De Tsjerne. Jaargang 9

[p. 113]

Jhr. J.W.J. Witsen Elias:
It Ljouwerter toanielseizoen.

It folk, dat langer nei de Ljouwerter Harmonie ta reizget, hat al njonkelytsen de kultus fan it oereingean ynfierd. Goed forstean, de kultus fan it steande hantsjeklappen nei elk stik wurk dat op 'e planken forset is. Dat jildt foar muzyk sagoed as foar toaniel. Yn ús griene jierren yn Hollân gyng it by in konsert sa om en ta, dat allinne de dirigent stie to bitankjen, en dat, nei't er op syn minst trijeris weromroppen wie, hy syn musici pas de wink joech fan 'e stoel to kommen. En dan earst riisde it folk ek oerein en gyng der in formoedsoenjende geastdrift oer alleman. Dat wie by útsûnderingsgefallen, as der wier-wier hwat tige moais bean wie.

Ienkear, yn 'e âlde Harmonie, mei de losse stuollen, hawwe wy it meimakke, dat de lju boppe op dy stuollen kladderen. Dat wie by it earste konsert fan Vera Janacopoulos; der wie mar in foech espel minsken yn 'e greate seal, mar dy wiene sa ûnder bislach fan 'e doe noch ûnbikende Grykske sangeresse rekke, dat hja har útskroevenens gjin rie wisten.

Tsjintwurdich rize, al is de útfiering de nuete kant neist en it wurk sèls mar stadich, alle bywêzigen, publyk en orkest, oerein en it soe jin neat gjin nij dwaen, dat as de stuollen it talieten - hwat dy aldergeloks net dogge -, it moade wurde soe en klim dêr alle kearen boppe-op. En by it toaniel is it krektallyk. Net sadré giet it doek nei de lêste akte fannijs omheech, of dêr stommelet in part fan 'e taskôgers al oerein, sels as in ûnbitsjuttend kluchtspultsje mar frijhwat foech spile is, en nei trije kear omheechheljen stiet de hiele seal yn 'e hannen to slaen.

Dat is allegearre wol tige noflik foar de útfierenden, mar oft it Ljouwerter publyk dêr de spylders of harsels in deugd mei docht, stiet by ús noch to bisjen. Al to maklike suksessen stipelearje net it peil fan 'e útfierings en it moat der út dat wy ús dit seizoen wolris ôffrege hawwe, oft de Ljouwerters, goe- folk, nou wier mar alles foar leaf nimme hwat hja foarset krije, en der dan ek noch tankber foar binne.

Underwilens is der foar de geastdrift fan it publyk dochs

[p. 114]

wol in graedmjitter. It liket nou ienkear ôfpraet to wêzen dat wy allegear stean geane, mar bytiden nimme de lju moai gau hakken op. En fierders is der, hwat it oereingean oanbilanget, ek wol forskeel yn spontanens. Soms giet it hoarterich en stoatterich, mar in inkelde kear liket it, oft der diggelfjûr troch it hiele folk slacht, oft se fan har sit rêd oerein spring'e. Lyk as nei de opfiering fan Arthur Miller's stik ‘De Vuurproef’, dat dit seizoen de útsetter wie en dat dúdlikerwize djippper ynsloech as al it eardere.

Dat der ûnder dat eardere net folle brets roun, lei him net allinne oan 'e opnimstichheit fan 'e Ljouwerters, hwa't alles wol bêst wie, mar foar in net lyts part oan 'e kwaliteit fan hwat der biskikber wie, by 't winter. Dat koe perfoarst net folle sprekken lije.

Der hat yn 'e toanielwrâld noch al hwat dalje west, sûnt it Amsterdams Toneel Gezelschap it oer joech. It wenstige forhúzjen fan spylders en spylsters út it iene selskip yn it oare kaem faker foar as plichte en yn Arnhem kaem in nij selskip ta stân. Theater, dat op plakken de reamme der hwat ôfhelle, mar dy spitigernôch wer oanlinge mei dreage molke. Fan de selskippen dy't wier ta greate dingen yn steat wiene, bleauwen oer: De Nederlandse Comedie, de Haagsche Comedie en it Rotterdams Toneel. Fan dy trijekaert is de Haagsche Comedie mar min ‘yn 'e provinsje’ to krijen, wylst it Rotterdams Toneel it swier to forduorjen hie mei ynterne swierrichheden, dy't op 'e iene of oare wize har wjerslach hiene op 'e kar fan 'e stikken, dy't lang net altyd útstiek. Dêr waerd Kunst aan Allen de dupe fan; dy foriening krige in stik fan Noel Coward oanbean as ‘première’ en sylde dêr, op 'e namme ôfgeande, happich mei yn. Mar yn wierheit krige hja in hwat opgnist jeugdwurk fan dy skriuwer foarset, dat al twaris fan oare ploegen en ûnder oare titels, mar nou as ‘Voor iedere vrouw komt eens de tijd’ op ús planken postuerde. Hawar, it joech tiid en taliz Loudi Nijhoff yn in blijspulrol to sjen en dat makke it dochs wol de muoite wurdich.

