|
| |
| |
| |
Boukje Fokkema:
It testamint.
Nei omke dea kaem it greate ‘trelit’, dêr't ik doetiids neat fan bigriep. It g'yng oer it lân en it spultsje en ek oer hwat oars, mar as ik der ynkaem waerden hja altyd stil, of lústeren geheimsinnich fierder.
Fan 'e wike krige ik syn portret yn hannen. Samar tusken hwat âlde brieven út memme kast wei, rûgele it my foar de fuotten.
Ik wist net iens dat der in foto fan him wie.
Ik wit ek net mear hoe lang it lyn is dat omke stoar. It wie yn Desimber. Der hong in kâlde, grouwe loft en it frear in bytsje. Doe't ik út skoalle kaem, hie ús mem de lampe al op en siet to naeijen oan in swarte jurk. Hja sei doe dat omke Michiel dea wie. Samar sei se dat, hja hoegde der net iens om to skriemen, mar ik waerd der ôfgryslike kjel fan.
Nou wie omke der net mear en ik soe him nea wer sjen. En hy soe ek nea wer by ús yn 'e keamer sitte. Hy lake altyd nei my en hy sei ek wol ris hwat tsjin my. Ik wie leau ik de iennichste dêr't er net skruten fan wie, mar ik wie ek noch mar sa'n famke fansels. Hy naem my ek altyd mei bûtendoar. Dan moast er de kninen sjen en fortelde fan de blommen dy't er hawn hie, doe't er hjir mei ús heit by beppe op 'e pleats wenne.
Hy bleau nea lang. Hy g'yng dan noch efkes nei de keamer om ôfskie to nimmen. Us mem joech er in hân, mar ear't er dat die, poetste er altyd syn brilleglêzen en tsjin ús heit sei er allinne: ‘Nou, ik sjoch dy noch wol ris’.
Dan sette er ôf, it binnepaed del. Ik brocht him altyd oan 'e earste hikke ta.
Nou wie er al in skoft siik, ik hie in pear kear by him west, mar dat er stjerre koe, dat hie ik net tocht.
De deis fan 'e biierdiging bearde ik net by de tiid to wêzen. Us mem, oars sa fûl op soks, sloech der nou gjin acht op en liet my gewurde. Ik hong de hiele dei hwat yn 'e hûs om, seach hoe't ús heit it swart pak oanloek en bilibbe dat it hiele hûs op 'e kop stie, omdat mem har swarte wanten wei wiene.
De middeis, doe't heit en mem yn 'e auto fuortrieden,
| |
| |
roun ik allinne de finne út. Dêr gyng ik op 'e hikke sitten en seach it lân oer nei Allingawier, dêr't omke wenne en dêr't se him to hôf bringe soene, mar it wie dizich (oer it fjild) en ik seach neat, allinne hiel út 'e fierte wei hearde ik it lieden fan 'e klok. Doe't ik kâld waerd, gyng ik nei hûs, toarke ûnderweis mei in stien nei in pear einen en narre, yn 'e keamer werom, myn broerkes oant de faem my der wer útstjûrde. Ik gyng doe yn 't bûthús foar it finsterke stean to wachtsjen oft hiet en mem weromkamen. It duorre lang en doe't se einlings kamen, wiene der noch in pear fan 'e sibben by. Hja seagen my net iens en praetten lûd. Hja wiene der read fan om 'e holle en liken wol lilk to wêzen.
Ik koe mar net bigripe, hwerom't se lilk wêze moasten, nei't se omke to hôf brocht hiene. Hja hiene it ek oer in testamint, mar ik wist net hokker, it âlde of it nije, hwant der wiene twa, dat wie my op skoalle wol leard.
Omke Michiel wie alve jier en ús heit tolve, dy simmers doe't it ûngelok mei ús pake barde. Hy foel fan 'e weide wylst de jonges der tichteby oan it fuorgeswyljen wiene. Oft er dwyl wurden wie, hoe of hwat, wit nimmen, hwant doe't it folk taskeat wie er al wei.
Sa waerd er ús beppe thús brocht.
Us heit wie net to treasten, dy gûlde oan ien tried wei, mar Michiel stie dêr't er stie, alhiel forwezen. Hy hoegde gjin iten en drinken en koe der wiken neitiid nachts net fan sliepe. Op it lèst hat ús beppe mei him nei in dokter west. It is doe stadichoan bikommen, mar hielendal goed waerd it nea wer.
