De Tsjerne. Jaargang 10

[p. 2]

Tonia Vondeling:
De triennen smakken nearne nei.

'k Hie it wol útraze wollen, nei de greate finsters dêr't ik Muoike efter wist, mar mear noch nei dy oare, boppe, dêr't de gerdinen nea forwege mochten. Muoike hie nei my út sitten to sjen, hwant ear't ik noch it brechje oer wie, die se de foardoar al op. Der wie hwat. Soe nou dòchs noch, dizze lêste dei....

- Rudy is thús, flústere hja.

Rudy thús. Hommels koe it my allegear neat mear skele. Hwat wie der foar geweldichs oan, dat Bokke oer de tried fan it PEB mei Heit yn it bifrijde Aldeskoat praet hie? Hwat koe it my skele, dat ik by it Burmaniahûas de Flamingen dy't by ús op 'e wiuw sitten hiene om Heit en Bokke to snippen, flesfollen jenever yn har auto's laden sjoen hie? Hwat soene dy knapen oars ek al as drinke?

Rudy thús.

Mar de eangst, dy't yn Muoíke har eagen lei, joech my myn selsbihearsking wer werom; dat soarte fan kalme moed, dêr't men net great op hoecht to gean, om't dy der is bûten jinsels om, foaral as men fielt dat jins forantwurdlikheit greater wurdt, om't de oaren wòl bang binne.

- Is er slim siik?

- Hoe witstou dat?

Hja seach my in amerij fornuvere oan, mar die dochs har forhael.

- Freonen fan him, ornearje 'k, ha him hjir ôfset. 'k Wie deabinaud doe't ik in auto de leane opkommen hearde. Mar hja hâldden allinne mar om him út to litten, swaeiden en rieden daliks wer fuort. Ik seach earst dat er mei in stôk roun, doe't ik erch krige yn it stompen op it brechje. Mar hy woe my neat sizze. Soestou nei hoppen gean wolle?

- Rika.

Hy glimke doe't ik der ynkaem. Hy hie ús tink heard. Mar echt laitsjen, né, syn eagen hiene net meidien.

Ik wie by him op 'e knibbels delfallen, ear't ik wist hwat ik die. Ik sloech de earms om him hinne en patte him, mar doe't ik it rûge guod fan syn unifoarm ûnder myn streakjende fingers fielde, skamme ik my. Rudy wie ommers in lânforrieder.

[p. 3]

Ik sette in finster iepen. De maitiidsloft sloech myld nei binnen. Hy liet him forsoargje en mei him ompiele, dat nei in skoftke siet er yn 'e âlde biwende klean en yn syn âld biwend hoekje foar it finster troch de noch keale beammen fan 'e leane út to sjen oer de greiden. Miskien wied er wol krekt as foarhinne dwaende mei it tellen fan 'e boerepleatsen. Hwat hiene wy dat as bern net faek dien.

- Der binne noch altyd fiif, suchte er nei in hoartsje. Siz ris, hwat hastou hjir by de ein?

- De SD hat ús it hûs utset. Hja sochten Heit. O, hja ha him net faun, hear, mar dy oare twa dy't se dy nachts ophelle ha, wol. Hja ha se by it ynstappen fan efteren delsketten. Doe binne se gewoan fuortriden en ha harren by wiif en bern efterlitten.

Ik knikte sahwat grimmitich-triomfantlik tsjin him. 'k Sóé it him sizze. De hannen wiene my klam en iiskâld fan forwoedenens. Mar doe't ik murk dat er as in sike houn nei my seach, lei ik se him op 'e foarholle en oer dy eagen, mei in omsoarch en tearens dy't ik net mear binefterhâlde koe.

- Bist koartsich?

- 't Sil 't wol.

Ik skodholle. - Dou kinst hjir útrêste.

Hy knikte. - Ik leau, der is hjir neat foroare.

- Yn dyn keamer net né. Hjir hat Muoike nea ien sliepe litten. En der wie noch alris ien. Miskien om dat fan dy goed to meitsjen, of - eigentlik om't se net folle bilang mear by it libben hat.

- Hja sei, ik moast boppe bliuwe.

