De Tsjerne. Jaargang 9

[p. 318]

Toanielkronyk:
Biweging yn it sluch (toaniel)-seizoen.

In mei my net tinke, dat de lêste jierren ús kulturele simmer-agenda op it mêd fan it Frysk toaniel de kranteskriuwers safolle oanslach jown hat as yn de ôfroune moannen it gefal west hat. It wenstige winterwurk, dat oan toanielpremières by uzes langer seldsum hwat nijs en noch seldsumer hwat goeds opsmyt, giet ornaris stil om en ta. Tabe Beintema hat elk jier hjerstmis wol hwat nije stikken yn syn hânsume ‘Paedwizer yn Plankelân’, en mei in iver en in oandacht dy't grif better lot fortsjinne hie, wurdt ús yn krante of tydskrift it hoe en hwat fan al dy earste opfieringen fornijd. Fan fornijing, of sels mar fan frissens is der by it Frysk folkstoaniel amper of neat to fornimmen. It lamlindige, bloedleaze genre dat ús nou al jierren as in needlot efterfolget, de iene herberchseale út en de oare yn, sil himsels earst oerlibje moatte, ear't it betteret, sa't skynt. Dat it spilersfolk, yn de fuotleasten fan heit en mem en pake en beppe, noch de moed hat om op in einleaze ‘rippetysje’ hieltyd yn herhellingen to forfallen, docht jin eins noch it measte nij. Foaral omt op plakken yn Fryslân it amateurtoanielspyljen goed op peil stiet. Lykwols: yn it biwende genre Fryske stikken krije de spiiers net de kâns, har to ûntjaen. En it liket der soms wolris op, dat guon lju ek oars neat leaver hawwe, as dat it allegearre by 't âlde bliuwt, as de ‘nije’ stikken fan har en har gelikens mar spile wurde.

Men kin fol biwûndering skriuwe oar it doarpstoaniel, oer de bining en de mienskip en it nocht (en de wille) dy't it jowt, mar foar hwa't de eagen iepen hâldt, is der gjin reden om de situaesje hjoeddedei fan 'e ljochte kant op to nimmen. Der sit gjin forhef yn - en de hoop en de fromme winsken dêr't men mei nei de toanieleveneminten fan de simmer 1954 útsjoen hat, algemien, biwiist wol dat mannichien syn moed net hat. It is lykwols de fraech, oft de opfieringen yn Dokkum, fan ‘Bonifatius’ earst en fan de histoaryske sketsen fan Tamminga en Poortinga letter, reden jowe ta folle optimistyker lûden.

It toanielskriuwen to uzes is langer wurk foar in skriuwerslaech, dat grif gjin moed en selsrespekt, mar troch de bank wol artistisiteit, selskrityk, originaliteit en byldzjend formogen brek is, om mar inkelde fan de tokoartkommingen dy't it measte yn 't each rinne, to neamen. Ik kom hjir nimmen mei op 't sear (in gearfetting fan de kranteresinsjes fan in winterskoft liedt ta deselde konklúzje), en likemin hat it folle doel en wiis op de wis ek oanwêzige gunstige útsûnderingen. Hwer't wolris op wiisd wurde mei is it feit, dat de ‘erkende’ Fryske skriuwers, de auteurs fan in biskaet niveau, sa komselden oer toanielskriuwen gear komme. Likemin as hja, ôfgeande op hwat der op 'e boekemerk forskynt, ueberhaupt earne oer gearkomme, alteast dat makket...... In forklearring foar de (ús) eigenaerdige gemaksucht dy't de Fryske litterators eigen is doar ik net jaen - ien fan de oarsaken is grif it feit, dat hja forslagge yn allerlei bykomstige baentsjes dêr't de Biweging har part ek oan docht. Mar de oanstriid ta it eksperimint is dan blykber ek net botte great - fan de jongerein hawwe figueren as Tamminga en Wadman noch it measte ‘by de ein hawn’ en it alsidichst it

[p. 319]

terrein forkend. Dy wei moat it fansels al op, sil der bygelyks ek op it mêd fan it Frysk toaniel hwat fan tolânne komme.

As immen as Fedde Schurer in opdracht kriget foar it skriuwen fan in toanielstik, dan komt der ynienen hwat, dat fier boppe it wenstige peil fan Fryske spylstikken útstiicht. Sûnder blyn to wêzen foar de tokoartkommingen fan Schurer as toanielskriuwer en fan ‘Bonifatius’ as sadanich, hie der yn Dokkum in kâns west, in goede amateurploech ûnder goede regy in goede opfiering fan in goed stik jaen to litten. Ik bikweadigje my net oan superlativen, mar wol each hawwe foar de biheinde mooglikheden dy't wy yn Fryslân hawwe.

