De Tsjerne. Jaargang 12

[p. 34]

Jan Mearstra:
Nei dy snein

Dy stakker fan in Femme, - hwat meitsje de minsken dêrre dochs in drokte oer!

- Femme hat himmelje wollen, seit nûmer ien.

- Femme is gek wurden, seit nûmer twa rjochtút.

- Fjirtich jier moolner west en nou mealt it himsels, hunet wer in oaren.

En sa hat suver elk der wol hwat op to sizzen.

Nou bin ik wol gjin psycholooch en leit it dus ek net op myn wei om alles hwat dêrre doe bard is, neffens psychologyske noarmen to bisjen, mar it nimt net wei dat ik der al hwat in oar bitinken oer haw, as Jan en alleman út 'e buorren. Dêr wurde alle praetsjes datoangeande grif staf-en-af foar wier oannommen, en dan gau neffens de mûle fan in oar fierder forteld - krekt as altyd. Mar dan wurdt de eftergroun fan sok dom dwaen as Femme die, fêst forgetten, en prate de meesten mar nei't se wiis binne. En dêrom haw ik der oant nou ta ek noch net folle wurden om smoarch makke. Hwant sûnt wy dêr doe dy middeis by him west hawwe, stiet it foar my fêst as in hûs, dat Femme de spanning yn 'e wrâld net mear forneare koe - en sa bisjoen, docht it my neat gjin nij dat er dit ûtrjochte hat.

As it der op oan komt is Femme op 't lêst ek mar in mantsje fan fleis en bloed, en hielendal net ien fan izer en stiel hwat syn senuwen oanbilanget. Dat mei lykwols gjin forwyt foar Femme wêze, hwant der binne fansels net folle dy't sa sterk steane, dat se dagen as Dolle dinsdag, Kneppelfreed, - of nou dy Hongaerske snein wer, noch bûten de kâlde klean keare kinne. Dêrby, de minsken binne langer ek sa ûndogensk en brutael, de ein is der fan wei, en ik leau net, dat Femme alhiel foar dizze wrâld birekkene wie. Sa net, it bliuwt in bigreatlik gefal, hwat er úthelle hat; bigreatlik foar himsels aldermeast, dat sprekt, mar ek likegoed foar dat skoandere guod en it stik jild dat er dêr sa njonkelytsen yn stutsen hie.

- Gjin mâlder guod as minsken, plichte ús pake eartiids wol gauris to sizzen, en ik leau, hy hie gelyk. Der binne guon, dy't jierren oanien út klearebare idéalisme alles op alles sette om ta har doel to kommen, en byneed it iten der om stean litte - sa as mei de sport, of fan 'e nacht in dei

[p. 35]

meitsje om't in hobby har yn 'e bisnijing nommen hat, - en dan slacht it har soms samar op 'e sinnen en jowe se ynienen neat en nearne mear om. Slimmer noch: dan kin in kertier tiid skoan lang genôch wêze, om in reputaesje fan komsa mei ien klets nei de miter to helpen..

Mar mei Femme is it dochs hwat in oar gefal!

Ik wol in pear feiten foarop sette.

Foarst: dat Femme by myn witten altyd al op 'e mole wenne en dêrre de funksje fan moolner sûnt heite dea, mei alle eare en ta folle tofredenheit fan De Polder waernaem.

Yn 't earstoan dat er de mole bimealde, libbe syn mem noch en hiene dy beide in bulte oan elkoar; nei't it minske lykwols - jierren forlyn - op in nacht yn novimber sa hommels forstoar, hawwe der eins gjin froulju wer by Femme oer de flier west, en is er allinne oerbleaun. En sokke allinnesteanden wurde op 't lêst hast altyd hwat apart, wier?

Twad: sûnt de Dútskers Femme in pear kear sa raer to pakken hawn hawwe, is alle bitrouwen yn it minskdom der finael by him út, en binne twivel en eangstme syn iennichste liedslju wurden. En sokke maten kin men oars better mar hwat mije, tinkt my sa.

Dêr komt dan noch by, dat Femme fan syn moolnerswentsje sa njonkelytsen suver in museum makke hat; in museum mei in ynventaris, dêr't dyjingen dy't der forstân fan hawwe, altyd tige heech fan opjoegen. En dêrom binne wy der ek sa binijd nei, oft der strak ek noch hwat fan foar 't ljocht komme sil, of dat er nou werklik álles oan diggels smiten hat.

