De Tsjerne. Jaargang 9

[p. 349]

Op it harspit:

De jelnestok fan mr Okma.

Mr D. Okma, de Fryske Deputearde dy't dit jier yn Boalsert de Fryske Boekewike iepene, hat, meitsje ik út syn wurden op, ris lêzen hwat der de lêste oardel jier útkommen is oan Frysk proaza en Fryske poëzy, en doe oan de Fryske skriuwers to hâlden jown, dat der ‘mear barre moat as yn it ôfroune tiidrek’ (Novimber 1953-Novimber 1954), ‘wol de ((Gysbert Japiks-) priis it peil hâlde as oant nou ta lokkich it gefal wie’.

Ik soe, yn alle biskiedenens, mr Okma freegje wolle: Hwàt moat net minder wurde? As ik syn wurden hear en (yn in oan de parse útrikt trochslachje) oerlês, dan bidoelt er: der moatte (folle) mear romans skreaun wurde, (folle) mear poëzybundels publisearre. Mar.. eh.. sa sil mr Okma it dochs net bidoele? En slacht syn opmerking op it gehalte fan hwat der publisearre waerd, dan bin ik der likegoed mei oan. Hwant dan, liket my ta, komt de Deputearde op it mêd fan.... de troch it Provinsiael Bistjûr elke kear op nij to bineamen karkommisjes foar de Gysbert Japikspriis. As 't my net slim mist, sjogge dy net sasear nei de kwantiteit, as nei de kwaliteit.

Of moat men - ik freegje mar nei't ik wiis wurde koe út de taspraek - út mr Okma syn wurden opmeitsje, dat de Gysbert Japikspriis dochs binammen in ‘masterspriis’ bliuwe moat, in bileanning foar wurk dat in hiel ein boppe Boazumer mjitte útkomt? En dat liket my, sjoen it Fryskelân en hoe't it der hinne leit, ryklik irreëel en foar de ûntjowing fan ús litteratuer ek net gaedlik. Hwerom mei ek in Fryske offisiële litteratuerpriis, as it sa útkomt, net ris it karakter hawwe fan in fortsjinne oanmoediging fan in jong auteur dy't in goed boekje skreau en dat útjown krige?

‘Ek de hearen kritisi moatte efkes geweken nommen wurde en dat kin wierskynlik noch it bêste fan dit plak ôf’, sa sei mr Okma yn Boalsert fierder. ‘Objektive krityk is fansels altyd goed, mar men moat der jin foar hoedzje, dat it gjin ôfkreakjen wurdt, sadat immen de lust en de moed forgiet om ea wer in pinne yn 'e hân to nimmen.’

Hwa, soe men freegje wolle, hie mr Okma hjir op it each? Hoefolle en hokker mêdde en forsleine folksskriuwers is troch boppeneamd ôfbrekken de pinne foargoed út 'e hannen gliden? Hoefolle en hokker kritisi hawwe har oan boppeneamd ôfkreakjen skuldich makke? Bistiet der wier sokssahwat as in clan fan Fryske ‘hearen kritisi’ dy't har kwealike lusten yn ôfbrekken útlibje?

Ut de mûle fan de fortsjintwurdiger fan it Provinsiael Bistjûr hie men op dit punt al hwat oars forwachte. Yndied, mr Okma, it is in ‘bihyplike saek’, as men efkes weromtinkt oan de wurden dy't in jiermennich lyn yn Boalsert sprutsen binne oan it adres fan immen dy't troch guon bûtensteanders ek wol ris in ‘ôfbrekker’ of in ‘boal fan folksskriuwers’ neamd is. Dat wie Anne Wadman, hwaens bundele essays en kritiken, ‘Kritysk Konfoai’, bikroand waerd mei de Gysbert Japikspriis. En de wurden fan lof en weardearring, fan rjochtfeardiging en fan bigryp foar de greate bitsjutting fan op peil steande litteraire krityk, kamen doe út 'e mûle fan û.o. de.... fortsjintwurdiger fan it Provinsiael Bistjûr.

Botte dúdlik wie mr Okma ek op dit punt net, diz'kear yn Boal-

[p. 350]

sert, en botte elegant en rjochtfeardich likemin. It like ús ta, dat De Tsjerne him oer dizze dingen efkes geweken nimme moast en dat koe, tocht ús, wierskynlik noch it bêste fan dit plak ôf.

FREARK DAM.

Maecenas op frijersfuotten.

Sa hat dan Rely Jorritsma syn hiele neilitten kaptael - in bidrach fan tsjin de seis sifers grif - de Fryske litteratuer tamakke, mei't er it fruchtgebrûk dêrfan alhiel biskikber steld hat foar jildlike bikroaningen fan koarte forhalen en gedichten. In primeur sûnder mis en in unikum yn 'e skiednis, hwant sûnt de dagen fan Frisia Magna hat de harpspylder hjir gjin ôfsûnderlike biskerming by de wet mear barre meijen. Troch de wei fan jierlikse priisfragen krije ynstjûrders fan proaza- en poëzijhânskriften nou kâns op in bileanning dy't reedlik en nei Fryske forhâldingen sels foarstlik neamd wurde kin. Hwant dy bileanning hâldt by ús noch altyd neat oer.