Beppe hie doe in swiere sile to lûken. Hja stie allinne foar de greate pleats en hie twa jonges g'reat to bringen. Mar it libben makke har hurd, dat hja waerden omraken oanset. Us heit wist wol fan tapakken, mar mei Michiel waerd it neat. Dy hie syn prakkesaesjes der net by en de hannen stiene him alhiel forkeard. Beppe fitere him wakker oan en heit koe him tige hune ha'k wol ris heard, mar it joech allegearre neat, hy waerd der noch skrutener en knoffeliger tsjin oan.
Master hat doe oanret him learre to litten. Dat like it âld minske wol neat, mar op it lêst, har rie to'n ein, hat se der dochs yn biwillige.
It learen op 'e normaelskoalle kaem der lykwols to bot op
| |
| |
oan, en dy opslûpen jonges dêr koene sa ûnbarmhertich narje. Yn guon fakken roun hy der fier út, mar hy kaem troch net ien eksamen en sadwaende helle beppe him wer op 'e pleats. Hy kaem doe ek net mear op 'e lappen. Men seach him noch wol ris yn 't lân omswalkjen en hy stipte faek op it hiem om, by syn blommen, mar as der immen kaem, gyng er gau út 'e wei.
Sa buorke it dêr fierder oant ús heit oan trouwen tocht. Doe kocht beppe in lyts spultsje foar harsels yn 'e mar. Dêr soe se mei Michiel hinne.
Op it bytsje lân dat der by wie, koe hja mar in stik of seis kij hâlde, dêr't in arbeider oer gean moast, mar hja hie it sa yn 'e holle.
‘Foar Michiel is it better sa. Hwat moat ik mei him yn in lyts húske yn 'e buorren?’
En sa forfear se op har âlde dei nei Allingawier, earne midden yn it lân.
It wie in hûs mei in hok en in heaberch. Der foar stiene twa parrebeammen. Ik haw der wol útfanhûze. De earste kear doe't ús Ate berne is, wit ik noch wol. De feint brocht my, efter op 'e fyts. Doe't wy it hiem oprieden, stie beppe yn 'e doar, it earizer fonkele yn 'e sinne.
Great en steil stie hja dêr, dat ik bigoun to gûlen en woe werom. Mar doe't hja my yn 'e gong it manteltsje ûtloek, wie omke Michiel der ynienen. Dêr waerd it net minder fan, hwant omke koe mei my boartsje. Hy koe nammers ek hiele skoften mei de hân ûnder de holle foar him útstoarje. Dan waerd ik dochs wer forskriklike ûnwennich, en wie o sa bliid as ik wer nei hûs koe.
Lang om let kaem beppe to forstjerren. Hja koe net altyd trochlibje om op Michiel to passen. Nei in wiidweidich g'epraet oer en wer, waerd der doe bisletten dat omke Michiel by ús komme soe. Us mem sil der net folle mei ophawn hawwe en ik tink fan ús heit likemin, mar in oare útwei like der net to wêzen. Der kaem lykwols neat fan to rjochte, hwant omke sels woe net. ‘Lit my hjir mar hwat gewurde, ik rêd my wol’. Dat koe neat wurde fansels, mar doe't er de kop der foarhâldde, kamen se oerien dat er dan mar ynwenning hawwe moast. Sadwaende waerd der in arbeider frege dy't op it spultsje wenje en foar ús omke soargje woe.
Ien man skreau der op, mar dat like net sa min. Der waerd nei him fornommen, en it die bliken dat it in fûlen
| |
| |
wrotter wie en mei de frou wiisde it ek goed, sa to hearren.
Us mem reizge der foar de wissichheit hinne om to sjen hoe't it mei har húshâlding stie en dat like skoan. It wie in swijsum minske, mar net ûnsympathyk. Hja hiene ien jonkje, dat lam oan 'e fuotsjes wie. Sokken wiene better as guon mei in hiele keppel rosbaeijers.
Dat it gyng oan en al ridlik gau wiene se oer. Doe neitiid hat der by ús thús in hiele drokte om west. Us heit hie der hinne west om de man hwat op 'e gleed to helpen, mar kaem alhiel op ien ein wer thús.
‘Ik smyt se der daelk út! Fordomd noch ta, it âld minske moast it ris witte!’ Hy wie dûm fan lilkens en ús mem waerd ek al oerémus, mar op it lêst bisocht se him hwat to bidimjen.
‘Hy kin it fansels nearne better krije, en hja is nou troud. Hja binne rêdden mei-inoar en der is op it lêst gjin minske dy't der fan wit.’
Us heit boldere ynearsten hwat nei, mar op it lêst sei er: ‘Lit har dêr dan mei-inoar mar húsmanje, hwat hawwe wy der ús ek drok om to meitsjen’.