Hwant al hwat men ek mar by dat mantsje op 'e mole sykje soe, moai wis dochs net sa'n seldsume kolleksje âld porslein!

It woe ek altyd mar min yn my del, mar oaren seine wol, it moast oant yn it mâlle wêze, sáfolle fan dat fine kop-enpântsjeguod dêr yn 'e kasten fan it molehûs húsmanne. Foar in part sil it faeks wol in tear oerbliuwsel út de bettere dagen fan syn memme folk - eartiids boer op in greate boupleats - west hawwe, foar it oare hie er nei't der sein wurdt, op boeldagen sa foar en nei al in moai soad sinten bitelle. Hwant Femme mei dan wol hwat foar in kenner fan sok spul trochgean, oan de oare kant hat er dan ek wer in rare kwael. Femme kin nammentlik net né sizze of stean litte; hy móát it hawwe, as er syn sinnen der ienkear op set hat. Dan is er om sa to sizzen, in slaef fan himsels en eins hwat to goed foar dizze wrâld: der binne altyd guon, dy't dêr misbrûk fan meitsje en in stik jild doare oer to freegjen, sa mal as 't mar

[p. 36]

kin. Nou is sok spul fansels ek altyd min op syn werklike wearde to rûzen, en wurdt it op boeldagen faek forkoft foar hwat in gek der mar foar jaen wol. En krekt dêrom wie Femme yn it formidden fan opkeapers net alhiel los fortroud en hellen se him der kear op kear ûndertroch.

- Dat mantsje fan 'e mole wie wer sa happich, dat wy der dochs gjin winst mear mei bihelje koenen, wie it hjitten dan spytgnyskjendewei, nei't se it earst goed heech opjage hiene.. En dan krige Femme mei de karrider wer in kuorfol to djûr diggelguod thús, en wreide de kolleksje him stadich mar wis hieltyd mear út.

Yn 'e oarloch hawwe in pear Dútskers syn diggelkasten ris raer neisjoen, mar winliken wie dat Leffeit syn wurk! Leffert forkearde altyd al in bulte by Femme, binammen as der nachts meald wurde moast; de ynstruksjes binne sa, dat der dan twa man op 'e mole wêze moatte. Om't Leffert doe lykwols ek noch sahwat yn 'e jierren siet, forhuze er hielendal mar nei de mole, dêr't er it foar himsels wol sa feilich achte as thús by heit en mem sa midden yn 'e buorren. En it gie yn 't earstoan mar bêst tusken dy beide. Femme fol noed en soarch foar syn ûderdûker, mar as it moast ek altyd like warber by de mole, en Leffert dêr hwat by hantlangje, hwat houtfynmeitsje, mar meastal de man fan in loai libbentsje dêrre.

Letter, doe't Leffert dan dochs noch hwat fêste forkearing krige en sadwaende wol gauris by nacht en ûntiid op 'en paed rekke, waerd it minder tusken dy twa.

Op in moarntiid, nei't Femme wer in heale nacht om Leffert yn noed sitten hie, koe er it net langer forkropje en moat er sein hawwe, Leffert soe ophâlde moatte mei de froulju en de forkearing, woed er himsels - en Femme der by - net fierder yn gefaer bringe..

Dat sizzen hat Leffert him lykwols tige neinommen, en doe hiene se dy deis suver hieltyd mar hwat spul hawn, - dan wer om dit en dan wer om dat, mar meastal om dingen fan neat fansels. En hwat Leffert doe hie to dwaen, dy giet dyselde jouns mei in lilke kop de doar út - foar 't neist wer nei syn faem - en dêr rint er fuort by de mole op 'e greate dyk in pear Dútskers lyk yn 'e earms! Leffert, alhiel fan 't stik en deabinaud dat se him meinimme soene, hat it him doe levere en bitsjut dy Dútskers, hja soenen by Femme mar ris in ynfal dwaen - sabeare om ûnderdûkers, mar dan moasten se foaral de diggelkasten dêr net oerslaen. Dêr soe faeks wol hwat fan har gading by wêze, tocht him sa.. Femme krige doe nuver

[p. 37]

frjemd folk by de doar, dat in skoft raer by him yn 'e hûs omreage en him op 't lêst sa lang terge, dat er in moai protte fan it âld porslein foar de frijheit fan Leffert gean litten hat!

