De Tsjerne. Jaargang 12

[p. 12]

Inne de Jong:
In finster nei de wrald

THE LITERATURE OF FRIESLAND, by E. Howard Harris. With a prefatory note by Dr. J.H. Brouwer. Van Gorcum & Comp. N.V., Assen - MCMLVI.

De Fryske Akademy hat in treflik wurk dien mei de útjefte fan dit boekje fan 92 bledsiden. It is de frucht fan Howard Harris' ‘literary pilgrimage’ nei Fryslân yn 1952. De omfang wiist al út, dat we hjir net in brede, détaillearre en krityske litteratuerhistoarje forwachtsje moatte. Dat wie ek hoegenamt it doel net fan de sympathike Anglo-Welske dichter. Hy hat yn it Ingelsk in summier, flot lêsber en forantwurde oersjoch jaen wollen fan de Fryske litteratuer, binammen fan de poëzij en dat is him, tinkt my, bêst slagge. Ik haw der mear as in bytsje respekt foar, dat in bûtenlanner him yn koarte tiid sa goed oriëntearje koe en yn dit formaet in aerdich kompleet oersjoch jowt, dat men mei wille lêst en dêr't tiidrekken, streamingen, haedmominten en yn 't algemien de bilangrykste produkten fan ús litteratuer yn ta har rjocht komme. Dit is allinne to forklearjen út in waerme ynteresse, in yngeande stúdzje en in knap fakmanskip.

Howard Harris bigjint mei ‘a portrait and a background’, dêr't er yn tweintich siden in heap bisûnderheden jowt oer lân, folk, skiednis, tael, biweging, folklore, kunst, sport, maetskiplike en sosiale struktuer fan Fryslân. Dat dit in ‘bird's-eye view’ is sprekt fansels, mar men moat jin forwûnderje, dat er yn sa'n lyts bistek safolle yn it algemien karakteristike ynljochtingen jowt foar de Ingelske lêzer. Hy is fan bitinken, dat sa'n eftergroun bilangryk is foar it forstean fan de litteratuer fan in folk en hy hat sûnder mis gelyk. It forklearret lang net alles, mar al gâns. Ik bin it mei de skriuwer iens, as er seit:

‘It is uncritical to over-emphasize the impact of environment on creative literature, but the geography, history, and racial character of a country do affect the literary artist’.

Iensidichheit is fansels net oan to ûntkommen, as men sa'n massale stof yn tweintich bledsiden gearfettet. Prof. Brouwer wiist der yn syn foarwurd bygelyks op, dat de nasionale biweging wol hwat breder en yngeander omtinken hawwe mocht hie. Ik moat der daliks oan taheakje, dat Howard Harris yn syn koarte karakteristyk fan de biweging dochs wol

[p. 13]

frij goed yn de roas sjit en as taljochting by syn skôging in essinsieel sitaet fan Folkertsma jowt, dat yn inkele rigels de Fryske kwestje klear en skerp stelt.

Hwat my al opfalt, hoewol gjin nij docht, is, dat de hoflike auteur syn ‘portrait’ hjir en dêr mei romantyske kleuren skilderet en soms positive útspraken docht, dêr't insiders in fraechteken sette soene. Dat ‘the Frisian tradition is maintained by the Dutch royal family’ giet my stûf genôch. De bitinking fan de slach by Warns ‘has become a national day’. Prinsipieel en yn it leauwe ja, mar de bûtensteander, dy't dit lêst, forbynt der faeks ek in kwantitative diminsje oan, dêr't wy noch altyd op hoopje. Ek woe ik wol, dat it yn it generael wier wie, dat de Friezen fan hjoed-de-dei genêzen binne fan har minderweardichheitskompleks. En ik haw biskamsum konstatearre, dat in heal minskelibben yn Amsterdam jin dochs wol fan it folk forfrjemdet, doet ik mei niget yn dit Ingelske boek lies, dat de ritus fan it opsitten fan feint en faem mei it kritearium fan de brânnende of údôve kears ‘a still prevalent custom’ yn Fryslân is.

Hawar, in bytsje ûnskuldige romantyk is net slim yn in sympathike skôging, dy't fierders de bilangrykste aspekten fan it Fryske libben typearret.

Yn de folgjende sawntich siden wurdt dan de litteratuer bihannele, spesiael de poëzij, fan de âld-Fryske wetten oant Klaes Dykstra en Nyckle Haisma. Lyk as ik al sei, dit is net en wol ek net wêze in brede krityske stúdzje, mar in ynformatyf en typearjend oersjoch, en as sadanich is it in bêst stik wurk, gâns better as party Hollânske boekjes, dy't yn lyts bistek in frjemde litteratuer bihannelje.