Sadwaende bleaune hja op it spultsje. De jonge lei ûnder de parrebeam en boarte mei triedtsjes en stokjes. Dat wiene minsken dy't er oanklaeide en fan alles dwaen liet. Omke Michiel siet by him en boarte mei, hiele dagen lang.
Nou wit ik alles wol. Fansels wit ik alles wol. Sokke forhalen wurde jin wol forteld.
It bern wie net ien fan him. Hja wie by him kommen as húshâldster en doe't se kaem hie der al hwat oan har to sjen west, mar hy wie hwat rûch en hy hie al sa'n lijen mei help hawn, dat er nearne oer praette. It like him in aerdich wyfke ta, en sa'n fanke moast op 't lêst ek in hinnekommen hawwe. Mar mem hie har net yn 'e hûs hâlde wollen, en op 'e pleats dêr't se wenne waerd se fuortstjûrd. Faeks wie it ien fan de boer, hja sei it net en hy frege der net nei. Hy hie yn it earst net folle oan har fansels, hwant de moed wie der frijhwat út, mar it iten wie op 'e tiid klear. En och, deis wie er net folle yn 'e hûs.
Doe't hja op alle dagen roun, kaem de mem oer en bleau oan't it bern der wie.
Hy hie sels op 'e fyts nei Koudum west om it minske safier to krijen. Hy mocht dan in lompen bear wêze, syn hert wie fan goud. Syn eigen wiif wie yn 'e kream bleaun. Doe
| |
| |
hie er him tiden oan 'e drank oerjown, mar dat die er sûnt lang al net mear.
Hy helle de mem oer de flier om't hja it net langer foarelkoar hâlde koe. Der waerd har alle moannen jild tastjûrd, dat sa skikten se dat wol hwat mei-inoar.
Ienkear kaem der noch in brief fan 'e heit fan it bern. Hja hie der in hiele moarn forwezen mei op 'e stoel sitten, It wie net allinne in skriklik wanhopige brief, it wie tag'elyk in ôfskriuwer. Hja moast him mar forjitte. Hy wie dochs neat wurdich, hy wie de greatste ellindeling dy't der omroun. Hy soe der goed foar bitelje en dan moast hja mar in oare man sykje. Forjitte soe er har net.
Har hert wie forskuord. Oan 'e iene kant gong it út nei de man dy't se leafhawn hie, en oan 'e oare kant hearde se de minsken wer sizzen hoe't se har dochs oan sa'n ien forsmite koe.
Klaes, de man hwaens húshâldster hja wie, koe har soms op it skouder klopje. ‘As it bern der earst mar is, ju, dan sil it wol oerbetterje, ik sil wol hwat foar heit opslaen.’
Dan hie hja wurk om har triennen to kearen, mar smarde syn brogge dûbel tsjûk. Hy miende it goed mei har.
Mei gâns lijen kaem de poppe. Twa dagen sweefde hja tusken dea en libben, mar de tredde deis frege se nei it bern. Opslach seach se doe oan memme eagen dat der hwat wie. ‘Libbet it net?’ sei se. ‘Ja, it libbet wol’ sei de dokter. ‘It is in jonkje.’ Letter wist se dat der hwat mei syn fuotsjes wie. Doe krige hja wer in tobekslach, dwile oan ien wei en rôp om de heit fan it bern en om God.
Klaes kaem allinne thús to iten. Yn it efterhús bihimmele er dat en jouns siet er by de maten. Mar as dy him biklagen en seine dat er him hwat op 'e hals helle hie, dan sloech er mei de fûst op 'e tafel. ‘Hâld jim de bekken, ik bin der stikken fan!’
Stadichoan waerd it hwat better, en nei fjouwer wike koe de mem wer fuort. It jonkje wie in stumperke, mar Janke wie der mâlle wiis mei. It wie har alles. Klaes wie nou jouns ek yn 'e hûs. ‘Dou moatst ek in bytsje om my tinke fansels, bist myn húshâldster op it lêst’, sei er wolris as se foar har út siet to stoarjen. Dan skonk hja him noch mar ris yn en pjukte de kachel hwat fûlder op. Hja hie in protte oan him to tankjen, hja woe har bêst wol dwaen. Mar as hy deis fuort wie en hja yn it lytse húske it wurk en de poppe bi- | |
| |
rêdde, dan koe se der soms ynienen by sitten gean en seach harsels wer dy Maeijedei as faem op 'e pleats kommen.
Har feint hie der doe neat mei ophawn, it wie sa'n ein út 'e reek. Mar har mem hie kunde oan 'e frou en dy soe goed fortsjinje litte, dat hie de trochslach dien.