En in foech wike neitiid wiene se al wer by Femme, en bigearden doe noch mear as de earste kear.. Leffert lykwols, hat neitiid de mole mijd as in plak dêr't it net doogde - lit stean dat er ea wer ien foet by Femme oer de drompel set hat.

It hat tiden duorre, ear't Femme de alteraesje fan sok in brutael bistellen wer hwat to boppe wie. Better sein: it hat him al de jierren neitiid troch mar frijhwat heech sitten, en dat sil de oarsaek west hawwe, dat er bytiden mar min mei himsels en mei de minsken oer de wei koe. Oan 'e iene kant fûl derop bigien om de samling wer hwat kompleet to krijen - mar foar it oare dan ek wol wer tige yn twivel en soms sels deabinaud, oft er der wol goed oan die en helje opnij sok spul wer binnendoarren.

It wie dan ek hast altyd de gaedlike gelegenheit, dy't de âlde Adam wer yn him wekker makke, mar oars..

Né, Femme hie gjin fêste groun mear ûnder 'e fuotten, safolle hie ik wol oan him fornommen, doet myn maet en ik ris by de mole west hawwe to fiskjen, forline simmer.

Doe't Femme fan 't maitiid fjirtich jier as moolner op 'e mole forkeard hie en de mannen fan De Polder ornearren, dêr moast oars al hwat feest fan komme, hat Femme alle drokte fier fan him ôfwimpele en har to witten dien, hy hie der sa leaf wol hwat oars foar - in radio of sa. Dat wie doe dúdlikernôch, en op 'e joun fan 'e greate dei hat it hiele bistjûr der efkes hinne west en sa'n apparaet suver mar hwat plechtich to plak set. Doe't hja dêr mei klear wiene, hawwe se noch in pypfol praten en om't Femme ek noch hwat út in flesse presintearre, lei der op 'e weromreis suver hwat fleurigens oer it selskip. Der waerd letter sels sein, dat de foarsitter dy reis bytiden nuver oer de foet stapte, mar hawar..

It hie lykwols net wêze moatten, dat mei dy radio! Wis, Femme hie der sels om frege en it ek wol dûbel en dwars fortsjinne - tak mantsje yn 't meallen as er altyd wie, mar suver by dy dei om't ôf is it al mar minder wurden mei Femme. Ik kin der koart oer wêze: dat is kommen fan de nijsbirjochten - dat forflokte feuilleton fan striid en oarloch alle dagen mar wer oan! Femme hat it him oansjoen, dat mist my net, en nou foaral mei dy Hongaerske snein dêrby.

- It wurdt wer oarloch, hja binne al los!, dat moat er doe

[p. 38]

de moarns hieltyd mar by himsels tocht hawwe. En wie it ek noch mar by tinken bleaun.., mar Femme hat der mei syn diggelguod ek forgoed neffens hannele!

Guon lju yn 'e buorren moatte it wol sjoen hawwe en sein, dat der op 'e mole bipaeld hwat hapere, sa binaude hurd as Femme in kearmannich mei in foech kiste út 'e hûs nei de mole - en dan yn in omsjoch wer fan 'e mole nei hûs ta fleach, en dat op snein! Mar nimmen fan 'e buorsters, dy't der folle bilang by hie en sjoch ris efkes op 'e mole, hwat dêr dan eins krekt geande wie. Efternei bisjoen, hat dat ek net sa slim west, hwant it stiet noch to bisjen hwat Femme der fan makke hie, as immen him by dat duvelsk bidriuw oer it mat kommen wie. Op syn bêsten hie er se handich wer fan 'e pôlle band; as 't minder goed bitearde, soe er in ûngelok bigien hawwe - sa binne sokke minsken op sa'n stuit.