‘Bonifatius’ hat ‘it’ lykwols net dien en hwer't sa nei útsjoen wie, waerd in toloarstelling. Dokkum hat de net goed to praten flater bigien, dit stik troch ‘eigen’ minsken spylje to litten. Unbilearde of alteast net yn 't sâlt bibiten lju dy't dizze swiere opjefte, sa't men fan tinken wol hawwe koe, net treast wiene. De regisseur, dêr't de skriuwer sels sa'n bitrouwen yn hie, de hear Van der Rhee, hat it blykber wól mei harren oandoarst - mar syn krêft skeat likegoed tokoart. Sa bisjoen is ‘Bonifatius’ in mislearring wurden, dy't hurdernôch oankomt, as wy ús skrale eker oersjogge......

Yn 'e fuotleasten fan it nasionale Bonifatiuskomité is ek it Dokkumer stêdsbistjûr gien. Dat hat D.A. Tamminga en dr Y. Poortinga réfoun en skreau op koarte termyn in toanielskets mei histoaryske ynslach, gaedlik om de stêdsfeesten hwat relief to jaen. De útslach koe hjir hwat it spyljen oanbilanget al likemin sprekken lije, wylst beide sketsen dochs moai skaplik wiene foar wurk-yn-opdracht. De regy siet tangele mei spilersmateriael dat him better weagje kind hie oan Tuterbekje of Glêdde Johannes.

Nou sil it bêste spilersmateriael dat Fryslân ryk is uteraerd ek net yn 'e Dokkumer hoeke socht wurde moatte. Yn minder ‘swarte’ streken - ik bidoel dêr gjin kwea mei, it feit leit der - hat it folk ommers fan âlder op âder mear erfaring, mear linigens opdien, It sukses dat de opfiering fan ‘Brand’ op 'e Sweach, yn Nederlânske versy, ûnder regy fan Aafje Top en Johan Lauxstermann hawn hat, moat foar in lyts part taskreaun wurde oan de omstannichheit, dat hja dêrre nou ienris mear kar-út hawwe. Dochs mei der ek wol ris tige wiisd wurde op de forantwurde oplieding, dy't oan it eksperimint mei ‘Brand’ foarôfgien is. Faklju as Top en Lauxstermann kinne, as hja de kâns krije, yn in jiermennich it slomjend talint mear earmslach jaen as it ivige ‘rippetearjen’ sûnder fakkundige regisseur bybringe kin. En hoefolle, of hoe'n bytsje, toanielploegen hawwe hjir in deskundige regisseur? Der binne lju dy't wize op 'e nuodlike kanten fan Hollânske regisseurs oer Fryske ploegen. Dy noed haw ik ek - mar nuodliker liket my noch it birêsten yn 'e bisteande tastân, dat fierwei it meastepart fan 'e Fryske toanielspilers en -ploegen it dwaen moatte alhiel sûnder bitûfte lieding. Salang't dêr net yn foarsjoen is, komme wy net út 'e nederklits. De Fryske Cultuerried mei it fraechstik fan, de oplieding fan Fryske regisseurs - hwat net itselde hoecht to wêzen as in Fryske regisseursoplieding - wolris gau ûnder eagen sjen.

De kar fan ‘Brand’ wurdt ek oer striden. Gjin wûnder - en ik soe de lêste wêze om ‘Brand’ as earste op it répertoire to setten. Mar hwat wol men - bihalven dan in mennich gelegenheitsstikken,

[p. 320]

yn opdracht en net sûnder swit en triennen skreaun, komt der suver neat út dat op peil stiet, al liket it foar it kommend seizoen al efkes rûmer. Der is dus gjin oare kar as it spyljen fan oersette stikken. Deselde ljuwe, dy't beare dat dan ús ‘eigen’ Frysk toaniel nei gichem giet en tagelyk skreppe foar Shakespeare-yn-it-Frysk, soene hwat better op har wurden passe, en minder mei de blynkape omrinne. Noch efkes, en wy fine gjin publyk - alteast gjin, dat dy namme fortsjinnet - as wy it net oer in oare boech smite, d.w.s. en bring de (moderne) toaniellitteratuer yn Fryske fortaling op 'e Fryske planken. En dêr kin men Sartre likegoed ta rekkenje as Munk, om mar in pear foarbylden to neamen. Wy hawwe, sjoen ús ympotinsje, op dit pas mear forlet fan goede oersetters as fan noch mear ‘nije’ Fryske toanielskriuwers dy't yn gjin inkeld opsicht oan 'e âlde, forâldere foarrie hwat nijs tafoegje. Doarre wy dy kar net oan, dan sille wy tonearsten mei eigen earmoede ta moatte. Dat mei o sa stoer lykje, wy ha der nimmen oars mei, as ússels. Of, om it yn STAF-jargon to sizzen: as Fryslân...... Konfrontaesje mei hwat yn oare talen skreaun wurdt, koe yn de sitewaesje dêr't wy hjoeddedei yn forkeare wolris de bêste wei wêze.

FREARK DAM.