It wie har ynearsten net tafallen. De frou seach sa noartsk, men doarst har amper hwat freeg'je. It greate foarhûs mocht se oars wol lije, krektlyk as de hege skadige beammen en it blommetún. Hja wie der, doe't se in skûteldoek op 'e line hong, efkes by lâns roun, hwant sa hie se nea blommen byinoar sjoen. Hja krige doe daelk al in rabbelemint. Hja moast har by it wurk hâlde.
Iterstiid seach hja de beide soannen foar it earst. De iene kaem der yn doe't de jirpels noch amper op 'e tafel stiene. Hy wie great en foars, knypte har suver de hân fyn, wylst er har fan ûnder ta boppe biseach. Doe wie er delploft, de pet op 'e knop fan 'e stoel.
‘Hwer sit dy fint wer?!’ rôp er en de frou sei doe: ‘Dou praetst net fan ‘fint’ dêr't in oar by sit, hearst it!’
Hja hie net witten hwat der fan to tinken en mar foardel op 'e panne sjoen.
Hwat hie hja de earste dagen ûnwennich west. De Sneintomoarns lykwols, doe't hja op it stap de bossen himmele, hearde hja harsels ynienen sjongen. De dei wie ek sa moai en de pleats lei sa heech tusken de bloeijende greiden. Hja wie it hiem hwat oerpandere en hie by de blommetún stien. Doe't hja ien fan 'e planten hwat oanierde mei de fingers, stie er ûnforhoeds efter har. Hja hie him ien en oar frege en hy neamde har de nammen fan de planten. Mar doe't hja laitsjend sei dat der in túnker oan him forspile wie, roun er by har wei, dy wûndernuvere fint. Op in kear yn 'e ûngetiid hie er de kij mei har ophelle. Samar ynienen, wylst er oars nea in slach die. Hja koe har skoan yntinke, dat Sjoerd it net litte koe en jow him dêr snútslaggen oer, hja koe soks ek mar min forneare. Mar op in kear seach se hoe't er yninoar kroep. ‘Ik kin ommers dochs gjin goed dwaen’, sei er sêft. Frjemd hie it west, mar hja wist ynienen dat er sa iensum wie as in deade.... en as ien him helpe koe, hja dat wie.
Dy middeis frege hja him oft er har helpe woe. De kij rounen sa fier fuort. It wie in toer om se allinne thús to krijen. Efkes hie er har forheard oansjoen, doe glimke er en g'yng mei.
| |
| |
Dy selde jouns sei Sjoerd: ‘Mynhear hie der mar nocht oan fan 'e middei, och ja, ik kin der skoan ynkomme, hear’. Hy waerd sa wyt om 'e holle as sûpe en roun it hûs út. Hja hie der de triennen fan yn 'e eagen krigen en roppen: ‘Hwerom dogge jim sa tsjin him?!’
‘Nou litst dy nuver yn 'e kaert sjen!’ gniisde Sjoerd, mar de frou hiet him to swijen.
Dy jouns hie hja der in hiel hoart wekker om lein en der letter de hiele wike mei ompakt.
De Sneins dêrop hie se der mar net mei Watse oer praet. Dy wie dochs al sa kiezzich om de koarte briefkes dy't er fan har hawn hie. Hja skou it op 'e ûngetiid en de wurgens, mar hy brimde: ‘Dou bist net wiis, datst dy hjir sa ôfbealgje litst en dou praetst der oer as wie it dyn eigen’. ‘Och, men is boer of men is it net, moatst mar tinke’, grapke hja, mar dat makke him noch folle nidiger. ‘Nim dan ien fan dy boere-soannen’, graude er. Doe hie se it mar wer hwat goedmakke, dêrfoar wie de stumper op 't lêst ek net út Koudum fytsen kommen. Mar doe't Watse de jouns op 'e reed oer trouwen bigoun, waerd it har ynienen dúdlik, dat hja him mei oare eagen seach as eartiids.
Hja pielde der wiken mei om, mar makke doe de forkearing út. Ta great fortriet fan har mem, en ta forheardens fan Sjoerd en de frou.
Hy lykwols sei neat, en it like wol dat er noch skrutener waerd, en har bigoun to mijen.
Fierder foroare der winlik neat. It waerd hjerst en winter, en it libben lei binnendoarren bisletten. Mar har makke dat ûnrêstich, hja koe har der net ûnder deljaen. De middeis wiene ek sa lang dy't se by de frou yn it mulhús trochbrocht. En hja koe it nearne mear fine, hja twivele oan alles. Hie se har dan sa forsind en har takomst forsmiten?
Hy g'yng altyd like stil om, hy taelde net nei har.
Joech er dan neat om har? Hie er wol bigrepen hwerom't hja Watse dienjown hie?
