De Tsjerne. Jaargang 9

[p. 66]

Jo Smit: Trije Tsjugen naturalisearre.

‘Trije Tsjûgen’ is in fortaling. Is nou de taek fan de bisprekker inkeld dy oersetting nei to gean? Ris to sjen oft alles krekt oerbrocht is, dat wol sizze oft de smaek, de rook fan it oarspronkelik wurk biwarre bleaun is? Of mei ek dat wurk sels jitris bioardiele wurde?

Nei myn bitinken mei dat net allinne, mar moat it. Hwant, bihalven as in boek inkeld as lêsfoer biskôge wurdt, sil alderearst in andert jown wurde moatte op de frage oft it doel hie it boek yn kwesje to fortalen. En grif moat men jin dat ôffreegje by oersettingen yn it Frysk, omdat de merk foar Fryske literatuer nou ienris ridlik gau sêd is.

Hjir kin tsjin ynlein wurde dat de stân fan it proaza yn Fryslân sokke skrupules oerstallich makket. Dan wiis ik der lykwols op, dat der ek mar plak is foar in biheind tal fortalingen, dus dat it gâns útmakket hwat boek der oerbrocht wurdt yn it Frysk en, siz ik der fuortendaliks by, út hokker tael it oerset wurdt. Fortaling'en út it Hollânsk hawwe yn it algemien net folle doel, om't eltse Fries Nederlânsk lêze kin.

Hat Freark Dam syn oersetting fan ‘Drie getuigen’ fan Sjoerd Leiker sin?

Leiker syn boek is in knap stik wurk, dat stiet foar my fêst, al sil ik dat hjir net adstruearje. It nimt jin mei fan it bigjin oan 'e ein ta, it is skreaun yn in feardige styl en it rekket oan djipten, dy't it wier ta literatuer meitsje.

Der kin oer tsierd wurde oft it al of net in roman is en sels sjoch ik it ek mear as trije novellen, mar dat docht oan de wearde neat ôf. Lykwols binne it dy kwaliteiten net, dy't de oersetting wettigje, likemin it feit dat it boek al trije Nederlânske printingen bilibbe hat en fortalingen yn it Ingelsk en Dútsk. Né, hwat de oersetting legitym makket is dat it wierliken in stik Fryske literatuer is.

Freark Dam hat de ‘Trije Tsjûgen’ winliken brocht hwer't se weikomme: út Fryslân. De ‘Trije Tsjûgen’ binne thús.

As it boek sa, lyk as it nou foar ús leit, in oarspronkelik wurk wie, soe der oan alle kanten greate wtirdearring foar wêze: foar de tekening fan it formidden, foar it bisykjen

[p. 67]

binnen de provinsiale forhâldingen dochs boppe provinsialisme út to kommen, foar de geve fortelkunst ensfh.

Dy wurdearring haw ik nou ek, en dêrom haw ik der net allinne frede mei dat it boek oerset is, mar bin ik der bliid mei dat it to plak is.

Ien ding muoit my in bytsje. It oersetten is tige konsjintieus bard en soks ferget fansels gâns tiid. Leaver noch hie ik sjoen dat de oersetter de tiid en it wurk bistege hie oan in eigen skepping, omt dêr dochs forlet fan is. Hawar, dat is nou net oars, dat wy sille it oer de fortaling hawwe.

