De Tsjerne. Jaargang 9

[p. 328]

Yge Foppema:
Koart en klear.

Prof. dr. J.H. Brouwer: Hedendaagse aspecten van de Friese literatuur. - Laverman, Drachten, 1954.

It sil letter, tinkt my, in saek fan histoarysk ûndersiik wêze, nei to g'ean hwat de oarsaken binne fan de foroaring yn 'e forhâlding tusken Hollân en Fryslân yn dizze tiid. It giet hurd mei dy foroaring, folle hurder as wy meastentiids tinke: der bliuwt noch safolle oer dat wy ek wol graech oars hawwe woene en mei guon dingen giet it in kant út dy't ús net hielendal sinniget. As de takomst hjoed wurdt en it bliken docht dat hja net oerien komt mei de blauprintinge dy't wy makke hiene, meitsje wy ús gauris in bytsje oerstjûr. Mei de tiid betteret dat wol oer en meitsje wy wer in blauprintinge, dêr't de takomst al likemin rekken mei hâlde sil.

Dat professor Brouwer in lêzing oer Fryske literatuer hâlden hat foar de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde is symptomatysk. De gearkomsten fan de Maatschappij wurde meastentiids net fan in soad minsken bisocht en men soe tinke kinne dat der fan sa'n lêzing mar o sa'n lyts bytsje ynfloed útgean kin. Mar it feit dat professor Brouwer dêrfoar útnoege waerd, wiist der op, dat der bilangstelling komt foar in saek, dêr't men him yn Hollân foar de oarloch net om to bikroadzjen plichte. Hjoed de dei kin men yn Hollân oer it Fryske proaza en de Fryske poëzy tinke sa't men wol - de tiid is foarby dat men der net oer to tinken hoegde. Safier hawwe wy it alteast brocht.

De lêzing' fan professor Brouwer is - it sprekt hast fansels - útjown by Laverman. De bitsjutting fan dizze útjefte is dat Friezen der in oersjoch en krityske wurdearring yn fine fan persoanen en forhâldingen, en Hollanners der in idé út krije kinne oer hwat der op it Fryske literaire hiem sa al omgiet. It formidden dêr't professor Brouwer foar spriek, brocht mei dat hy de klam op it lêste lein hat. Foar Friezen mei dat hwat spitich wêze - wy forslane noch net yn de gearfetsjende skôgingen oer de moderne Fryske literatuer - hja sille bigripe dat de sprekker de kâns dy't him bean waerd om hwat kultuerpropaganda to meitsjen, net foarbygean litte mocht.

[p. 329]

Professor Brouwer bigjint mei Hollân en Fryslân beide kwantitatyf to hifkjen. Fryslân komt der net min foar wei hwat it tal útjeften en de oplagen oangiet, mar der spylje dochs tofolle faktoaren yn mei om de forgeliking hielendal súver to meitsjen. Oan de iene kant is der greatere ienheit yn de lytse Fryske mienskip, dy't boppedat noch yn in striidposysje twongen is (professor Brouwer wiist dêr wol op, binammen as er Folkertsma syn opfetting oer de Fryske kultuer bisprekt); oan de oare kant binne der soasiale en ekonomyske forhâlding'en, (en dêr hie de sprekker wol mear oer sizze mocht), dy't it ûntstean fan in yntellektuéle boppelaech en de ynfloed dy't der bygelyks fan in universiteit útgean koe, ûnmooglik meitsje. Yn dat opsicht ûndergiet Hollân ynfloeden fan it bûtenlân - mar Fryslân bliuwt fan Hollân ôfhinkelik yn in mjitte dy't Hollanners har skraech foarstelle kinne. Men kin maetskiplike greatheden mei inoar forgelykje sa lang de kwantitative forskillen net to great binne. Der komt lykwols in momint, dat it kwantitative forskil kwalitative ûnderskieden implisearret, en dan koe de mooglikheit fan fruchtber forgelykjen wolris tige lyts wurde. Professor Brouwer hat dat neffens myn bitinken net oeral dúdlik genôch makke.

Dêr stiet foaroer dat syn oersjoch fan de streamingen yn 'e Fryske literatuer sûnt de oarloch en fan de foroaringen dy't op 't heden oan 'e gong binne oan dúdlikens neat to winskjen oer lit De ûntjowing giet sa hurd, dat it foar dyjingen dy't yn it fûlst fan de striid steane, net tafalt om de objektivitetit to biwarjen. Hjir is in man oan it wurd dy troch wittenskiplik wurk, wenplak en jierren yn 'e strateg'yske posysje forkeart om de forskynsels objektyf mar dochs meilibjend to bioardieljen. Dat bringt tagelyk mei dat net eltsenien it mei him iens wêze sil - leaver: dat nimmen it oeral mei him iens wêze sil - mar dat is in foardiel: it stimulearret ta in konfrontearring fan eigen miening mei it oardiel fan professor Brouwer, en dêr sil net ien him oer bikleije.

Op 'e ein fan it boekje bisprekt professor Brouwer de Fryske literaire produksje fan nou as in âlvestêddetocht - in nuodlik ûndernimmen, om't der in kwalitative rangskikking oan to pas komt, neffens mjitstêven dy't in subjektyf elemint ynhâlde. Persoanlik soe ik bygelyks, mei alle respekt foar it wurk fan Ypk fan der Fear, dêr't ik biwûndering foar haw, har in plak jown hawwe efter Geart

[p. 330]

Jonkman, al hat dy oan't nou ta mear biloften dien as er ynlost hat. Mar dit is gjin krityk op professor Brouwer, inkeld de utering fan in ûnderskie yn wurdearring. Oer it boekje fan professor Brouwer sille de mieningen wol net bot útinoar rinne. It is gnap en klear en biantwurdet oan it doel. Winliks soe eltse lêzer fan De Tsjerne twa eksemplaren keapje moatte: ien om to lêzen, to hâlden en mei oaren oer to diskussearjen, en ien om oan kimde yn Hollân to stjûren.

Efter yn it boekje stiet in list fan de titels dy't professor Brouwer neamd hat, foar safier't dy by Laverman forskynd binne. Dêrmei is dizze útjower ûnder 'e mjitte bleaun. It soe grif gjin skea dien hawwe as ek de útjeften út oare fûnsen opnommen wiene; it foaroansteand plak dat syn firma yn de Fryske útjowerswrâld ynnimt, hie dan nammersto dûdliker útkommen.