Hy die neat oars as lêze yn 'e boeken dy't âld dominy him brocht. ‘Hy hat mear forstân as tsien boeresoannen mei-inoar’, plichte dy wol to sizzen.
Op in Sneintomoarn siet er, lyk as wol faker barde, op 'e bûthúsbank earne oantekeningen út to mietsjen. De frou en Sjoerd wiene nei tsjerke, Doe rôp hja him yn 'e hûs to kofjedrinken, hoewol't hja it mar amper doarst. Hy kaem der
| |
| |
forlegen glimkjend yn en hja wist neat to sizzen. Hy krige doe de krante en hja naem in boek.
De oare Sneins gyng it net oars, en de Sneinen dêr op likemin, oant er har, wiken letter, ûnforwachts frege hwerom't hja it út makke hie mei Watse. Hja waerd der kjel fan en stammere: ‘Om.... om dy’. Hy seach har oan mei greate koartsige eagen, slokte in pear kear en roun de doar út.
De spanning tusken harren waerd sûnt binearjend, hja doarsten elkoar amper yn 'e eagen to sjen.
Mar op in middei yn Maert, de frou wie to thédrinken en Sjoerd it fjild yn to greppeljen, kaem er by har yn 'e keamer. Hy roun op en del, fan it finster nei it bedsteed, gyng fan 'e iene stoel op 'e oare sitten, mar bilânne op 't lêst dochs op syn âld plakje by de kachel en dûkte efter de krante wei.
Hja wist earst net hoe't hja der mei oan moast, mar doe't se syn hân triljen seach, roun se nei him ta en lei him de hân op it skouder.
‘Hie 'k it net dwaen moatten.... om dy?’ lústere hja. Der kaem in wûndere glâns yn syn eagen, dy't har it bloed nei de holle jage en ear't hja it sels hast wist, fielde hja syn mûle op harres.
Op 'e pleats fornaem g'jinien hwat fan harren forhâlding. Der wie tongsykte ûnder it fé, dat joech gâns soargen en sa ûntkaem it de frou. Hja mijden elkoar safolle as it koe, al wie der wolris in stuit dat se inoar oanseagen. Dan wisten se it wer, mar it makke de spanning aloan greater, hwant hja koene komselden ris togearre wêze.
Mar yn 'e maeityd, doe't alles tilde fan nij libben en se it suver net mear foarinoar hâlde koene, moast de frou nei notaris en de jouns helle Sjoerd har op.
En togearre yn 'e healtsjustere mulkeamer, dêr't de swietrook fan 'e nageltsjebeam ta it iepen finster yn wyndere, waerd it harren oermânsk.
It bern lei yn 'e widze, it bern dat er nea sjoen hie, faeks nea sjen soe. In lijerke dat wol net âld wurde soe, neffens de doker. It siet him oan it rechje.
Mar it hie heldere grize eagen.
De eagen fan him.
Hja die it wurk wer, súntjesoan en forsette Klaes syn kile. Oan him hie se folle to tankjen. Hy makke har mei syn rouwe gollens it libben gâns lichter. As alle minsken
| |
| |
sa dien hiene, soe it to dragen west hawwe. It swit stie har op 'e foarholle doe't alles har wer yn 't sin kaem.
Hja hie der lang tsjinoan drige, mar it him net lang'er forswije kinnen, dy kears dat hja yn it hôf oan it beisykjen wie en hy der ek kaem. Hy rekke alhiel fan 'e wize, roun op slach by har wei, ja flechte suver, en liet har forslein en forbûke stean. Dy jouns seach hja him net, mar de oare deis wie er sa wyt as in deade en hja wist dat it allinne foar har opkomme soe en hja him der mei trochskuorre moast.
Mar hja wist doe ynienen ek, dat God tichteby wie. God wie wizer en mylder as de minsken. God wie net sa wreed en forklearje leafde ta sûnde. Wist hy wol dat God by harren bliuwe soe?
Boppe, op 'e souder, kreake in bêd. Hja moast nei him ta. Hja soe by him sjen, syn holle yn har earmen lizze, krekt sa lang oer syn hier strike, dat er rêstich waerd en him dan sizze hoe't it fierder moast. Sljochtwei trouwe en wenje yn it hûs oan 'e feart, dat leech stie. Hja soe deis arbeidzje op 'e pleats, om troch de tiid to kommen, en hy hwat yn 'e hûs ompiele, op 'e poppe passe en letter, as er greater waerd, mei him boartsje. Hja siet rjocht oerein op bed. Boppe har kreake it noch. De wyn bearde omraek, de frou soe har net fornimme, Sjoerd wie op 'e motor fuort en kaem trochstrings net foar tolven thús. Hja liet de skonken oer de bedsplanke glide. Har hert bounze wyld, it swit stie har yn 'e hannen. Mar ear't hja oer 'e flier stie, hearde se Sjoerd syn motor. Nou koe se it nòch net sizze. Hja woe wol troch de souder hinne roppe, mar der wie gjin forwin op, hja moast har wer deljaen. Mar fan sliepen kaem neat dy nachts.
