De Tsjerne. Jaargang 10

[p. 239]

Teatske Alzum:
Oerwinning op de dea.

It is in hiel omsittend laech, de neiteam fan Jelle Meindertsma. Ik hear der ek by, ik haw myn sneinske pronk oantein, de broek yn 'e tear strutsen en myn read hier yn 'e skieding kjimd. Mem hat dagen yn 'e skrip west foar dizze wichtige dei, dat Pake njoggentich jier wurden is. Hy sit oan 'e boppe-ein fan 'e tafel, great en steil, mar útlit en meager; sûnder syn dracht klean soe ik hast troch him hinne sjen kinne.

Pake hat boer west, mar hy hat ek mei tekenjen pield. Hie ik hwat fan dy jefte meikrige, ik soe nou oanstriid krije de steat fan de dea út to tekenjen en dan Pake yn syn binearjend tsjuster skaed. Hwer liket hy dochs op mei eagen dy't weisinke yn 'e djippe eachsholten? Ik prakkesearje my staf om dêr efter to kommen en dan ynienen wit ik it. Pake liket krekt de dea sels, klaeid yn syn fiersto wiid lekkens pak. Of soe er de dea sels wêze? De dokter út it gesticht hat my warskôge: wês op dyn iepenst foar twangfoarstellings, wé, as dy dy wer yn 'e macht krije! Dy sieledokter, dy't my troch syn ûlebril sahwat munstere as in bisûnder gefal, haw ik it net maklik makke. Hy koe it my mar net yn 't forstân krije, dat de dea gjin persoan wie dêr't ik mei ôfrekkenje koe. Kinne sokke dokters troch alles en troch elk hinne sjen? It wol my net oan. Mar einlings haw ik dochs ynskikt, dat de forbylding mei my op 'e rin rekke wie en dat ik gjin grins mear wist tusken it bisteande en it net-bisteande. It is einlings yn my delgien, dat de dea oars net is as it útinoar gean fan siel en lichem. Hwat oars in ûnbrekbere ienheit wie, giet dan elk syn eigen wei; it lichem sûnder siel is ûnbisiele stof, dy't opgiet yn 'e oerstof. Mei geduld sûnder ein hawwe hja my dat bybrocht. En hja binne sûnder dat ik it keare koe ta de heimige djipten fan myn siel ynkrongen, dat ik stie neaken en bleat yn 'e idele romte. En de nijste wittenskiplike kundichheden hawwe hja op my tapast en my sa wer ré makke foar dizze maetskippij, dêr't gjin plak is foar minsken lyk as ik, dy't de dea forslaen woe lyk as David de reus.

Dat allegearre giet troch my hinne, wylst my gjin biweging fan 'e dea, né fan Pake - of is it dòchs de dea? -

[p. 240]

untkomt. Ik fiel my bisibbe oan dy hoedersjonge; wie dat ek net de jongste fan mear bruorren en hied er ek gjin read hier, dêr't miskien de flammen hast ta'n út sloegen? En hearde hy ek net by in folk hwaens fuortbistean gauris yn 'e kiif stien hie en nòch? En hied er bûtendat net in wrede fijân forslein en syn folk de frijheit jown? Soe ik ek net in ynwrede fijân forslaen en folken de frijheit jaen? Lykwols, David hie syn fijân foar him to stean, mar ik earmelytse, hwer moast ik de dea sykje?

Sjoch, dêr kriget de dea yn syn liend swart pak in kopke thé oan. Hwat trilje him de hannen, hy kin it omtrint net beethâlde, hwat kin er toanielspylje! De dea is net in idé, in útspoune tins sa't de dokters ornearje; hiel djip yn myn hert wist ik dat wol. Mar ik sil it harren net oanrekkenje; sielkunde is oars hwat as de dea trochgrounje, en hja hawwe him ek noch nea foar harren hawn, lyk as it my nou oerkomt. Hy kin my nou net wer ûntkomme, sa't er my ûntkommen is dy skriklike nacht.

Myn buorfamke wie slim siik rekke en ik hie heard, hja sieten nachts by har op 'e dea to wachtsjen. Heit en Mem mienden dat ik op bêd gien wie en my rêstich deljown hie. Mar ik haw dy hiele lange nacht op 'e dea loerd en út it tichte beamguod wei de útdoar yn 't each hâlden. Sjoen haw ik him dy neare nacht net en dochs hied er der west. Ik haw it fanke lizzen sjoen; de minsken seine, hja lei as in byld sa moai yn 'e kiste. En dêr wie net tofolle mei sein. Sa moat it earste minskepear like hawwe, doe't God der op delseach en syn libbenmeitsjende amme der noch net oer gien wie: in folslein kunstwurk dat Hy mei omsoarch en trochsicht makke hie en dêr't neat, mar dan ek neat oan untbriek. God! God! en dat wurk fan Jowes hat de dea fornield! Wer haw ik sûnder rêsten socht, socht en socht oant hja my nei dat gesticht brocht hawwe.

