frelle doe suver net mear tsjin my praette, soms like it, oft ik har hielendal forgetten wie en ik

[p. 72]

wol fuortgean koe sûnder dat hja der eet fan fornimme soe. Mar ik doarst net iens op de wei forskine.

Hja siet oan de iene kant fan de tafel foar in finster, en ik oan de oare kant foar it oare finster. It tsjerkeboek lei tusken ús yn op 'e tafel, mar hja taelde der net mear nei, hja siet my mar oan to sjen út har giele bolle reade-ierke eagen en sa nuver, as wie ik fan glês, dat hja troch my hinne sjen koe. In skoft hold ik it noch út út eangst om de bûtenwacht, mar krekt, doe't ik wol skreauwe koe, kaem der biweging yn har. Hja socht it portret fan de gewoane man, in jonge noch, op en hold it tsjin har toarre lippen.

‘It het neat to bitsjutten’, sei hja.

‘Né’, sei ik deabinaud.

‘Mar it is ek net hielendal neat’, forfette hja.

‘Né’, sei ik, mar hie likegoed hwat oars sizze kinnen.

Ik moest it portret ek bisjen. It hie har feint net wêze kinnen, it wie noch mar in jonge, ik hie it goed sjoen.

‘Myn jonge’, sei de frelle. Sa sunich kaem it der út en sa fol forwachting seach hja my oan, hwat ik der wol fan sizze soe. Mar ik leaude har net, omt er net moai yn de klean wie.

‘Dû moatst dy dyn bern skielk nea ôfnimme litte, famke. Dû moatst foar him fjochtsje. Oars is it libben de muoite net wurdich. Kinst wol fjochtsje?’

Ik wie bikommen, en hjir kamen wy op bikend terrein.

‘Wol mei de fûsten”, sei ik foarsichtich.

‘Op fûsten komt it oan’, sei hja.

‘Ja frelle’, sei ik en liet myn fûsten sjen. Hwat moatte dy doe noch lyts en ùnmachtich west hawwe.

‘Libbet er noch?’ frege ik nijsgjirrich.

Mar dat hie ik net freegje moatten, hja wie nou wer op har iepenst en Loek mei in heel alle portretten yn har tinne skoat.

‘Dû moatst fuortgean’, sei hja lilk, ‘hwat dochst hjir sa lang!’

Dy wurden makken my ek lilk. Geandewei woun ik my noch op ek. Alle tizenusten dêr't ik yn rekke wie, wiene har skuld. It laberet dêr't hja my yn brocht hie, kaem yn al syn hear en fear op my ta. Ik fleach nei de keamersdoar.

‘Hy liket op ús pake Jan, op Jan fan der Laan’, skreaude ik.

Hwat ik grútsjen heard hie, wie my al lang yn it sin kommen, en oan it antlit fan de frelle to sjen, wie ik net fier mis. Hja wie nou ek wol goed by har forstân.

‘Silst neat fortelle? Silst neat fortelle?’ Sa oatmoedich frege hja it, dat ik krige der nocht oan. ‘Alles’, sei ik, ‘alles.’

‘Toe, dan meist de hiele moerbeibeam hawwe”, rôp hja, hwant ik krige altyd blêdden fan dy beam foar de siderûpen,

[p. 73]

dy't ik fan master yn in doaske hie.

Ik joech gjin antwurd. Mar by de efterdoar bigoun ik ‘spoek, spoek!!!’ to roppen, hwant hja wie fjûrbang fan spoeken, en sa hiene wy har altyd it lân yn. Dan hearden wy har ta ús opwining jammerdearlik skreauwen mei lange hege skelle gjalpen, dy't ús de skrillen oer de rêch jagen. Sa die hja nou ek wer. Ik fleach fuort sa hurd ik koe, mar koe it hikje yn de hage mei gjin mûglikheit iepen krije, hoe't ik skuorde en skuorde. Hwat waerd ik doe bang, as soene alle divels út 'e hel my gripe kinne. It kaem net iens yn my op, dat ik der ek wol oer hinne springe koe.

‘Bidarje, bidarje’, wie der doe ynienen in stim deun by myn antlit dat ik joech in gjalp, folle lûder as de frelle.

‘Ik sil dy helpe, hâld op mei dat healwize balten en skuorren.’ It wie myn neef Oege.

‘O Oege, o Oege’, stammere ik en doe't it hikje samar iepen wie, griep ik him by beide earmen beet. ‘Tutte’, sei Oege, ‘hwer hast sitten?’ ‘Yn tsjerke’, sei ik. ‘O, liger!’ rôp Oege. ‘Yn de forkearde tsjerke, Oege.’ ‘Hoe kaemst dêr by? Hja sykje allegearre om dy.’ ‘Hwat moatte wy dwaen, Oege!’ Oege seach ris om him hinne. Mar ik wie sels al biret.

‘Hjir lâns’, sei ik en fleach it leantsje nei it koetshtús yn, dêr namen wy in ombocht, en setten de lânnen yn nei Sannemuoi har klinte ta, dêr't dy om de senuwsinkings simmers altyd wenne, mar nou yn de maitiid noch net.

Oege kaem earst mar skoarjend efter my oan, mar krige der op 't lêst ek nocht oan.

‘Wy kinne wier better nei hûs ta gean, Teatske’, sei er.

‘Dat doar ik net heal’, wie myn antwurd, ‘hja moatte earst mar stjerrende ûngerêst wêze.’ Dêr wie Oege it mei my oer iens.

Hwat tichter wv by de klinte kamen, hwat stiller wy waerden, as soe dy klinte ús hwat dwaen kinne. Ik wist net mear, hwat ik tsjin Oege sizze moast, en Oege waerd ek stil as it grêf. Dêrom avensearren wy wol moai hurd. Skruten die Oege de doar iepen, mar earst eage er de lânnen noch oer. Allinne bearende ljippen en skriezen, dy't der hieltyd al west hiene, mar dy't wy net fornommen hiene. Ien strânljip kaem sa tichteby dat Oege him skoppe soe. Mar ik woe it net lije.

‘In lytse deabidder’, sei ik, ‘mei in giele snavel.’

Oege hearde my net. Doe't de doar al lang ticht wie, strúnde er noch hieltyd om ús doar: ‘Pyt, pyt, pyt!!!’

En dat ik trije fier forkearing mei Oege hawn haw, haw ik sadwaende oan de frelle to tankjen.

(fragmint fan in langer forhael)