Dy oare moarns naem de frou har skerp op. It like wol oft har de nachts hwat yn 't sin kommen wie, hwant ynienen sei hja: ‘Hwat is der mei dy to rêdden? Der is dochs gjin bern op komst?’
It kaem har wol sá oer it mad, dat se harsels op slach forrette. ‘Fan hwa?’ woe de frou witte, mar hja sei neat.
‘Nou, dan haw ik ek neat mear to sizzen. Pak dyn spullen yn. Ik kin dy net mear sjen.’
Wylst hja har guod byinoar fandele, amper wittend hwat hja die, kamen de mânlju yn 'e hûs. Hja hearde Sjoerd tsjin him praten en houd de siken yn doe't de kokensdoar iepen gyng. Nou soe de frou it sizze. Ja, der wie it al geande
| |
| |
en Sjoerd bearde der tsjin yn. Doe, tusken de oare stimmen, sines, rou en frjemd: ‘It is fan my! Sjit my mar deal’
Hja stou de koken yn, net mear wittend hwat hja die. Hy wie lykwols de doar al út en nearne to sjen. Mar de oaren wiene der mei hunende eagen.
‘In boeresoan mei jild, hen? In man mei sinten yn 'e pet lûke. Just, jawol.’
Hoe't se thús komme moast, wist hja net. Hja boun har reiden kofferke op 'e fyts. Alle bloed like har út 'e holle to rinnen. Har eagen barnden koartsich.
Op 'e dyk ried hja de kant nei Koudum út.
Hoe lang't hja ûnderweis wie, wist hja net, hja fielde har ellindich en doe't Koudum yn it sicht kaem, liet hja de moedfearren hing je en fytste de kant nei Hylpen op.
Earne op 'e sédyk, dêr't gjin minske to sjen wie, liet hja har yn it gers falle. De loft hong gril en kâld boppe it skiere wetter. Doe earst fielde hja hoe forklomme en stiif hja wie, en efkes tocht se oan de mûglikheit dat it dochs noch by har weireitsje soe. Efkes mar, hwant har holle bounze en hja hearde him hieltyd noch roppen: ‘Sjit my mar dea’
Deasjitte? Him deasjitte? God, hwer spaende er nou om, hwat die er?
It wie al let yn 'e middei doe't hja oereinklaude. Der wie gjin forwin op, hja moast op hûs yn.
De earste pear dagen kaem hja net foar it ljocht, mar de tredde deis loek hja de bêste klean oan en knapte har hwat op foar de spegel.
‘Hwat silst nou?’ frege har mem, dy't yn it efterhûs omskaeide. God, hwat seach it minske der forfallen út ynienen, hja waerd der kjel fan.
‘Hwat ik sil? Nei de pleats werom en mei de frou prate. Hy moat mei my trouwe, dat is foar him ek it bêste.’
‘Dou moatst it mar witte. It is my like folle, ast mar sjochst om in hinnekommen. Ik kin hjir skielik de brol net hawwe, ast dat mar bigrypst.’
It gûlen stie har neijer as it laitsjen, doe't hja de fyts naem en nei Angterp sette.
Mar hja wist nou wer hwat hja woe. Hja soe mei de frou prate, net skoaije, mar prate, man tsjin man. Hja woe him sjen, hy hie noch mear forlet fan har as oarsom.
It wie om healwei al ven hinne doe't hja it hiem opdraeide.
| |
| |
Alles like forlitten to wêzen, de bossen stiene noch smoarch op it bjinstap. Mar efter yn 'e finne wie Sjoerd mei it reau, de skuorredoar stie los en doe't se ‘folk!’ rôp, stie de frou al foar har. Hwat bleker as oars, mar mei hwat heechhertichs yn 'e eagen.
‘Hwat wolste? Dou hast hjir neat mear to sykjen.’
‘Ik woe mei Jo prate.’
‘Wy binne útpraet by myn witten!’
‘By myn witten net!’
Hwer't hja de moed sa gau wei helle wist hja net, mar it like wol oft der in oar foar har yn 't gewear wie.
‘Nou, koart om 'e hoek!’
‘Dat kin, mar ik woe der wol efkes by sitte.’