Ik sjoch skerp om my hinne en nim de minsken allegearre op. Der is gjinien dy't yn 'e rekken hat dat de dea hjir drystwei yn 't formidden is. Sels Heit net, en juster sei dy noch tsjin my: De dea sjocht jim Pake ta de eagen út! Ik meitsje har ek net wizer, hja soene my foar gek forslite en dizze gaedlike gelegenheit om mei de dea ôf to rekkenjen, soe ik wer forsitte.

Hja binne drok meiinoar yn petear. Hja prate oer de fékeuring en oer it gewaeks, oer de bilesting en oer de nije dominy, oer ministers dy't nei it bûtenlân reizgje en oer

[p. 241]

de heimenissen efter it izeren gerdyn. Hja komme ek op it wurk fan de dea. Dat dogge hja sa. Omke Douwe seit, âlde Jekke is ek wei en Mem seit der oerhinne, hja hat in goede reis makke. It is efkes stil en dan seit Heit: hoefolle bern binne der einliks? hja hat in hiele húshâlding hawn, net?

En wylst it dan wer drok op in redenearjen giet, meitsje ik myn plannen klear. Ik twing mysels om net wer nei de dea to sjen, hwant hy moat der ûnnoazelwei ynrinne en hy mei út noch yn net witte dat ik him bigrepen haw. Dan krij ik op in stuit de kâns en glûp der stil efkes tuskeút; net ien slacht my acht.

Bûtendoar sjoch ik om my hinne, mar dêr is gjin minske to bikennen. Yn it hôf sjonge de fûgels; op 'e skerne stiet eigenwiis de hoanne. Ik rin om 'e skuorre hinne, ik wit hwer't Heit syn jachtgewear hat, ik wit ek hwer't er de patroanen opberget. Ik haw mar ien noed: miskien hat er it om my weistoppe, sa't hja wol mear ark om my binefter hâlde. Mar leauwe doch ik it winliken net, hwant de lêste tiden haw ik wer har folste bitrouwen krige. En it wierret my mei; hwer't it my om to dwaen is, dat fyn ik ek. Hoeden rin ik wer om 'e skuorre hinne en nou op it kampke ta. Hwat ik strak brûke moat liz ik dêr yn 'e sleatswâl tsjin in beamstobbe oan. Dan rin ik bidaerd foar de glêzen lâns wer nei de gearsit ta.

Mar as ik yn 'e hûs kom by myn sibben, dan bisau ik my suver. Dêr stiet de dea yn Pake syn pronk en hy hâldt in taspraek. Alle lidden trilje my. Ik wist dat er ynlein is, mar dat er sa troch alles hinne polyst wie wist ik net. Sa't er dêr op 'e tafel linet is it krekt Pake en as ik it net sa sekuer wist, soed er my sels oan it wifkjen bringe kinne. It is Pake syn eachopslach; sa plichte Pake syn gesicht to forlûken as him it ien of aar tige oangyng. Mar al forrifelet er elkenien, my sil er it net dwaen. Ik byt my op 'e lippen, dat ik priuw de smaek fan bloed yn 'e mûle. Oars soe ik my net mear bidimje kinne en soe ik it útraze: It is de dea, de dea, de dea!

Mar né, ik moat beare dat ik nei him harkje. Strak sil ik op eigen manneboet in ein meitsje oan syn bistean. Dan sil ik bigryp krije, it lyts bytsje bigryp dêr't ik sa nei útsjoch. Méár freegje ik net.

It giet my troch alles hinne as ik him alhiel yn Pake syn trant sizzen hear: Dokter hat sein, it rint hurd mei my nei de ein ta. Mar foar my is hwat oars en betters weilein en

[p. 242]

ienris hoopje ik jimme by Him dêrboppe to moetsjen!

Dat er soks sizze doar! Myn hert skriemt omdat er boartet mei hwat Pake hillich is. En dan hear ik net mear hwat hja sizze. Eangst oerfalt my en it fljocht my oan dat ik dizze taek ta in goed ein bringe móát en it net kin! Sil dat hwer't ik myn plan op boude, barre? Sille hja der efkes útgean om har to fortrêdzjen? Krij ik gelegenheit de dea mei to troaijen nei it kampke ta? Sil de dea, as ik allinne foar him oer kom to stean en hy sjocht hwat ik fan doel bin, himsels net wurde? Sil it pakeboartsjen dan net hommels út wêze? Sil ik it dan net tsjin him forlieze moatte, lyk as alleman it tsjin him forlern hat, sels David dy't de liuw en de bear en de reus forsloech? It iene amerij bin ik gleonhjit en dan wer stienkâld, ik trilje as wie ik koartsich. Ik soe wech ende wear hinne fleane wolle. Mar dochs doch ik it net, ik jow my dêr net ienris yn. Ik kin hjir net foarwei, it is my oplein. Né, ik kin èn wol hjir net foarwei.