- Hwat woestou dan? Wy bínne noch net bifrijd en der sitte hjir mear minsken yn 'e hûs. Dy hoechstóú fansels net to sjen. En tinkstou dat ús Heit it noflik oankomme soe, as er dy hjir wer trof? Sûnt se him sykje, hat er hjir gauris de komst. Hy achtet it hjir in feilich hinnekommen. Dou lietst jim Mem noch al faek de groetenis oerbringe, net? Diest dat om har to narjen? Mar hja hat der in handich gebrûk fan makke. Allinne moatst it dy fan har bigripe kinne, dat hja der net botte wiis mei is, har soan nou ûnderdûke litte to moatten. Of tochst soms dat der foar jimme gjin konsintraesjekampen komme sille? As ik Muoike wie....

- Astou har wieste, hwat dan? Hiestou my fuortstjûrd? Of litst my moarn oppakke?

[p. 4]

Ik loek oan 'e skouders. Wist ik hwat ik dwaen sillen hie? 'k Wie ommers daliks op him taflein. Hie him patte nota bene. Dat kaem eartiids nea net foar.

Hy seach my rekke oan. 't Wie wer krekt as by âlds. It weiten en teare jonkje fan altyd. In bern fan to rike âlden. Altyd heal en Muoike hie him as in kasplantsje opwoutere en der trochskuord. Bytiden lei it my by, dat Muoike him mei sin siik hâldde. Dan hie se tominsten altyd hwat om har hinne dêr't se foar soargje moast, ien dy't net hieltyd by har weiroun, lykas Omke, dy't in to great sakeman wie om rêstich op it bûten wenjen to bliuwen. Hja hie hjir winlik altyd libbe as op in eilân. Mei har boeken en har artistike leafhabberijen en sa út en troch ris Omke, foar hwa't dy fakânsjes hjirsanne west hiene as in hjit bad nei in bannige reis troch slyk of moude. Beide âlden dochs wer ien yn har noed foar Rudy, en doe't de swiersettige riten kamen, waerden dy troch Muoike treastlik fuortpraet mei hwat har langer yn 'e mûle bistoarn lei: Dou hoechst ommers net foar dyn brea to arbeidzjen, Rudy. Dou kinst it dy oan tiid dwaen. Letter ast hielendal wer soun biste.... En artistike jonge dy't er wie, hied er in hiel skoft genôch hawn oan it reizgjen mei syn mem en hwat reisforhalen skriuwe foar de provinsjekrante. Mar hoe lang soe er it úthâlde, sa mei syn mem njonken it libben to stean?

'k Utfanhûze der gauris. Ik wie in rêstich boekebern. En hoe dan ek, der moasten dochs in péár bern fan deselde jierren wêze om mei om to gean. It hie foaral op oanstean fan 'e húsûnderwizeres west, dat der noch wolris bern kamen. Salang't it my heugde, hie ik dêr altyd wol ien of oare jongfeint troffen, dy't foar himsels siet to wurkjen as er Rudy gjin les joech. It bûten wie in idéael plak om in skoftke to wurkjen foar in skripsje of in proefskrift. 't Bern wie net lestich, opnimstich sels en aerdich, en op sa'n manear tusken eigen stúdzje in fordivedaesje, dy't net ûnwolkom wie. Ik hie dêr troch de jierren hinne al frijhwat troffen, elk mei syn eigen karakter en syn eigen forhalen.

Dat hie, hoe pûrbêst it ek like foar beide partijen, foar Rudy dochs op in dûr fatael west. Fatael, doe't er it oan tiid krige om nei to tinken en Muoike gjin kâns mear krige syn sombere opstigings yn wer nije reizen to dwêsten. Hy hie al safollen wachtsjen sjoen en útsjen nei tiid en taliz

[p. 5]

om it libben yn to springen. Oant op in kear immen him meinommen hie. En frjemdernôch hied er him nei it kasernelibben, dat sels in Folkshegeskoalle altyd min ofte mear jowt, mar skoan flije kinnen. Syn kunstsin en syn bilangstelling foar alle mooglike dingen krigen hjir har gerak, en om't er goed en ienfâldich fortelle koe, makke er dêr foar de lju wol hwat in man fan kwisekwânsje út. De frije discipline die him goed. Hy makke him in soarte fan geastlik lykwicht eigen, mar syn sounens liet it sitte. En nei in jier moast er thús wer lizze. TB. Sadré't it mar justjes koe en it reizgjen gjin gefaer meibrocht, hie Muoike him wer meinommen nei Itaelje. Hja hie my in lyts briefke skreaun, dêr't ik in oerwinning út opmakke. Hja hie Rudy weromwoun en achte it nedich en skriuw my dat.