In aksje foar de flechtelingen brocht ús op in middei fuort neitiid ek by Femme op 'e mole. Mar healwei de pôlle hiene wy it forslach hast al heard, hwant hy hie ús grif oankommen sjoen en stie al yn 'e doar. De goede man wie alhiel oerstjûr en dêrby sa suterich, as hie er de lêste nachten alhiel sûnder sliep west. Der siet him hwat dwars, dat die oan alles wol bliken en sa't er dêr stie, moast it jin suver om him bigreatsje. Lykwols hy bigoun der sels oer en sûnder dat wy der folle op ynfregen, waerden wy alles wol sahwat gewaer.

Hwer't er de wurden allegearre weihelle, wit ik net, mar hy praette oer de polityk as in man fan forstân en wie wakkere pessimistysk datoangeande.

- Wy witte net heal hwat ús noch to wachtsjen stiet minsken, mar dat yn Hongarije is noch mar in bigjin fan alle lijen en ellinde, dat siz ik jim! It giet wer op in oarloch ta, dat mist my net..

- Och, winliken moast de wrâld nou mar forgean - de minsken binne sa forkeard, dat sjogge wy nou wol wer..

- En aenst hjir ek op ta, en dan mar wer wakker stelle en rove, krekt as dy Dútskers doe..

Efkes die er it swijen der ta, krekt as kaem der op dat stuit tó folle âld sear by him boppe, om it samar to forarbeidzjen. Doe - mei de eagen nei de fierte, as hie er de fijân al yn 't fizier - boldere der boppe oer ús hollen hinne:

- Mar se kinne myn doar sá wol foarby gean; hjir by my is neat mear to heljen! Hwat guon oaren allegearre wol net byinoar keapje en hamsterje, komt net sa krekt en kin my ek neat skele, mar hjir by my binne de kasten leech!

- Ik bin yn hâldershân!.. Ik haw de hiele porsleinbringst

[p. 39]

yn 'e útskoat soald! Ik wol net wer bliede foar in oar.. en nou jimme!

Doe kearde er him ynienen om en waerd wei yn 'e hûs; ús liet er stean dêr't wy stiene. Wy wiene suver hwat fan 't stik, dat wol ik wol earlik wêze. Hoe lang as wy dêrre foar Femme syn doar doe rjocht byinoar op stiene to sjen, soe ik sa net heal sizze kinne. Myn maet wie yn elk gefal de earste dy't wer hwat út 'e wurden komme koe en mei it útstel kaem, wy soene bisykje om fan Femme dochs noch in bydrage foar ús aksje los to krijen. Mar dêr haw ik my mar gau fan ôfmakke mei to sizzen, wy soene de oare deis dy kant dochs wol wer út moatte en koene dan ek wol wer efkes by Femme oangean to freegjen. Soks, om't neffens myn bitinken alle aksjes op dat stuit by Femme forgoed om 'e nocht wiene. Dy moat earst mar hwat bikomme en frede mei himsels hawwe, ear't der noch mear offers fan him frege wurde..

Doe soene wy dan sa mar wer werom, mar myn maet - as ûndermaster noch mar in blaumoandei by uzes - hie al wer hwat oars yn 't hier: hy woe graech sa'n mole ek ris fan binnen bisjen! Dat doe wy de moledoar iepen en der yn, mar minsken noch ta, hwat wiisde it dêrre mâl..

Ik leau, dat wy beide tagelyk fan kjellens as stomme wezens stokstiif stean bleauwen en ek net ien stap fierder mear yn 'e mole op west hawwe.

Hwant yn 'e útskoat lei oan wearskanten fan 'e floeddoar suver foar in foech formogen oan diggels! Diggels fan it alderdjûrste porsleinark en sá rimpen dêr delsmiten, as hie de duvel it dien..

Wy binne der daliks wer weigien; de grize gie ús oer de grauwe doe't wy dat dêr seagen. It wie op 't lêst it wurk fan in freon, dy't dizze biseten wrâld net mear bifetsje koe. En fan binaudens de boel der hinnebruid hie!

Femme soe de langste tiid wol by de fang stien hawwe, sa wie ús riddenaesje al, doe't wy wer op hûs yn panderen. En wy hawwe gelyk krigen. Hwant koartby kamen de bern ris út 'e buorren mei it nijs, dat de polysje en de foarsitter fan De Polder him nei Frjentsjer brocht hiene!