Ik haw it Frysk forlike mei de twadde printinge fan ‘Drie Getuigen’; in oaren ien hie ik net ta myn foldwaen. Ik siz dat omt de ‘Inkelde wurden foarôf’ frijhwat forskille fan de ‘Enkele opmerkingen vooraf’ en ik moat sizze dat it foardiel oan de Fryske kant is. Ik kin my net yntinke dat de oersetter, dy't him oars sa ticht oan de tekst hâldt, hjir safolle frijheit nommen hat, en forûnderstel dus dat, of in eardere printinge it oars hawn hat, of dat Sjoerd Leiker foar de Fryske oersetting de ynlieding biwurke hat. Dat wie dan ek de wiiste wei, hwant in tal opmerkingen dat fral foar de net-Fryske lêzer ornearre wie, koe nou binefter bliuwe. Mar ôfsjoen dêrfan, falt it op dat it Fryske stik it better docht. It is mear op 'e man ôf (ek yn letterlike sin op 'e haedpersoan) en minder ûnnedich ynsinuearjend skreaun. Sa ûnthâldt de Hollânske útjefte ús bygelyks dat de haedpersoan, Jeltema, ienris in hynder dat op 'e rin slein wie foar de bealch sprongen is en it mei ien hou fan syn sterke fûst foar de kop slein hat dat it dea delfoel. En hwer't it Hollânsk seit: Men heeft haar echter nooit met de jonkvrouwen te paard gezien evenmin samen op wandeling in de bossen; men zei zelfs dat ze zelden buiten kwam’, fornijt de Fryske fortaling rjochtstreeks: ‘mar hynsteriden die se net oan en hja kaem net folle fan 't hiem’.

De titels fan de trije ûnderdielen, dy't yn it Hollânsk gewoan ‘Bekentenis van een schoolvriend’, ‘Bekentenis van de gouvernante’ en ‘Bekentenis van de predikant’ binne, hawwe yn it Frysk hwat mear pretinsje: ‘De tryste bikentenis’, ‘Hy wie de túnker en ik wie de rank’ en ‘In forkeardenien’, hwat my foaral hwat de middelste oanbilanget gjin forbettering liket.

Oer it algemien is it Hollânsk fan Leiker hwat pretintieuser as it Frysk fan Dam, mar dochs is it dy slagge om it aparte lûd fan it oarspronkelike fêst to hâlden, sûnder dat

[p. 68]

syn oersetting earne Hollânsk kleurd wêze soe.

By wize fan stekproef haw ik in pear stikjes forlike, mar dan fansels sokke dêr't ik by it lêzen (fan de fortaling) it fan Sherlock Holmes forneamde skokje yn de efterholle fielde. Sa'n stikje wie:

‘Doe't ik in dei letter by him kaem praetten wy wer oer Fenelom, mar op it lêst naem hy allinne it wurd en droech my fersen foar fan Verlaine en Alfred de Musset. Hy sei it Frânsk op syn eigen wize, kwant hy hie de útspraek himsels út boeken leard en der faek mar in slach nei slein hoe't de útspraek wie, mar dochs wie syn dicty sûnder wryt of slyt en ik siet by wize fan sprekken alhiel ûnder de tsjoen fan syn wurden doe't er stadich en mei klam sei....’ (bls. 63).

Ik foel hjir net oer dy komma dy't der net stiet efter ‘kaem’, noch oer it skerptekentsje dat Fénelon mist, mar oer dy twa kear ‘útspraek’, deun op inoar. It Hollânsk hie dat better - hawar, lit my it efkes oerskriuwe:

‘Toen ik een dag later weer bij hem kwam, spraken wij opnieuw over Fénelon, maar tenslotte nam hij alleen het woord en droeg mij verzen voor van Verlaine en Alfred de Musset. Hij zei het Frans op zijn eigen manier, want hij had het zichzelf uit boeken geleerd en hij had maar geraden vaak, hoe de uitspraak was, maar niettemin was zijn dictie voortreffelijk en ik zat als het ware in de ban van zijn woorden toen hij langzaam en nadrukkelijk zei....’

Winliken is it ûnbillik foar de fortaler krekt dit eintsje to nimmen, dêr't in lyts ûnkrûdtsje yn sit, mar dat gappet wider as dat it byt, hwant soks is nou ienkear it privileezje foar hwa't goed wurk leveret. Men siket dan net om it bêste - dêr hoecht men net oan to bigjinnen - mar om de inkelde útsûnderingen op de regel. Ik haw de stikjes yn har folle hear en fear neist inoar set, om ek sjen to litten hoe't Freark Dam syn wize fan oersetten is: In foarbyld fan goed oersetten.

It boek is kreas útjown yn in knappe bân (fan Henk Krijger) en it tal printflaters is tige biheind. In goed boek skynt der net sûnder to kinnen, mar it kin grif net sûnder lêzers. Dat it dy in soad fine mei.