De Tsjerne. Jaargang 9

[p. 132]

Sjoerd van der Schaaf:
De pyromaen. (It lêste.)

III. De skipmakkerij.

Tsjuster noch wie it dy Jannewarismoarn, dat Gjalt Sipkema stie to wachtsjen op 'e bus nei Ljouwert. Hy mocht graech op 'e merk wêze, ek al hied er der net altyd hwat needsaekliks to dwaen. Der wie mear boerefolk en der waerd hwat praet oer fé en oer de winter, dy't weibleau, hwat syn foar hie en syn tsjin. Ut de loft foel hwat dampichheit, sûnder dat it reinen hjitte koe. Ut it tsjuster kaem doe in man wei, de dôve skipmakker Goasse Hylkes. Hy sette resolút op Gjalt Sipkema ta. ‘Jou molkeskou is ré,’ sei hy; syn ienlûdige, batske stimme bearde nuver yn de iere moarn. ‘Jo moatte mar ris sjen.’

Gjalt Sipkema bigriep wol, dat it Goasse om 'e sinten to dwaen wie, mar it like him ta, dat er dy noch net sa daliks kwyt hoegde. It wie dochs noch fiersten to ier yn 'e tiid om de skou to heljen; en sa lang er dy net hie, moast de skipmakker mar wachtsje. ‘It komt wol goed!’, rôp er de man yn it ear. ‘As 't safier is, sjog'ge jo my wolris.’

Mar dat wie Goasse Hylkes net nei 't sin. Hy skodholle. ‘Né, net wachtsje! Myn materiael en myn wurklean sitte der yn. Ik moat ek bistean; of net?’

Dit lûde petear hage Gjalt Sipkema mar min. Hy seach ris de strjitte út, mar der wie noch gjin bus to sjen. Fordeald, dy Goasse Hylkes moast net sa oangean om hwat jild, dat er ommers dochs wol krige; elkenien wist, dat hy genôch efterút hie. De oaren hiene fansels wol nocht oan dizze aksje.

‘Kom joun mar!’, rôp de skipmakker wer; ‘jo ha fansels jild genôch yn 'e bûse, as jo út Ljouwert weikomme.’

Gjalt seach it folk gnizen; de divel yn. ‘Och man, forhip!’, sei er, mar net sa lûd, dat Goasse Hylkes it hearde. Lykwols, dy lies it antwurd wol fan Gjalt syn lippen.

‘Moaije manearen! Jo wolle jou molkesinten dochs ek op tiid ha! En as jo in kou forkeapje, freegje jo dochs ek daliks om jild! Al is it noch sa'n wrakken ien.’

Dat sloech fansels op syn hannel mei Sikke Bears, dy't dochs net ûnbikend bleaun wie, sels net oan de dôve skip-

[p. 133]

makker. Ja, nou moast it petear ophâlde. ‘Hâld jo nou mar stil, ik kom joun wol even’, rôp er, en syn troanje stie op stoarm. Mar dat liet de skipmakker kâld. Dy knikte tofreden. ‘Sjesa, dat soe ik ek sizze.’

Doe wie de bus der ek; as Gjalt him earder sjoen hie, hied er faeks net ienris sa tasjitsk west. Mar nou wie it to let. Mei in min sin sette hy nei Ljouwert yn. En mei in min sin kaem er de jouns ek werom. Healwei seizen wie it, noch altiten dampich en al wer folslein tsjuster. Doe't er op strjitte stie en de bus al wer fuort wie, miste er syn skieppegrize wanten. Fordeald, dy hied er fansels lizze litten. Nou wie dat net sa slim, de bus ried dochs net fierder as de garaezje; mar Gjalt hie net folle mei dy omwei op; en hy moast ek noch nei de skipmakker. Lykwols, dy wanten mar gewoan forlern gean litte woed er ek net. Sa kroaske er de hoeke om nei de oare kant fan it doarp; en wylst er dat die, seach er immen fytsen, in bikend postuer. De man wie gau fordwoun yn it tsjuster en yn de dize, mar Gjalt hie him dochs wol observearje kind: langeftich, steil op 'e fyts sittend, deselde dy't er sjoen hie dy joune let nei de gearkomste oer it forkavelingsplan. To'n earsten hie Gjalt Sipkema, stadige tinker as er wie, gjin oare gedachte as dat it spitich wie dat er de man syn troanje net sjoen hie; en doe brocht er syn tinzen wer op 'e skieppeg'rize wanten. Mar earne djipper wurke syn geast dochs wol troch oan it probleem.