Doe wie de oarloch kommen en moasten se nei hûs ta. Unkearber oanwiisd op it eilânsbistean en ôfsnien fan elke nije surrogaetflecht, wie Rudy foar de twadde kear útbrutsen en hie nou de skippen alhiel efter him forbaernd.

Ik foun it doe ôfgryslik en soe der nea gjin euvelmoed yn hawn hawwe, hoe bliid ik winlik wie om Rudy, byhwannear't Muoike net mei har healwize forwiten by my kommen wie. It like, oft der troch Rudy in lêst fan my ôffallen wie. Ik hoegde al dy Dútske soldaten nou net mear as fijannen to sjen. Nei syn flecht wiene dy ek wer minsken foar my wurden.

Ik suchte. Der wie net folle foroare, al stiene de stikken nou oarsom op it boerd. Der wie nou gjin idele leave feint op bisiik, dy't de groetenis fan Rudy oan Muoike oerbrocht; Rudy wie nou sels weromkommen.

Mei in skok kaem ik ta it bisleur, ik siet op in antwurd to wachtsjen. Mar hwat hie myn fraech west, en híé ik wol in fraech dien?

- Kom, ik moat oanmeitsje, sei ik.

- Oanmeitsje, Rika? Hwerta? Dou hast nou al salang op my wachte. Wy ha it noch wol even oan tiid, tinkt dy ek net?

- Ik op dy wachte, Rudy?

- Of net soms? 'k Bin net dom, al ha 'k in ezel west. 'k Ha op it forkearde hynder wedde. Flinke kerels melden zich bij de SS. Lit se opfleane. Hwerom is Bokke gjin Ingelânfarder wurden? 'k Ha der genôch fan. Nea hat ien my akseptearre,. Dou ek net. Liich der mar net om, dou hast ek op my wachte. Of net soms?

[p. 6]

- Mar Rudy, dou hast omtrint fjouwer jier fuort west. Hoe kinst dan tinke....

- Foar spek en brea. Bureautsjinst, tolk.

'k Wiisde swijend nei syn stok.

- Bommen. In wûnder dat ik 't libben der ôfrêdden hie, seine se. Unfortúnlik west.

- Dan ha 'k dus forgees bliid west, Rudy.

- Bliid.

- Ja, mei dyn tsjinst nimmen, mei dyn einlings út 'e rie wêzen. Muoike hat dat ek sa oanfield. Hja hat my wyt en swart forwiten, doestou fuortroun wieste. 'k Hie dy oanhise, sei se.

- Oanhise. Der kaem noch al oanhysjen by to pas. Hja wiene fiersto bliid dat ik kaem. Kinst neigean, mei heit syn namme. En doe't it net woe, doe't ik wer siik rekke, ha se my let en set. 'k Woe dat 'k dea wie. Mar 't is net slagge. God wit, dat ik der war genôch foar dien ha.

- Sst, 'k hear har kommen.

- Hwerom moat se bang wêze? My kin it wier neat mear skele.

- Rudy.

Ik foel op 'e knibbels by him del en gûlde in bytsje mei de holle tsjin him oan. Beide stoareagen wy ta it finster út.

- Rudy! Sjoch ris, Rudy!

Boppe de stêd hong in readige gloede.

- 'k Hie it allang sjoen. Mar dou pieldest sa mei dysels om. Se baerne grif it haedkertier op. Dat dagge se altyd.

It wie midden yn 'e stêd. Efter de Aldhou.

- Haedkertier? It kin op it Saeilân wêze. Dêr is de SD.

It fjûr bilune al. It duorre net langernôch om wier bang to wurden. Dochs kaem ik hastich oerein en gyng fluch nei de keamer dernjonken. Muoike wie der al. Hja stiene mei har trijen efter de gerdinen wei nei de brân to sjen. Mei in raem fierde ik de finsters iepen.

- Sa kin men it better sjen, sei ik. Hja binne nou dochs fuort.

De oaren gûlden nou ek. Jet en Paul, triennen fan blydskip. Einlings. Dy fan Muoike en my smakken nearne net nei. Net ienris bitter. It wie net oars.

- Hwat hat it noch foar doel, sei Muoike.

Ik hie de moed net en fal har tsjin. De oaren hiene it gelokkich net heard.