De Tsjerne. Jaargang 10

Krityk yn it koart:
It Evangeelje fan Markus yn it Noardfrysk.

DAT EVANGELIUM FON MARKUS. Aw Mauringer-Frash. Flensborg 1954. (Hjir to krijen: Frisia Magna. Lysterstrj. 9, Ljouwert. Priis f 1,10.)

Hoe't men ek oer de Bibel tinke mei, nimmen sil ûntstride kinne, dat it oersetten en forskinen fan 'e Bibel of len fan 'e bibelboeken foar in tael en foar it folk dat dy tael sprekt in wichtich barren is. Dat hat it al sûnt ieuwen west en is it yn ús ieu jitte. Unforskillich oft dat oersetten bart út missionnair motyf - de minsken it bliid boadskip fan Jezus Kristus bringe - of dat der oare faktoaren yn it spul binne - leafde ta de tael, wittenskiplike of litteraire niget, yntinsivearring fan tsjerklik wurk -, sok in oersetting hat fakernôch greate ynfloed hawn op 'e ûntjowing fan 'e tael en alles hwat yn sa'n tael libbet en biweecht. Hoe soene wy dan it forskinen fan it Evangeelje fan Markus yn it mauringer noardfrysk net mei freugde bigroetsje?

[p. 319]

Dat dizze oersetting der kommen is, mei oan alle kanten in wûnder hjitte. Ommers hwa sil, yn dizze tiid fan ûnttsjerkliking en ûntkerstening dy't Noardfryslân net foarbygien is, yn sok in tael, dy't noch mar sa'n bytsje yn 'e foarm brocht is om in klassyk wurk út in totael oare wrâld oerbringe en drage to kinnen, en op sok in lyts gebiet: it tal frysk-sprekkende Noardfriezen sil net boppe de 15000 komme, de mauringers grif gjin 5000, - hwa sil ûnder sokke omstannichheden de moed hawwe en ûndernim soksoarte wurk? Wylst gjin tsjerke jo der om freget, gjin dûmny jo stipet, gjin folk der om bidt en - nei't de brea-itende profeten sizze - gjin takomst der foar weilein is!

Alfred Boysen wie de Lonhamer boeresoan, dy't as ûnderwizer yn it frysk oan in pear skoallen, alle wiken in frysk hoekje forsoarge yn in deensk blêd, dat de bern dan útknipten, yn in skrift plakten en op skoalle as lêsark brûke koene. Sa kaem hy yn 1951-'52 op it idé ien fan 'e bibelboeken yn it noardfrysk oer to setten en op dizze wize to publisearjen. Hy hat dat folbrocht, krige dêr opmerkings oer fan lju út it deenske en ek fan guon to uzes; op it stik fan it idioom hawwe ek oare noardfriezen him wol ried jown. Wapene mei dit materiael hat hy de saek jitris oereide en op it lêst hat de deenske tsjerke der foar ret dizze evangeelje-oersetting út to jaen yn in kreas boek mei in dúdlike letter.

Hoe is dat de oersetter ôfgien? Lit ús foarop sette dat hy utersté gjin ienfâldich wurk to dwaen hie. Wis, hy hie it lytste evangeelje nommen en ek grif net fuortdaliks it slimste útsocht. Mar hy wie sels it gryksk net machtich en moast dus neffens oare oersettingen to wurk gean. Dat sille wol dy fan Luther, de deenske en Wumkes sines west hawwe. En fierders: hy hie gjin foarbylden dat makke: in inkeld fragmint yn oare noardfryske tongslaggen, in pear gesangoersettings yn syn eigen mauring. Al mei al: swierrichheden genôch, dy't wy ek kenne út 'e skiednis fan 'e bibeloersettingen yn ús frysk; tink oan mannen as J. Halbertsma en Colmjon.

It soe net in greate kunst wêze oan dizze oersetting gâns lek en brek to finen. Binammen hwa't forlikenet mei de grountekst, sil gauris stroffelje oer lytse ûnkrektheden. De oersetter hat syn taek wol hwat frij opfette. Hy fynt it net slim by it verbum in oare tiid to nimmen; mei lidwurden en persoanlik foarnamwurd set er it hwat op in sêft sin; foar ‘kloft’ set er ek rêstich ‘greate kloft’, foar ‘skare’ ‘minsken’, foar ‘omkrite’ ‘omlizzende doarpen’ ensfh. De rûmte ûntbrekt my om sitaten op to nimmen, mar elk dy't it neigiet, kin se yn alle haedstikken wol fine. De oersetter nimt ek to gau syn taflecht ta parafrasearing, ek dan, as it net hoecht om it noardfryske taeleigen.