Doe't er by de garaezje kaem, stie de bus der al, mar de wanten wiene net foun. Gjalt makke him hwat nidich; hy soe it oanjaen, sei er, hy moast dochs by de fjildwachter wêze. Mar de chauffeur loek oan 'e skouders. ‘Jo moatte mar dwaen, hwat jo net litte kinne.’

Gjalt Sipkema roun yndie nei de fjildwachter, mar hy wist einliken earst net ienris goed hwerom. Pas doe't er al op 'e stoepe stie, bigriep er it. Dy fytser, dat bitsjutte fansels wer hwat; en elkenien hie fan 'e moarn hearre kind, dat er de jouns nei Goasse Hylkes ta soe. De skieppegrize wanten wiene him op dat stuit alhielendal forgetten. ‘Jo moatte meikomme, daliks!’, sei er tsjin 'e man yn unifoarm, dy't yn 'e doar kaem; ‘ik bin bang dat it wer brânne wol, en ik wol fan 't gedonder ôf wêze’. De fjildwachter woe in petear bigjinne: ‘Hwat is der oan en hoe witte jo....’, mar Gjalt liet him net útprate. ‘Jeuzelje net, mar kom mei! Wy moatte as de wearlich nei Goasse Hylkes, de skipmakker.’

[p. 134]

Doe frege de fjilwachter neat mear. Hy naem in koarte jekker fan 'e kleanhinger, rôp in pear wurden nei efteren en sette mei Gjalt Sipkema de dyk út. ‘Ik haw dyselde fint wer fytsen sjoen’, fordúdlike Gjalt de sitewaesje. ‘En fan 'e moarn haw ik in lûd petear hawn mei Goasse Hylkes, dat de heale buorren wist dat ik der om dizze tiid hinne soe to rekkenjen fanwege in molkeskou.’

‘Hwa wit!’, sei de fjildwachter, ‘hwa wit! Ik hie oars noch altiten in skalk each op jo.’ Hja rounen nou hurd. Goasse Hylkes syn skipmakkerij lei in ein efter de buorren oan it wetter; de forbining bistie yn in forhurde reed. By de dyk stie in lantearne en by it hûs wie ek in ljocht, dêr tuskenyn lei mear as hûndert meter tsjusternis en dize. Mar der wie in wyk njonken it paed, dy witich opjoech, sadat der gjin ûngelokken hoegden to barren. Oan 'e oare kant wie leech beammeguod. Gjalt Sipkema mei syn oan it tsjuster wende eagen, seach om him hinne om him sa min mooglik ûntgean to litten; en sa likernôch healwei miende er yn it struwel hwat lytse ljochtwjerkeatsingen to ûnder-skieden. ‘Hou!’, sei er, ‘meitsje ris hwat ljocht!’ De fjildwachter liet yn bûslantearne skine; en doe seagen hja in fyts yn de ûnderwâl lizzen. It wie in hege fyts en dúdlik wie to sjen, dat hy der net samar delsmiten wie. Mei soarch wied er tusken it beammeguod set, sa dat er goed bidutsen wie en krekt frij lei fan de sleat.

De fjildwachter like forheard to wêzen. ‘Dy fyts, ik wit net, ik soe sizze.... Mar né, dat kin net.’

Gjalt Sipkema harke amper nei him. ‘As jo nei de skipmakker geane, dan bliuw ik hjir wol by de fyts. Dan kin er ús net ûntgean!’

‘Sels witte,’ sei de polysjeman. ‘Fansels, wy sjitte der net folle mei op. It is net forbean, hjir in fyts del to setten.’

It brânde Gjalt Sipkema yn. ‘Jo moatte aveseare! Bigripe jo dan net, dat oars sa daliks de hiele skipmakkerij yn 'e brân stiet!’ Hy wie sa wis fan 'e saek, dat de fjildwachter der net ta kaem, der hwat tsjin yn to lizzen. ‘Goed, bliuw hjir dan mar,’ sei er. ‘Ik sjoch Wol fierder.’

Gjalt seach him yn it tsjuster fordwinen; mar hy seach ek hwat oars. Hwant earne efter it hûs fan Goasse Hylkes wie ynienen in ljochtskyn dy't der net hearde. Dêr hiene je 't al. Koed er hjir nou wol bliuwe? Moast er net helpe?