Dit seizoen hat de romte fan blijspullen jown; tsien fan 'e fyftjin stikken dy't gyngen hearden der ta. Nou hawwe wy neat tsjin in blijspul, en wy bigripe mâlle skoan dat it publyk net altyd foar yng'eande problemen en ‘swiere stikken’ komme wol to stean, mar ek wolris fordivendaesje sûnder mear siket. In goed blijspul mûlket ús ornaris alsagoed as in saneamd ‘tiidsstik’, dêr't de skriuwer de mei-

[p. 115]

spyljenden yn brûkt as libbene gramofoanplaten om it publyk op 'e hichte to bringen fan syn - gauris frijhwat wiffe en hast altyd hurd yn it neigean reitsjende - idéën oer de fragen fan 'e tiid. Soksoarte stikken kinne fansels nijsgjirrich wêze, mar hja formoardzje op 'en dûr it toaniel, om't hja it wêzentlike toanielspyljen ûnmûglik meitsje. De Ingelske spylder en toaniellieder Granville-Barker hat syn Frânske kunstbroer Jacques Copeau ris skreaun: ‘The art of the theatre is the art of acting, first, last and all the time’.

Doe't wy, nei it huldigjen fan Rika Hopper, yn Ljouwert hwat sieten to neipraten mei Caro van Eyck, dy't de foargoed ôfgeande aktrice sa krigel en tige knap bystien hie yn ‘Anastasia’, kamen wy dêr ek op. Dat stik hat einliks in tige swakke tekst en tomin yntrigue, mar it is in sterk spyl-stik. En Caro van Eyck, dy't der fandatoang'eande alles út helle hie, ornearre, hja die dit wurk alsaleaf as it spyljen yn 'e moderne forstanlike stikken op syn Christoper Fry's. De tekst die der net sa folle ta, as der mar spile wurde koe. Fansels moat men soks net al to earnstich nimme; foarearst moat de tekst ommers méi de spylmûglikheden bringe en dêrby, der binne teksten dy't troch de ieuwen hinne har deugd biwiisd hawwe, hokker styl-fan-spyljen der ek op tapast waerd. En dy styl sit noch al hwat rek en krimp yn. Mar ja, dat binne dan ek de klassiken.

Nei dizze algemiene skôging kin men oer de balâns fan dit seizoen koart wêze. It bigoun treflik, mei de opfiering fan Von Hofmannsthal syn ‘Een moeilijk mens’ (Der Schwierige) troch de Nederlandse Comedie. De regisseur, de Dútsker Dr Ludwig Berger, dy't hjir by ús al lang foar de oarloch ynboargere wie, hie it gehiel yn 'e krekte healtoanen set en binammen Han Bentz van den Berg en Ellen Vogel slagge it syn bidoeling's masterlik to forwêzentlikjen. Yn it lêstoan fan 'e winter kaem dit selskip wer, nou mei ‘De Vuurproef’, it stik der't yn dûbelde sin gâns rop fan gie. Fannijs koe men fêststelle hoe't it ‘métier’ dizze ploech tabitroud is. Van Dalsum wie nou regisseur en men koe fan tinken wol hawwe dat de toanielplanken dizze reis yn twaën sprutsen wurde soene, hwant Miller liicht der op 't lêst ek net om. Der waerd spile dat de stikken der nei fleagen en it folk gyng oan 'e ein net allinne stean, hwat nou ienkear ‘mos’ is, mar it sloech in roffel foar Han Bentz van den Berg. It biwiisde dêrmei, it alhiel mei de útspraek fan Granville-Barker, nyskes oanhelle, iens to wêzen. Dochs wol in moedich teken!