It wie fansels ûnmooglik, om yn sawntich siden alles en elkenien syn gerak to jaen. De skriuwer moast in kar dwaen en dy is altyd subjektyf en wie yn dit gefal ek foar in part ôfhanklik fan persoanlike kontakten. Dy persoanlike ynfloeden lêst men yn en tusken de rigels. Se meitsje oan de iene kant de stof konkreter, aktuéler, minskliker, oan de oare kant kinne se de iensidichheit bifoarderje en oarsaek wêze fan in hiaet. Oer de fraech, hwa't nou krekt al en hwa't net bilprutsen wurde moasten, striidt men net by in wurk, dat yn 't algemien sa goed oan it doel biantwurdet. Mar as it feit, dat bygelyks Gerben Brouwer net neamd wurdt, hwaens Weagen in markanter en bilangriker plak hawwe yn de Fryske poëzij as it wurk fan mear as ien, dy't hjir wol yn foarkomt, in forsin is fan Howard Harris syn adviseurs, dan is 't in like slim forsin as dat Hollanners de nammen fan Frans Bastiaanse en

[p. 14]

Adama van Scheltema al trochjaen soene oan in bûtenlanner en dy fan Geerten Gossaert net. Mei blydskip haw ik lêzen, dat Tamminga ‘tall vigorous and a most friendly man’ is, dat Folkertsma forskate goede skoallen bisocht hat en dat Rixt út har retirement wei noch wol yn Ljouwert komt ‘for special occasions’.

En fierders foar dit boek fan Howard Harris neat as lof. It is ienfâldich, klear, ynstruktyf en jowt in biheind, mar dúdlik byld fan ûntjowing en haedmominten fan de Fryske poëzij. It is boppedien taljochte mei gâns fortalingen fan karakteristike fersen en proaza. De measten fan dizze fortalingen haw ik mei wille lâzen en ik bin it perfoarst net lens mei prof. Fridsma, dy't yn syn Frisian News Items fan aug.-sept. 1956 seit, dat se toloarstellend binne en dat ‘they do injustice to the authors and fail to represent fairly the quality of modern Frisian verse to the outside world’. There is no accounting for tastes, en fortalingen, dy't it origineel folslein bilykje, bliuwe altyd in greate útsûndering. Mar as men as noarm nimt, dat in artistyk forantwurde fortaling ek sûnder it origineel him as gedicht lêze lit, dan is it hjir foar it greatste part yn oarder. Inkele oersettings komme sels, tinkt my, tichter by de sfear fan it Fryske fers as bêste Hollânske fortalingen fan itselde wurk. Ik jow hjir as foarbyld de fortaling fan Kalma syn forneamd sonnet Jow my dyn leafde en freegje net nei mear:

Give me thy love and do not ask for more.
May be death takes us soon, may be we see
Yet many years; the world-call waits for thee
With the poor gleams and honours from its store.
But ask not for Tomorrow, To-day is at the door:
Shining May-day, the growing grass has glee,
Thou standeth strong and from the world's care free;
Give me thy love and do not ask for more.
What do we care, if day or night it be,
Light in our souls regards the dawn no more,
This light remains; we serve it faithfully;
Be proud, cast off the countenance you wore,
Tho' earth should freeze, my warmth will stay with thee,
Give me thy love and do not ask for more.

Hwa't wit, hwat in ûnbidich swier wurk it fortalen fan poëzij is, sil hjir alle respekt hawwe.

Ik wiis ek op Kastanjes fan J.H. Brouwer, Ierdeljocht fan Fedde Schurer, Amor Fati fan D.A. Tamminga en proazafragminten fan Folkertsma en Wadman, dy't sa knap oerset binne, dat se nei myn bitinken de auteurs tige rjocht dogge foar ‘the outside world’.

[p. 15]

Toaniel- en romanlitteratuer krije gâns minder omtinken as de poëzij. It is, binammen foar in bûtenlanner, slimmer om hjir in konkrete karakteristyk to jaen of in biskate ûntjowing oan to wizen. De skriuwer hat in lytse kar dien en bigrinzget him ta in werjefte fan de ynhâld fan inkele wurken: Hwa't sûnder sûnde is fan Canne, De wylde boerinne fan Holtrop, De Hoara's fan Simke Kloosterman, De sûnde fan Haitze Holwerda fan Van Houten en Peke Donia fan Haisma. Op himsels seit sa'n gearfetting net folle fan in roman, mar Howard Harris fortelt sa, dat men fan motyf en yntrigue in frij suvere yndruk kriget.

‘The Frisians’, seit er by einsluten, ‘are establishing a small but honourable place in the commonwealth of letters and Schurer's claim that Cinderella is dancing with the Prince is not more rhapsody but reality’.

Al mei al in Ingelsk boek oer Fryske litteratuer, dêr't we mear as in bytsje wiis mei wêze kinne. In oersjoch, tsjûgjend fan waerme bilangstelling, kunde en kulturele standing. Wylst 99 persint, en faeks mear, fan de Hollânske skriuwers de skouders ophellet foar de kultuer fan Nederlâns âldste folk en der likemin fan wit as in Eskimo, jowe net-Nederlânske Européërs lyk as Giacomo Prampolini en Howard Harris bliken fan in brede, yngeande ynteresse. Foar ús in oantreasting, om de finsters wiid iepen to setten op Europe en de wrâld, bitinkend it wurd fan de Welshman Howard Harris: It is not number, but creative energy that counts.