Hy stie even yn bistân. Doe pakte er de fyts en sette der mei de kant fan de skipmakkerij út. It fjûr woechs oan.

[p. 135]

Gjalt hearde ek roppen. En dêr, deun by de daem nei Goasse Hylkes syn hiem, wiene rêdde fuotstappen; in lang postuer kaem út it tsjuster wei en bisocht oan Gjalt Sipkema foarby to kommen. Mar dy wie op syn iepenst. Hy soalde de fyts oer 'e groun en sprong, sûnder him in amerij to bitinken, de man ûnder it uterjen fan in grou flokwurd op 'e hûd. ‘Dêr ha 'k dy! Dêr ha 'k dy, smycht!’

De man foel heal oer 'e groun. In dierbere stimme pipe: ‘Sipkema, jo al wer!’, mar in klap fan Gjalt op 'e mûle dy't it lûd joech, lei de man it swijen op. ‘Greonterp!’, sei Gjalt Sipkema, ‘mynhear Greonterp; hwat in trochtrape bandyt bistû, hwat in smoarge dogeneat!’

Fan fierren kaem de stim fan de fjildwachter: ‘Sipkema, hjirkomme, helpe!’

‘Ik ha de dieder hjirre!’, rôp Gjalt werom. Greonterp wie gjin partûr foar him. ‘Dû komst mei!’, hjitte er de forsekeringsman. ‘En ast útnaeist, slach ik dy dea!’

Hy loek Greonterp de kant fan de skipmakkerij út. Der sloegen nou flammen út in houten loads, mar al hie de hiele wrâld yn 'e brân stien, Gjalt hie syn arrestant net rinne litten. Op it paed by de loadsen lâns rounen de fjildwachter en de dôve skipmakker mei amers wetter. ‘Hjir is de dieder!’, rôp Gjalt Sipkema. De fjildwachter sette de amers del. ‘Dat moat wol biwiisd wurde. Ik haw nimmen sjoen.’ Gjalt waerd net ienris lulk. ‘Idioat! Ik pakte him dochs by de daem. En op 'e reed lei dochs syn fyts. Hy spile krekt fan ruten!’

‘Ja ja, en jo hoege nou fansels jou boat net to biteljen’. sei Greonterp, dy't wer hwat ta syn sûpe en stút kaem wie. Mar de fjildwachter stie net mear oan syn kant. Hy pakte him yn 'e kraech en brocht him nei it húske. ‘Hjir bliuwe oant de boargemaster komt’, sei er. Gjalt Sipkema lykwols wie net tofreden, ear't de doar mei in mannich spikers tichtslein wie.

De mânlju sjouden wetter, oant de spuit kaem, dy't troch de telefoan ûntbean wie. Ien loads lykwols gyng forlern mei alles hwat der yn wie. Dêr wie ek Gjalt Sipkema syn boat by.

Doe't de spuit der wie en de boargemaster en in hiel steal helpers, waerd Greonterp út syn forbliuw helle. De boargemaster wie net forwûndere. Wylst de wetterstrielen rêdden hwat noch to rêdden wie, it hûs en in greate en in lytse skuorre, waerd Greonterp op in droech plak ûnderstien.

[p. 136]

Hy aksele earst noch wakker tsjin, bisocht tsjin 'e klippen op it Gjalt Sipkema op 'e skuld to jaen, mar lang om let foel er dochs troch de koer. En doe sei er ynienen neat mear, gjin stom wurd. Syn troanje waerd noch witer, syn eagen forlearen har glâns.

Doe't de fjildwachter him fuortbrocht lykwols draeide er ynienen de holle om. ‘As jimme 't witte wolle, ik haw Wuppertal brânnen sjoen!’

‘In pyromaen, in forlern man,’ sei boargemaster tsjin Gjalt Sipkema. ‘Wy hiene it earder bitinke moatten.’

‘Myn dochter hat him ris in blauwe skine rinne litten,’ sei Gjalt.

De fjildwachter kaem letter mei lúsjefersprikken, dy't er foun hie, lytse en greate. Greonterp hie ditkear op alles ré wêze wold. Mar Gjalt hie neat oars yn 'e bûse as in metalen oanstekker.

Tsien ûre stie Gjalt wer op 'e buorren. Soed er nei hûs yn? Hy koe der noch net ta komme. Fjouwer moanne hied er him g'oed hâlden; nou sette er ta op ‘De spinnende Kat’. Der moast dan mar fan komme, hwat der fan komme woe.