It dilemma by it oersetten fan 'e Bibel wurdt gauris sa steld. Men kin òf de Bibel ta de minsken bringe, òf de minsken ta de Bibel. Yn it earste gefal moat de Bibel him wolris to folle by de minsken oanpasse en wankt it gefaer, dat mei it foroarjen fan sfear en oanklaeijing ek in réëel stik fan 'e ynhâld forlern giet. Yn it twadde gefal moat de minske en syn tael him skikke en flije neffens dat Boek dat nou ienkear yn easterske, âlde tael en sede syn forskiningsfoarm foun hat. De minske en syn tael wurdt dan ryklik oanpassing fan frege; de Bibel wurdt foar de moderne minske

[p. 320]

net makliker, mar wol riker en de taek fan de tsjerke yn katechese en forkundiging greater. Nou, dan moatte wy sizze: Alfred Boysen syn oersetting slacht nei de earste kant troch. (Wumkes sines nei de twadde; de nije hollânske fan it Ned. Bijbel Genootschap is yn dizzen tige twivelriedich, ien fan de swakke kanten oan dy oersetting.) Mar dat Boysen de earste kant foar kar nommen hat, leit him wol tige oan 'e omstannichheden. Yn in tael dy't litterair mar sa'n bytsje ta úntjowing kommen is, kin it soms hast net oars. En nei myn bitinken is Boysen it reälisearjen fan syn taek better slagge as de oersetters to uzes yn 'e foarige ieu. Oer it algemien hat hy in frij suver, moai goedrinnend bibelfrysk to foaren brocht. Hy hat út en troch hiele moaije fynsten dien, dy't dochs wol forantwurde binne. Mar komselden hoegde er in nijfoarming to meitsjen. Der is mar ien by, dy't ik nou net safolle kâns jow: ‘färken’ foar ‘woastenije’; hy hie mar ‘wüste’ of oars ‘willönj’ kieze moatten. Oan 'e oare kant muoit it my, dat er it wurd ‘gegend’ gauris stean lit en it him net slagge is, in noardfrysk equivalint to finen. Ik achtje it ek spitich, dat er by it werjaen fan it wurd ‘Heit’ foar God, de foarm ‘Tääte’ foar kar nommen hat en net de mear wijde foarm ‘Fider’, dy't N.A. Johannsen senior en Katharina. Ingwersen yn religieuze tael ek brûke en dy't ek bikend is út gearstallings as ‘fiderlönj’. Boppedat, de feringers brûke dan ek ‘Feedher’ en net ‘aatj’, de sölringers ‘Faarer’, de gooshiirders ‘Fooje’. Mar ôfsjoen fan dizze biswieren, dy't mei ien fikse revisy wol to forhelpen west hiene, hat Boysen hjir dochs in oannimlik stik wurk levere. Banaliteiten, dy't it wurk fan 'e fryske bibeloersetters to uzes oant yn 'e 20ste ieu knoeid hawwe en dêr't de fryske preker fan hjoed-de-dei him noch tsjin to skoar sette moat, kin ik der, foarsafier't ik dat bioardielje kin, net yn fine. Op guon plakken kriget de tael forhef en wijing; lês b.g. it trettjinde haedstik. Al mei al, Boysen hat ta de litteratuer fan syn folk in weardige bydrage levere. Men soe sizze: lit hy him nochris oan in oar bibelboek weagje, b.g. ris hwat út it Alde Testamint. En dan noch hwat better tariede en ôfwurkje!

De lêste fraech is: hwat sil der mei dizze oersetting barre? Doe't ik Snein 24 July fan dit jier yn 'e tsjerke fan Deesbel foargean mochte en neffens foarskrift fan it perikope-stelsel dêr't de luthersken har oan hâlde Markus 8:1-9 lies en de fersen 34 en 35 fan dat haedstik as yntroïtus brûkte, wie der bysûndere oandacht en bilangstelling, dy't Sipke Huismans' sizzen fan in ‘djipper sneed’ wier makken.

Krapoan 1900 jier forlyn wie de hiele wrâld yn hannen fan 'e imperator fan Rome. Syn bifel gyng yn gâns talen de wrâld oer en foar syn legioenen beven de folken. Mar in lyts espeltsje ‘kristenen’ yn Rome krigen fan Markus in bihindich boekje tastjûrd, it bliid boadskip fan in oare ‘Kurios’, de Heare Jezus Kristus dy't winne soe. Rome hat gjin keizer mear, de ierdske machten wikselje. Mar it boadskip fan dizze Iene klinkt yn sa'n tolvehûndert talen de wrâld oer. Nou ek yn ien fan 'e tongslaggen fan harren dy't har nei ieuwen noch Friezen neame.

B. SMILDE.