[p. 116]

Nei ‘Een moeilijk mens’, einliks foaral ornearre foar de fynpriuwers, folge de klimaks fan ‘De Storm’, Shakespeare syn lêste stik, dêr't de Haagsche Comedie yn 'e regy fan Cees Laseur mei kaem foar Kunst aan Allen. Van Dalsum as Prospero, Myra Ward as de loftgeast Ariël, licht as in pûsterke en de hiele seal weitôgjend. In hast folmakke opfiering, al hie de tekst - dy't by Shakespeare dan dochs wòl wichtich is - hjir en dêr better syn gerak krije kinnen. Mar Myra Ward joech harres sûnder wryt of slyt!

Nei ‘De Storm’ liken de heechste troeven tonearsten útspile to wêzen. Der folge in steal blijspultsjes: ‘Moord bij open doek’, it iennichste sukses fan ''e jong'e en alwer stjerrende Rotterdamse Comedie, ‘Paard eet hoed’ fan Theater, ‘Voor iedere vrouw.....’ fan it Rotterdams Toneel en ‘Oost-West, Egypte best’ fan de Rotterdamse Comedie, dy't dêrmei grif gjin langsten oprôp nei har fuortbistean.

Krekt doe't de rjochte toanielleafhawwer de wurge holle al hingje liet, kaem de deis foar Aldjier it Rotterdams Toneel mei in oerwinningskrânske foar de toanielspylkunst troch de opfiering fan Graham Greene's: ‘De kamer waarin wij leven’. As stik faeks hwat de cerebrale kant neist, mar it waerd in bysûndere prestaesje troch it spyljen fan Ko Arnoldi, Magda Janssens (dy't der in rol yn hie dy't har alhiel paste) en Andrea Domburg.

Nei't Kunst aan Allen syn leden traktearre hie op it bêste fan 'e twa blijspullen dêr't Het Vrije Toneel fan 't jier mei foar it ljocht kaem (‘Escapade’ fan Roger Mac Dougall), sloech de potserichheit wer foar master op. Harmonie en Vriva setten har leden in ‘Don Camillo’ foar, dy't troch de film al sa al-omfiemjend for-bylde wie, dat sels Van Dalsum der op 'e planken net folle nij libben yn krije koe. Theater hie dit stik foar kaststik ornearre, dêr't it selskip, dat minnichjes út ein set wie, driuwend forlet fan hie. Mar toaniel dat slaefsk de film neibaut is gjin toaniel. Nei ôfrin sei mannichien: ‘Jow my dan mar Fernandel yn 'e film’. De Haagsche Comedie kaem mei de jubilearjende Cees Laseur mei it dinkje-fan-neat fan Sacha Guitry: ‘Luistert u niet, dames’. Doe earst kaem der wer hwat dat de muoite wurdich wie, mei't Theater it rêdden hie en liz bislach op Rika Hopper har ôfskietourné. Dy hie in keizerlike rol bigeard en hat dy yn ‘Anastasia’ ek krige. Dizze foarstelling hat Theater jin pas mei biwiisd dat de

[p. 117]

ploech rjocht fan bistean hat en yn wierheit in ensemble ta syn foldwaen hat. Mar hja móásten dan ek net swak byspylje om tsjin in feterane as Rika Hopper op to kinnen!

Noch efkes in flinterdinkje fan Het Vrije Toneel, diskear foar De Harmonie, dêr't ‘Graag of niet’ die bliken wol yn del woe. Dêrnei hifke de Nederlandse Comedie de krêften fan it Vriva-publyk mei Ank van der Moer har wol tige forheftige tragyk yn ‘De grote Stilte’, sûnder mis net it sterkste stik fan Rattigan, en yn 'e regy fan Han Bentz van den Berg ek net botte oertsjûgend brocht. Likegoed dochs wol in toanielwurk fan wearde.

It lêste stik fan by 't winter, ‘De Vuurproef’, hiene wy it al oer. Bliuwt noch oer, it oantinken op to roppen oan in Frânsk selskip, it Parizer ‘Théatre Hébertot’, dat hjir kaem mei in pear kluftige dinkjes (Racine syn iennichste blijspul ‘Les Plaîdeurs’ en de âld-Frânske klucht ‘Maître Pierre Pathelin’), om ris efkes yn in pear ûre tiid sjen to litten, hwat nou einliks wol tempo op 'e planken bitsjut. En mei rjocht en reden dêr in razend sukses mei hie. Mar sà leare wy it hjir nea net!