Ynienen komt der foroaring. De stuollen wurde oan 'e kant skoud, allegearre geane hja bûtendoar, de dea stroffelet ek mei. Hy kin hast net út 'e fuotten komme; ik bliuw flak by him. Nou't it deunby kommen is wurd ik kalm, mar ik doar gjin minsk oansjen. Hja mochten dy frettende haet dy't my fortart as in fjûrlôge ris yn myn eagen flikkerjen sjen!

Us folk regelet har stappen nei de dea sines. It is al singeliers dat net ien der erch yn hat. Der is gjin mis op, hy hat harren bitsjoend. Ik gean him op 'e side en mei in wis lûd - net allinne de dea kin toanielspylje - siz ik:

- Sille Pake en ik noch ris nei it kampke ta? Pake hat de nijkeap noch net sjoen.

- Soe dat kinne, jonge?

- Wis wol, siz ik, lynje mar op my.

Dan giet it oan. Ik griis der fan. It is skriklik, dy bonkige earm fan de dea op mines to fielen. Stapke foar stapke geane wy. Hy himet en pûst neist my. Noch in pear stappen en wy binne efter it beamguod. Us folk kin ús dan net mear sjen.

Bisljochte yn in telmannich is it. Ik gryp it gewear en liz oan. In skot dat fier omfierrens to hearren is. En dêr siicht de dea binne. Sûnder forwar, Miskien hat er dochs net sa heech by syn taek opsjoen. It wie ek sa ientoanich, tinkt my. Wylst ik noch op him delsjoch en it bloed troch syn klean - Pake's klean - komt, kin ik der noch net by dat it my sa maklik ôfgien is.

[p. 243]

Mar dan is dêr, sûnder dat ik it fornommen haw, ús Heit mei in rêst manlju. Hy ropt. Hy ropt mei ûntsetting yn syn lûd:

- Hwat is hjir to rêdden? Jonge, hastou dyn Pake....

Ik antwurdzje bidaerd:

- Né, it wie de dea, dy ynklauwer, dy libbenslynder, Dèrom haw ik him dea dien. Mar in moardner bin ik dochs net?

Heit skuort my it gewear út 'e hannen, bûcht him oer de forsleine en seit:

- Dalik dokter opskilje en rop myn wiif ek.

- Jimme ha gjin trochsicht, siz ik deawurch. Al hwat ik forwachte, mar net dat hja my noch net leauwe soene.

Ik hear Heit tsjin in Omke sizzen:

- O God, it is him wer trochroun! Hy moat hjir wei. Bring him gau nei hûs ta.

Twa manlju komme my op 'e side en meigeande lit ik my fuortfiere. Myn wurk is ôfroun, ik moat nou rêste, ik kin net mear. Sliepe wol ik en alles forjitte, ek dat bloed, dat bloed.

Mar as wy op hûs oan geane, hear ik gûlen, sa wanhopich dat it my yn it hert taest. Dat is Mem, tink ik. Hja komt ús kant op; hat gjin each foar my, wol my mei sin as in pûrfrjemd foarby rinne. Mar dan pak ik har alhiel ûntdien by de earmen beet, ik bûch my nei har oer, sjoch har yn 'e eagen en hertstochtlik biddelje ik:

- Mem, Mem, bigryp dochs hwat ik dien ha!

Hja bisiket har los to skuorren.

- Ungelokkige! ropt hja, dou hast myn Heit formoarde!

Deadlike eangst wurdt yn my wekker. Ik knyp har yn 'e earmen en ik rop yn wanhopige ôfwar:

- Né, né! Mem, siz dat it net wier is!

Dan bijowt it lûd my en ik lústerje:

- Siz dat it net wier is, net wier....

- Lit my los! Dou witst net hwatst dochste. Ik moat der hinne. Los!

Dan lit ik har gean en wy geane ús wegen. Ik wit it nou, tusken dizze beide manlju rint in moardner, ien dy't tekene is. Wy binne noch net oan hûs ta, of dêr komt ien efter ús oan hymjen.

- Jimme Pake is by wêsten. Hy wol noch mei dy prate.

Wy geane werom. Mem sit by him oer de groun, syn holle op har skurte en har earm biskermjend om him hinne, Pake

[p. 244]

sjocht my oan. Hy liket by it folle forstân. Hat syn geast noch ienkear it lichem oerwoun? Waerd noch ienkear de langst him baes syn fordwaeld bernsbern to helpen?

Ik fal op 'e knibbels by him del en kin mei gjin mooglikheit oars hwat útbringe as in rêddeleas:

- O God! Pake.... Pake....!

Syn al deadlike fingers leit er om 'e hân fan my, syn moardner. Hy lústeret:

- Ik forjow dy, lyk as God dy forjowt.... Ik haw it wol bigrepen, jonge.... Dou woest dit net.... Dou woest de dea forslaen.... Mar dêr is in oare Held foar kommen, earme jonge.... De dea hat tsjin him de slach al forlern... Hy is de oerwinner....

Der kaem in lange swiere sike. It ljocht sakke út Pake syn eagen wei. In ingel brocht dat ljocht nei God.

En ikke.... God, help my yn dizze skriklike need, nou't ik stean moat midden yn de brân fan Jins genede....