‘Dou doarst it mar sizze, ik ken dy net mear.’
‘Frou, toe nou, lit ús nou efkes prate, it giet om him, it is Jou soan dochs?’
Der trille hwat om 'e mûle fan de âldere frou, hja die in stap tobek en liet har der yn.
By de tafel forgeat hja ynienen har boadskip.
‘Frou, hwer is er? Hoe is it nou mei him?’
‘Dou hast genôch oan dysels, hoechst oer him net yn to sitten. Hast oars gjin boadskip?’
Hja bigoun har saek to bipleitsjen. Hja soe al har libben foar him soargje, hja hâldde fan him en soe him nimme sa't er wie.
Hja koe wol mei him yn it lege hûs by de feart, en tagelyk it wurk op 'e pleats dwaen.
Noch altyd seach de frou har oan, doe sei se:
‘Ik hie nea tocht datst him dêr ta oerhelje soest. Ik hie sa mei dy op.’
‘Frou!’
‘Frou, hwer is er?’
Ear't it antwurd kaem, stau hja ynienen by de treppen op. Yn 'e doar fan syn keammerke bleau hja stean.
Dêr lei er, it gesicht nei de muorre keard.
‘Michiel!’
Hy skuorde it tek oer de holle, hja roun nei it bed en loek it wer del.
‘Michiel, ik bin it, ik hâld fan dy en dou bist myn man!’
Hy draeide him om, fette har hân en skriemde. Hja treau syn holle tsjin har oan en streake him oer it hier.
Ynienen stie de frou yn 'e doar.
‘Nou hawwe wy de hichte! Der út dou! Hwat hjir noch
| |
| |
fan dy is, sil 'k mei de karrider jaen en jim mem moat hjir mar komme om oer de sinten to praten, ik sil myn part der ta bitelje.’
‘Hâld Jo dat jild mar, ik hoech gjin sinten, ik hoech oars net as Michiel en dy lege went dêr. En fierders sil 'k wol arbeidzje.’
‘Arbeidzje? Alle jierren in lytsen. Ik haw it wol yn 'e rekken. Ik sil mines der ta bitelje. Michiel bliuwt by my. Hwat soe Michiel mei in húshâlding! En nou hjir wei!’
‘Siz datst mei my trouwe wolst, Michiel’, rôp hja wanhopich.
Mar Michiel draeide de holle om en swei.
‘Nou ha 'k myn nocht!’ sei de frou.
‘Michiel, lit my net sa allinne’, skriemde hja wylst se by de trep delgyng.
Michiel swei; de frou folge har.
De brieven dy't hja letter skreau, waerden net biantwurde. Doe bea hja har oan as húshâldster, en rekke by Klaes yn 'e hûs.
Doe't it bern der wie, krige hja in brief fan Michiel. Hja moast him mar forjitte. Hy wie dochs neat wurdich, hja fortsjinne in bettere man en in bettere heit foar har jonkje.
Dat wie it lêste en dat bleau it lêste. En hja siet mei it bern dat net in heit hie, en mei Klaes dy't foar har troch it fjûr gong.
Op it lêst troude hja mei him.
Hja krigen it goed togearre, mar der kamen gjin bern by. Klaes makke har dêr gjin forwiten oer en hy wie goed foar de jonge, mar soms sei er: ‘Ik hie dochs wol graech ek mei ien fan ús togearre de buorren trochstappe wollen’.
Dan suchte hja en seach nei it teare kopke mei de greate, heldere eagen. Hoe lang soe er noch by har wêze? Hja hie it oerjown. Dit hie se oerjown, dat de Heare dit bern wer ta Him nimme soe. Mar dat oare, dat fan Michiel, wie der noch altyd.
Doe lies hja yn 'e krante fan it forstjerren fan 'e âld frou. En in pear wike neitiid dy advertinsje fan dy ynwenning. Hja rekke alhiel oerstjûr, doe't se bigriep dat it om Michiel to rêdden wie en roun gau de keamer út. Klaes mocht neat fornimme. Yn it efterhûs treau hja it gesicht tsjin de ruten. De wolken jagen foar de moanne lâns, mar
| |
| |
hja seach it net. Hja seach yn 'e fierte, yn in leech hûs, in iensume, dea-iensume man.
Hoe koe it sa! Dit moast sa wêze, Michiel hie har nedich en nou koe se komme.
De oare moarns bigoun hja der skruten tsjin Klaes oer. Hy lake har út. ‘Hoe komst der yn 'e goedichhiet by! Hwat sille wy dêr yn 'e frjemdte? Hawwe wy it hjir net goed?’