Sil dizze testamintaire biskikking dus in ein meitsje oan in misstân fan ús tiid? Och, ‘van dichten comt mi clene bate’ is in klacht dy't in foech heal millennium lyn al oan it perkamint tabitroud waerd en net iens troch in Fries. Wòl in biwiis dat de navenant skriele honorearring fan dichtwurk net allinne in forskynsel is fan ús ieu en net allinne foarkomt yn in biheind kultuerformidden as it Fryske. Dêrom net, de tiid dat ús poëten nijjiersdei by har tydskriftútjower op 'e stoepe stiene om har trije sinten de rigele to barren of dat guon fan harren it printré manuskript fan in nije bundel oanbeaën foar in fyftich hurde gounen, dy tiid, al is er noch net lang foarby, kin dochs al min as normael oanmurken wurde. En hwat foar fersen jildt, dat hâldt eins likegoed foar it koart forhael as dat net de ‘folksaerdige’ kant neist is. Hwat persoanliker, yntenser en ûnpopulairder de kunst, hwat bihypliker de bileanning. De wâl fan oplage en debyt keart hjir altyd wer it skip.

Dat skip mei jild liket dan nou oankommen to wêzen. Der is in Maecenas ôfstapt dy't op frijersfuotten troch Fryslân giet. In lokwinsk wurdich? De pryslike bidoeling fan 'e forstoame sil grif west hawwe de Fryske litteraire produksje omheech to fieren: kwantitatyf, mar foaral kwalitatyf. Sil dat, foaral hwat it lêste oangiet, slagje? It wol mar min yn jin del, hwant it al of net oanwêzich wêzen fan talint jowt hjir yn it earste plak útslútsel. Noch minder wol it jin oan, as men acht slacht hokfoar litteratuergenres yn dizze prizen falle kinne. By fersen binammen spilet ommers de wilsfunksje fan 'e auteur mar de twadde of tredde fioele. It is sa't Fryslâns âldste en wiiste dichter okkerlêsten yn Boalsert opmurk: it moat oer jin komme. Soe der ea by ús in gedicht of forhael minder skreaun wêze, omdat dêr nou ienkear gjin droech brea mei to fortsjinjen foel? Hwer't talint oanwêzich is, komt it ek nei foaren, mei of sûnder moazes en de profeten. Men hoecht dêrom skielk daliks noch gjin stiging fan peil of kwantum to forwachtsjen. De talinten dy't wy hawwe oppenearje har ek sûnder sokke ynstruijingen. En fan penny-a-liners hat de litteratuer likemin forlet as de byldzjende kunst fan kladskilders.

Soe men dan net bliid wêze mei Jorritsma's postúm maecenaet? Wis al, mar dochs komt de fraech boppe, oft it net praktysker en doeltreffender west hie, dat dizze biskikking in oare foarm krige hie.

[p. 351]

Wy tinke bygelyks oan in reisbeurs om 'e safolle tiid foar in oankommend dichter of sa'n stik jild foar in proazaskriuwer, dat dy him maetskiplik in jier frijmeitsje koe foar it skriuwen fan in folwoeksen roman.

Dat is fansels praet efternei. It testamint leit der en it moat útfierd wurde. It bistjûr fan de Fryske Bibleteek moat der, binnen it ramt fan de mooglikheden, it bêste fan meitsje. Oft dat bêst ek tsjinne wurdt troch oan it meidwaen oan de priisfragen de plicht to forbinen ta publikaesje yn in net-litterair blêd as It Heitelân, lyk as it bistjûr trochskimerje litten hat, is gjin fraech, mar it is sûnder mear in faei ding. Men kin jin foarstelle, dat it Bibleteekbistjûr hjir in middel yn sjocht om de redaksje fan dit algemien moanneblêd oan mear kopij to helpen. Mar moat it mei dit tydskrift net folle mear de folkloristyske en magazine-achtige kant op as de litteraire? Men soe dan aenst de dwaze tastân krije kinne, dat der trije litteraire tydskriften yn Fryslân neistinoar arbeidzje. Boppedat, it leit ek wol tige yn 'e reden, dat in dichter hwaens fers bikroand wurdt, syn geastesbern leaver ûnderbrocht hawwe wol yn in tydskrift dat inkeld de litteratuer tsjinnet en dêr't it net fynknypt wurdt (typografysk dan) tusken advertinsjes fan deakistefabriken.

It liket ús reedlik ta dat skielk de ynstjûrders it rjocht hâlde har wurk to publisearjen op it plak dat hjasels forkieze. Dêr kin it orgaen fan de Fryske Bibleteek fansels ek ûnder falle. It idéale is, de auteur sèls hjiryn de frije hân to litten. Dy frijheit foar de kunstner leit fêst ek alhiel yn 'e geast fan him, dy't syn neilittenskip op dizze mear eigenaerdige as praktyske wize yn tsjinst stelle woe fan Fryslân's litteratuer.

D.A. TAMMINGA.