Hja houd him lykwols foar hoe't it wêze soe eigen baes to wêzen, sels in spultsje to birêdden.
Sa'n kâns krige er nea wer.
Dat brocht him ta neitinken, ‘Mar dy fint dan, hwa wit hwat foar printeboek it is, hy kin ús alle wille wol bidjerre!’
‘Dou soest der earst ris hinne moatte’, sei se doe. Hy krige der hwat langer hwat mear sin oan, en skreau der op. Hy krige al gau tynge, dat er oerkomme moast, en doe't hy der op ta west hie, wie er út 'e rie.
Hja libbe op har senuwen, de wiken dy't kamen. Stel dat Sjoerd der efter kaem, dan gyng it fansels noch glêd oer. En hoe soe Michiel him hâlde?
Hja bitrape harsels út en troch op in gebet dat it trochgean mocht. Mar kaem dat wol goed? En Klaes dan? Hy wist fan neat, en fortelle koe hja it net.
Op in middei sette se der hinne om it hûs to bis jen sa't it hiet, ûnderweis triljend oer alle lea. Hja peazge de modderreed del, de fyts oan 'e hân, mar hja sloech it g'jin acht. Hja die oars neat as sjen oft se him ek gewaer wurde koe.
Doe seach se him efter hûs. Hy hong roungear oer de hikke, de hân oan 'e holle. Doe't er har fornaem, seach er om, mar sloech har amper acht. Forslein bleau hja stean en sei: ‘Michiel, Michiel, sjochst it net?’
Doe foroare der hwat yn him.
Súntsjes oan waerd er read, doe wyt om 'e holle.
‘Janke’, stammere er. Hja naem syn hân. ‘Ja Michiel, ik bin it. Ik sil hjir aenst mei myn man wenje en op dy passe tonei, altyd.’
Hy koe it ynearsten net forarbeidzje, mar doe rounen syn grize eagen fol triennen. ‘It bern!’ sei er.
‘Ja, it bern komt mei.’
Lang bleau hja net by him. Sjoerd koe earne ris om in hoeke weikomme.
Thús wie it ien en al drokte fan it forfarren. De lêste nachts koe hja net yn 'e sliep komme. Nou soe it komme
| |
| |
as Sjoerd har seach? Hwat soe der barre, as hy har net op it hiem hawwe woe? En hwat soe Klaes dan dwaen?
De oare deis, doe't it spul al hwat to plak stie, kaem Sjoerd foar har to stean. Hy hie Klaes hwat op 'e gleed holpen en woe fansels ek efkes by it wiif sjen. Hy foel hast fan hmisels en rôp: ‘Dou! Bistou it?’
‘Ja, ik bin it en as Jo in minske binne, dan prate Jo nearne oer. Ik haw in bêste man, Michiel sil it goed by ús hawwe.’
Hy draeide him om en roun der mei in flok wer út. Alle bloed roun har út 'e holle. Klaes hie nearne euvelmoed yn, en Michiel likemin. Dy hie hja nammers mar amper sjoen, dy moarns. De oare deis wie Sjoerd der wer. ‘Astou dyn plak witst, sil ik it avontûrje’, sei er.
Fan klearebare forromming en blydskip woe it wurk har net mear fan 'e hân.
En sa setten se har libben dêr mei-inoar yn. Michiel houd him hwat efterút foar Klaes, en dy foun him in nuver stik potiten, mar fierders gyng alles bêst. En lytse Ymke wie ôfgryslike wiis mei syn nije omke. Dy boarte hiele dagen mei him, it g'yng him hast drok genôch by tiden. Dan wie er hwat koartsich jouns. Hy waerd nammers hurd minder.
Twa simmers hat hy dêr ûnder de parrebeam lein en twa winters yn it keammerke foar it sydfinster, doe wie it dien mei de lytse beuker.
De tiid allinne sliet it leed om it bern. Janke song faek fan: ‘Dêr boppe yn Gods hearlikheit’, en omke koe der dan stil by sitte mei yn syn eagen in great ljocht.
Yn dy snuorje wie it ek dat er sa nou en dan it binnepaed delkaem nei ús ta. Oant er siik waerd. It wie yn 'e winter, it frear hwat en de dagen wiene koart. It gyng aloan efterút en hja wekken om bar by him. Hy stoar op in nacht yn har earmen, op it stuit dat Klaes har ôflosse soe.
Nei de biïerdiging waerd it testamint foarlêzen. It hûs en it lân en it jild hie er oan Klaes en Janke formakke.
Dêr kaem fansels praet fan. En doe hearde Klaes hwat altyd foar him forswijd wurden wie.
De oare moarns waerd er út in wek helle.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd