|
| |
| |
| |
A. Jousma:
Roppen.
II
Hwer bin ik? Wiet fan swit is myn foarholle, myn hert bounzet forheftich en alles is tsjuster om my hinne. Is dit de dea? Is dit in dream? Hwerom wol myn mûle de skreau net gean litte, dy't ik uterje moat? Hwerom kin ik myn hannen net biwege, noch myn fuotten, noch myn holle? Hwat forgliidt der foar myn eagen en toraent yn swarte skimer? Is hjá dat, myn leafste? Ynienen kriget myn holle in skok, hy is frij, dan myn earmen, myn skonken.... Ik sit oerein op myn hurd bêd yn myn sel, en it tsjuster is net sa tsjok mear. Yn it skynsel fan de moanne troch it lytse djippe finster hinget it byld fan de Leaffrouwe, en rjocht boppe my is it swarte skaed fan it krúsbyld. Hark, yn it kleasterhôf sjongt de geal en de roazen fan broer Bernardus kin ik rûke.
Ik moat djip sykhelje, hwant noch altyd hammeret it hert yn myn boarst mei boarstend gewelt. Wês nou stil, it is ommers neat! Allinne san neare nachtmer je, dêr't ik wol faker lêst fan haw, binammen as de moanne fol is. En foarearst is it wer foarby: ik sit hjirre op myn eigen bêd en yn myn eigen sel, en Marije en har Soan binne by my. Marije, dy't de breid is fan allegearre, dy't lyk as ik, de ierdske leafde forsaekje.
Mar niis,.... wie der niis yn myn dream net immen, dy't ik leafste neamde? Seach ik se net weiwurden yn 'e skimer mank in wynderjen fan wite walen? Ik, ûnweardig'e! Marije, Mem fan ús Hear, Mem Gods, sjoch, ik knibbelje del foar dy! Ik kastij mysels, dat it bloed der nei giet. Ik, sûnder, dy't troch myn dreamen biwiis, dat ik dy net weardich bin, noch de genede fan dyn godlike Soan. Hillige Mem Gods, bid foar ús, nou en yn de ûre fan ús dea. Lit dochs de Forlieder gjin macht krije oer ús swakke en wiffe herten, deis net en yn de nacht fan ús dreamen net. De abt mei it net witte, dat ik my giselje foar myn geile dreamen, hy forbiedt dat; mar mear as de abt wol ik dy ûnderdienich wêze, bliedende krúsling mei dyn toskuorde hannen. Hwa, dy't dyn tsjinner wêze wol, kin him ôfjaen mei de lusten fan ierdske leafde, wylstû yn de slimste pine lijste foar ús
| |
| |
sûnden? Lear my de wrâld of to swarren en dyn apostel to wezen en dyn wei to gean. Hear fan de Smerten! Hear my oan! Frouwe fan de Smerten! Wês myn foarspraek by hwa't dyn Skepper is en dyn Soan! Sjoch myn ilinde oan en forfolje myn bea. Glimkje jit ienris fan dyn fuotstik, lyk ast eartiids diest. Hwerom, Marije, dochst my nea mear dy genede? Hwerom bliuwt dyn gesicht sa strak en ûnforweechlik? Dû kinst sa myld wêze. Mater Dolorosa....Bin ik dan hear fan myn sinnen, as ik sliep? Haw ik skuld oan de dreamen, dy't ik dream? Oan 'e bylden, dy't ik skôgje? Oan 'e frou, dy't ik leafste neamde? It wie yn myn sliep en ik wiste it sels net.... Forjow ús sûnden, Hear! Marije, bid foar ús, nou en yn de ûre fan ús dea.... Amen.
Hja hat my net oansjoen, hja hat net glimke. Swier is myn skuld, to swier as dat hja my forjaen kin. Sjoch, har holle giet omheech, mar strang bliuwt it gesicht en har iene han wiist nei myn bêd. Hja wol net mear fan my oanbidden wurde, to ûnweardich bin ik. Goed, ik sil op bêd gean, ik forstean it wol: to wif bin ik, to ûntrou. Hwa't de Krúsling tsjinje wol, dy moat de ierde ôfswarre en de sûnde farre litte. En dat haw ik wol bisocht, mar ik kin it net. Altyd haw ik lang'e nei ierdsk lok en nei ierdske freonskip. As boi al, yn ús heite hûs. Hwat liket dat lang lyn....As dêr de maitiid oer de lannen kaem en dat triljende ljocht boppe de sleatten lei, as de kimen sa tilden yn 'e fierte, dan doarme ik op 'e romte en ik praette mei myn freon, dy't ik dêrre moete. Hy wie my yn alles bitroud: wy wiene twa en dochs ien, Hwat ha se my útlake thús, doet hja my oer it mat kaem wiene yn earnstich petear, mei him. En de bern fan ús buorlju ha my ek in kear snapt, doe't ik yn 'e wâl mei him lei to praten. Dy ha my doe in wan bruijen jown en my yn 'e sleat smiten.... Neitiid haw ik him net mear sjoen....En doe wiene de maitiidsfjilden sa leech en wémoedich tonei, en it wetter rissele sa drôvich en de wyn song sa forlangjend. Fier, dêr't de loft de ierde rekket, bin ik roun om him wer to sykjen, mar dy oarde is net to birikken: hoe fierder wy rinne, hoe fierder it wykt.
Doe't ús heit de pryster der by helle, hat dy my útlein, ik socht hwat, dat net fan dizze ierde is. Ik socht de bêste en iennichste freon fan minsken: Jezus, ús Hear, dy't wennet efter de kimen en boppe de wolkens en dochs ek wente kiest yn ús swakke herten. Heit hat my doe gean litten nei dit kleaster, dat op syn hege heuvel oer de flakke geaën út- | |
| |
sjocht en de mûntsen hawwe my it paed nei de himel wiisd, jierren en jierren oanien. It is in sûmber paed bytiden. mar de ûren foar it byld fan Marije en fan har Soan wiene ljochte steen. Hoe goed is ek it sjongen yn de tsjerke, as de nije sinne troch de ruten falt en hoe myld binne de dagen yn it tún by broer Bernardus, as ik mei him de roazen forsoargje! Myn sûnden biliid ik jimmer oan 'e fuotten fan de Mem Gods, en eartiids glimke hja jimmer genedich my oan, as de moanne skynde yn myn sel. Ik bigryp ek skoan: it leit oan mysels, dat dat foroare is. Bin ik net dizze lêste wiken forfolge fan itselde langst fan jierren lyn? Haw ik net swurven de griene greiden oer yn myn dreamen, krekt as eartiids thús? Dy kym...., hy lokket my wer as eartiids, in fier lûd giet troch de loften en ropt oan my. En dat is Dyn lûd net, Marije, noch dat fan Dyn stille Soan. It is itselde as doedestiids: langst nei in minske, dy't my forstean sil, in minske, dy't ik fiele en taeste kin, in minske, dy't ik yn myn earmen.... Forjow it my, Mem Gods, Hear fan de Smerten, forjow it my! Hwerom dan dochs kin ik net genôch hawwe oan jimme beide en de Heit fan de Soan.... Is it dan myn skuld, dat ik net fan de ierde loskom? Myn wil is oars as myn langst, mar myn langst is sterker. Ave, Marije...., bid foar ús, nou en yn de ûre fan ús dea! Amen.
It is sterker as iksels. Swalkje moat ik de fjilden oer en de wâlden yn, dy't oan 'e kimen steane. De abt seach it fêst oan my en doe hat er my by him roppen en my opdracht jown, in brief to bisoargjen op it slot, dat hjir in heale deireis fan it kleaster ôf leit, efter de dûnkere rânne fan de bosken. Hy glimke fyntsjes, doe't er my de rôlle perkamint yn 'e hannen joech. It soe my neat gjin nij dwaen, dat er bliid wie om my troch dat boadskip myn sin jaen to kinnen. De abt is mear in heit foar my as myn eigen heit ea west hat.
‘Nim der de tiid foar, myn soan!’ Noch hear ik syn swier lûd.... ‘Wês de gast fan de slothear, salang it dy dêrre foldocht. Hy sil dy wis freonlik ûntfange, hwant myn brief is in andert op in forsyk fan syn kant en dû silst him wolkom wêze as in boade fan ús Hear en fan my. Der is wurk foar dy to dwaen op it slot. Doch it as in weardich soan fan it kleaster. Ik haw bitrouwen yn dy.’
Bitrouwen yn my! Hy moast ris witte, hoe't de twivel myn hert de lêste dagen piniget en hoe't ik mysels kastijd haw,
| |
| |
tsjin syn bifel! Mar doe't ik oer bychtsjen praette, warde er my ôf. ‘De dei is goed en de jonge sinne leit oer it lân. Wês net to swartgallich, myn soan. God jowt ús al dit moais net om der oan foarby to gean: nim it! It is gjin sûnde om to glimkjen tsjin de maitiid, as men sels jong is. Bychtsje, ast werom komste.’ En doe hat er my oan 'e poarte ta brocht, hy, de abt sels, en hat my efternei wiuwd, oant er my net mear sjen koe. Sa stiet, wol 'k leauwe, God by de himelpoarte, as Er in siel útstjûrt om op ierde as minske berne to wurden. Hy sjocht jin fan fierrens efternei en men moat altyd oan Him tinke, hoe fier men ek doarmet!....
De bjirken steane as sulver yn de boskrânne, blanke lea yn fyngrien kantwurk. Jonge slanke fammen, dy't mei elkoarren luster je oer dy grize mûnts mei syn greate kape. Woene jimme ris witte, hoe't hy derút sjocht? Dêr is er dan! Fuort mei dat hite swarte ding op myn holle. Falt jim neat ôf, hen? dat er noch sa jong is. En syn hier hat er ek noch, bihalven op dat iene plakje, dêr't it ôfskeard is.
Hwat bilústerje jim nou? Stil mar gau, hwant myn pij is yn alle gefallen aerdich grouwer as jimme kanten rokje, Liket dat nou sa, of ís it sa, dat hja ynienen yn swijen forstomje? Hwat is it stil oeral.... Ik wit ek net hwat my skeelt yn myn oerdwealskens. It foeget dochs net en hâld yn mysels sokke nuvere praetsjes. Foart, de kape wer oer 'e holle en de bosk yn, by it wetter lâns. Noch in pear ûre en ik sil foar it slot stean. De grêften dêrfan wurde fol wetter set troch de wjittering, dêr't ik nou by lâns rin op in paed, útsliten fan weinspoaren en hynstepoaten. De fisken kin ik sulverich blinken sjen, reiden nige yn 'e sigen, fûgels tsjotterje yn 'e beammen fan de wâldseame. Rêstich grien ljocht leit oer alle dingen en my tinkt, it kin yn 'e himel net moaijer wêze. Nuver, sa't men hjir op ierde beide weromfine kin: himel en hel. Hjir soe ik lang bliuwe wolle, de forlieding is fier en de twivel ek. Tichteby moat Hy wêze, dy't ús skoep, hwant de frede fan syn ryk is om my. As ik nou de Madonna, dy't ik ûnder myn klean as biskermster meidraech - sa'n nuvere oanslach haw ik ek net earder hawn - foar it ljocht helle, en ik sette har hjir del yn dit laitsjende lân, hja soe glimkje, dêr bin ik wis fan, hwant alles glimket hjir. Ik gean sitten ûnder in bjirk, set it byld fan de Leave Frou foar my del en sjoch nei har, nei it wetter, nei de wolkens, nei it wâld.... En ik hear nei de
| |
| |
wyn om my en de fûgels boppe. In greate, wite wolken gliidt foarby oer it blauwe paed tusken de beammetoppen. Hja is lang en smel: in wyt Marijebyld mei it Bern op 'e earm. Ja wier, it gesicht biweecht, hja glimket tsjin my. Hie 'k it net tocht? Allinne...., it byld foar my op 'e groun laket net. ‘Ave, Marije, bid foar ús, nou en yn de ûre fan ús dea....’
Hark! Ik hear hwat! Hynstepoaten drave, rûge lûden roppe; deselde kant út wei, as dêr't ik niis roun. Blinke dêr gjin wapens, spearpunten, skylden, helms, rêstings? In tal krigers op swarte hynders is it, hja drage it wapenteken fan de slothear, dêr't ik hinne moat en syn wimpel waeit ek oan de lânsen. Rûch folk, sa to sjen en men wurdt der oars fan, by al dat g'ekletter fan stiel en koper en dat gesnúf fan machtige hynstenoasters. Hja sjogge my net, ik sit hwat biskûl efter in boskje brimmerheide en it muoit my neat, dat dat der stiet. Sok folk hat ornaris mar in bytsje respekt foar kleasterlingen en as hja fornimme, dat in jongkeardel in pij draecht, witte hja dêr in soad wurden oan smoarch to meitsjen. Of better sein, smoarch to méitsjen hoege se dy wurden net mear. Ik sil noch mar hwat fierder efter dy fel-giele struwellen krûpe, it gesicht op harren hâld ik wol en as ik pal lizzen gean, fornimme hja fan my neat. Hwat nou? Sille se stean bliuwe? Ja, in koart bifel en alles stiicht ôf. Hark se ris gnizen en razen tsjin elkoar. ‘Wy moatte der earst noch hwat wille fan ha,’ skreaut der ien, en de oaren skatterje en roppe dertroch hinne.
Hoe nuver liket dat iene hynder, dat midden tusken de oaren stiet. Der sit gjin kriger op en dochs is it net leech; de hiele binde stiet der om hinne. Dêrtroch is it just net goed to ûnderskieden, hwat spul oft dat is. ‘Skande, skoof en skande, om soks to forbarnen!’ skreaut dy greate sterke fint wer, mei syn bile oan 'e gurdle. En dan raze hja wer allegearre trochinoar, towyl dy lange hwat losmakket op dat hynder, nei't it liket. Hy tilt it omheech, in pear oaren skuorre der in dûnkere doek ôf.... In heech lûd jowt in forheftige g'jalp! In faem, in jongfaem yn wite koarte klean wrakselet om los to kommen út dy slaeijen fan kloeren. Mar hja kin har amper forroere, en lûd geijend stiet dêr it hiele hear en formakket him ta de teannen út. Hwat hja sizze, ik forstean der neat fan, mar foar hwat hja miene, binne gjin wurden brek. Wyld sjogge de eagen fan it fanke út in dûnker gesicht, lang swart hier fljocht har om 'e holle: hja skreaut net mear....
| |
| |
Ynienen stean ik by de binde, myn kape haw ik djip yn 'e eagen lutsen en myn lûd lit ik sakje. ‘Page, Satanas,’ bolderje ik der op los. Fan 'e tonger slein lit de lange syn bút oer 'e groun falle, alle gegniis is út, alleman sjocht my forheard oan. ‘Page, Satanas, in nomine patri et filii et spiriti sancti’. Alles wykt efterút, foar my stiet de faem mei it dûnkere gesicht; har eagen binne as goudene stiennen ûnder de bôg'e fan swarte wynbrauwen. Hja glimket my ta...., it wâld is stil.... Myn krusifiks stiet swart tsjin it blau fan de loft....
Dan komt ien fan de kriichslju op my ta, it is blykber de oanfierder. ‘Earwearde broer,’ seit er, ‘nim it dizze mannen net to kwea ôf. Moarn geane hja op heartocht, en hjoed komt har dy tsjoenster yn 'e hannen. It is mar goed, dat Jo der in ein oan makke hawwe.’ Ynwindich moat ik glimkje: sûnder it to witten, haw ik dus de goede wurden brûkt, mar hja lizze it blykber hwat oars út as iksels. Earlik sein, hie ik my in hekse al hwat oars foarsteld. Sa'n kreas bern! Ik wiste net, hoe't ik har sa gau mûglik helpe soe en ha mar de earste de bêste Latynske spreuk brûkt, dy't my ynfoel. Foar wurden, dy't se net forsteane, hawwe sokke rûge klanten ornaris it measte respekt, binammen as se mei f oars je útsprutsen wurde. En as hja de bitsjutting al hwat oars útlizze as ik it bidoelde, hawar, de útkomste is itselde en wy sille mar yn 'e midden litte, hwa't nei myn bitinken it measte fan de Satan weihat, dit brune bern of dy heale bisten fan soldaten. Ik hâld my strak en freegje koart: ‘Tsjoenster? Hoe sa?’
Dan folget in wiidweidich petear fan in tocht nei in séhaven, twa deireizen fierder, hwer't hja wapens ophelje moasten út in skip omfierrens wei. Oan board fan dat skip wiene flak efter elkoar trije matroazen stoarn en dêr moast dat f anke skuld oan ha, hwant alle trije hiene hja faek by har west. It wie sa klear as glês: dizze frou mei dûnkere eagen - in slavin, troch in keapman út hite streken oan board brocht - wie in hekse; hja hie dy jongkearels earst bitsjoend om se letter deadzje to kinnen. Nou gie hja mei nei it slot, hwant de hear dêrre wie rjochter oer dit hiele gebiet, en dy soe rjochtdei oer har hâlde. Gjin mis derop, dat it barnen waerd.
Undertusken binne de eagen fan it fanke net fan my ôf. Ik freegje har: ‘Is dat wier?’ Glimkjend lûkt se oan 'e skouders. Wûnderlike rêstich liket se nou; hja hat nei't it
| |
| |
liket in g'reat bitrouwen yn myn macht. Ik sels krij dêr de wjerslach fan en lit my net oansjen en noartsk jow ik it bifel: ‘ Fier der! Ik gean mei jimme, ik moat by jimme hear wêze op it slot.’ Mei in sucht fan forlichting sitte hja yn in omsjoch to pearde, op twa nei, dy't de hekse oanpakke - net mei ûnnocht, soe 'k sa sizze - en har oan de sturt fan in hynder fêstbine wolle. My biede hja it lege ryddier oan.
‘Ik riid net op hynders! Myn bilofte forbiedt dat. Set dat fanke der op.’ Hja sjogge my forheard oan, mar folgje myn bifel op, neidat se har earst dy dûnkere mantel wer omsmiten hawwe. Ik nim it hynder by de bek. ‘Stapfoets,’ siz ik noch en it is in wûnder, sa't hja myn sin dogge. In stikmannich ruters binne foar my út, in pear oaren efter my en ik hear it ratteljen fan har wapens en it snuven fan de dieren deun by. Sa nou en dan wikselje hja in pear wurden, mar bjustere evenredich en kalm. Dy't foarút ride, sjogge sa nou en dan skruten heal efterom. Iksels - bin ik mysels? - stap stevich troch nêst de hynstekop, dy't op en del giet en sykhellet mei wide noasters. It bist draecht syn lichte lêst wis mei great gemak. Hoe ljochten dy gouden eagen my niis ta! Hja wiene my sa frjemd bikend; hoé, dat soe ik wier net witte. Ik haw nea sa'n soarte fan faem moete yn myn libben, de froulju hjirre ha in hiel oar bistek en it tal dat ik moetsje, is net slim great.... Hat se soms de eagen fan.... Marije? Kjel bikrusigje ik my: sok sûndich tinken. En ik preuvelje myn bea, wylst de hynstepoaten stappe en de wapens kletterje.... ‘Ave Marije....’
As in wolkomme gast hat de hege hear my ûntfongen en doe't er it brief fan de abt lêzen hie, waerd er noch folle freonliker. In kreaze lytse keamer boppe yn in hege toer hat er my oanwize litten, en dêr sit ik nou en sjoch it hear oer. It is hjir deastil, en de dei is as in nuvere dream dy't efter my leit. De fjilden, dêr't nou it lêste sinneljocht oer gliidt, binne as in lân út in oare wrâld. Dochs bin ik der strakjes troch gien mei in hynder nêst my en midden mank rou kriichsfolk. De oanfierder hat my noch sa skruten frege, myn bifinings net oan de slothear to fortellen. Dy liket de wyn der wol ûnder to hawwen. Hy is sa strang, sei dy ruter. Strang! Soed er foar dy faem - dy hekse - ek sa strang wêze? Hekse? Soe 't al? San kreas bern in tsjoenster? Hwer soe se eins weikomme? út it suden, út ien fan dy lânnen tichteby, dêr't ús Hear omgien hat. In Joadinne
| |
| |
liket hja my net ta. Hja koe my gjin andert jaen, forstie my net, mar hja glimke wol.... Haw ik it weromdien? Hja stie der sa rêstich by, doe't ik har forlost hie; mei sa'n bitroude eachopslach seach hja nei my, as hie se my lang kend. Soe hja witte, hwat har to wachtsjen stiet? As se dan mar net tinkt, dat ík it har oandoch. Dat soe my slim muoije, hwant hja liket my sa troch en troch to fortrouwen, as âlde kunde.
Mar soks is dochs waensin! Ik haw har gelikens ommers fan myn libbensdagen net sjoen, dat kin 'k biswarre! Mar dan hat hja my bitsjoend mei swarte kunst, my fan myn wissens birôve, lyk as heksen dogge, nei't hja sizze. Ik kin har eag'en ek mar net kwytwurde. En nou wit ik ynienen, hja binne lyk as dy fan dat jonge hart, dat ik ris foun ha oan 'e boskrânne. It wie woune en koe net fuortkomme en seach my sa bang' oan. Ik woe it meinimme, mar de jagers fan de slothear kamen en makken it dea! Doe't dy greate brune eagen tichtgiene, wie it krekt as rôpen se my. Sa wie't niis krekt gelyk, doe't hja har fan it hynder skuorden en fuortsleepten nei de kelders fan it slot, ûnder de toer. Hja seach om nei my, hja woe nei my ta en it goud fan har eagen wie dof. Dat sjoch ik nou folle dúdliker as doe, hwant de hege hear kaem my yn 'e mjitte en nei him haw ik my keard om him to bigroetsjen. Yn syn freonlikens kaem it libbene libben op my ta en forgeat ik de roppende wémoed fan de dream. Mar hwa't de dream tabiheart, dy kin der net fan loskomme, hja lit him net gean. Mei har gazelle-eagen lokket hja him nei it lân, dat net fan dizze ierde is. Is soks tsjoenen? Docht hja it my oan? It leit ommers oan mysels, dy't altyd sa'n nuvere dreamer west haw, lyk as nou wer blykt. Hwant ik moast leaver ris neitinke oer de taspraek, dy't ik moam tsjin de mannen hâlde moat nei de mis, foardat hja op heartocht geane. Dat ús abt my brûke wol foar sa'n wichtich wurk en dêr net ien fan de âldere bruorren foar útsocht hat, nou't de slotprys ter siik is. It is wier: yn it kleaster sizze se altyd, dat ik in baes preker wurd. Binammen myn passy-preek wiene hja tige mei ynnommen. Iksels wit net rjocht mear, hoe't ik it sein haw: ik seach alles foar myn eagen barren en sa haw ik it werjown. Petrus, dy't syn Hear forriedt, dêr haw ik it oer hawn en alle bruorren wiene der fol fan. Mar soks kin
moarn net;
hwat moat men oan mei sok rou kriichsfolk? Dat haw ik hjoed wol fornaem: men kin se allinne mei
| |
| |
macht en foarsje ûnderdienich meitsje. De tongerjende God, dy forsteane hja en foar ûnbigryplike machtsspreuken hawwe hja earbied. Dit wurdt in swier stik, mar it móat slagje, ik mei de abt net biskamme meitsje.
Ik sil mar ris big'jinne mei rêstich nei to tinken en my dy rûge kearels foar to stellen. Dy lange mei syn slaeijen fan hannen is grif de allersterkste. Hwat tilde er dy jongfaem as in fearke omheech; as in bern wie se, dêr't er mei boarte. Mar sok boartsjen soe nuver biteard wêze en dat wisten dy brune eagen, doe't se sa gril om har hinne seagen. Nuver, sa kalm as hja waerd, doe't ik foar har stie en folle mear as nuver, dát ik der stie; hwant ik hie neat gjin niget om mei dat soldatefolk yn 'e kunde to kommen. It is suver bûten mysels omgien. Kin soks? Wy hawwe dochs ús frije wil, neidat ús leard wurdt? Dy haw ik hjir wis net by brûkt, alteast net by myn witten. Kinne wy dan ús wil brûke bûten ús witten om? Of is dy wil fan ús neat as Gods wil yn ús? Hat God my brûke wollen om dat bern to helpen? Mar.... helpt God dan heksen en tsjoensters? Is hja in tsjoenster? Hwerom soe se dat wêze? Kin yn sokke réë-eagen divelske krêft wenje? Né, ....ik forslaen yn myn eigen tinken, ik wit gjin ja noch né mear. En is dat dan soms gjin biwiis, dat hja my yn har net biflapt hat? Myn tinzen bin ik net mear master fan.... Och, dat hat dochs wol mear sa west, dat is deagewoan myn eigen ûnwissens en neat oars, dêr't ik yn bitize sit. Lit my bidde om myn ûnrêsto oermasterjen: ús Leaffrouwe sil my helpe! ‘Ave Marije..’
Mar dit is blasfémy: yn myn bidden sjoch ik de Mem Gods mei hár gesicht, dy hekse harres! Hoe ynderliker ik bidde wol, hoe klearder it my forskynt. ‘Marije, forlos ús fan de forlieding.... Wês ús foarspraek by de Heit fan dyn Soan....’ Ik kin net mear: ál klearder forskynt my har glimkjend gesicht mei de g'ouden eagen en de swarte krollen. It is, as ropt hja my: de lippen forwege, oft hja myn namme seit. Soe se my brek ha? Op syn moaist wol yn har hoale wer de ien of oare skarlún har to nei komme. Hear ik har dêr net roppen? Ik moat derhinne....
Gjin minske to sjen op de smelle steile treppen. Hjir bin ik niis weikaem, mar men kin noch leger...., leger.... Fochtich slane de muorren út, tsjuster wurdt it hjirre, dêr't gjin finstergatten mear binne. Hwer stean ik nou? Ja, ik hear hwat! In lûd, dat kleijend ropt en in frjemd geratte! dêrnjonken....., as fan in keatling.... In flau ljochtskynsel
| |
| |
fornim ik, nou't myn eagen hwat wenne, dy kant út. In moassige kelderlucht komt my yn 'e mjitte en de reek fan in walmjend lampke. It biljochtet har forlutsen gesicht en de slaeihannen fan dy greate lânsfeint, dy't har oerweidigje wolle foar de twadde kear en it swiere keatling, hwermei 't hja oan de muorre fêstklonken sit en it blinken fan har bisleine brune eagen. Ik stean yn 'e doar en ik siz lyk as strakjes: ‘Page Satanas!’ De kearel sjocht my oan mei ûnforhoalen hate, hy himet. Hoe komt it dochs, dat ik net bang bin? Omt hja yn al har ilinde opnij tsjin my glimke hat? ‘Gean foart en g'au! Of sil ik dy oanbringe by de slothear!’ Ik hear it my sizzen, iiskâld en sûnderdat myn lûd trillet. De kriichsman lit syn bút farre, hy stiet as in swarte reus foar my, de keatlings rattelje! Hja glimket rêstich en wachtet. ‘Lit dy lampe stean en fordwyn, de slothear sil wol rie witte mei heksefrijers!’ As in sleine houn wurdt er wei yn it tsjuster: wy binne togearre.
Har eagen binne net dof mear, hja glimket aloan, krektlyk as.... as it Marijebyld altyd die, as it moanneljocht skynde yn myn sel. Hja komt op my ta, hja knibbelet foar my del, hja sjocht omheech nei myn gesicht. Né, ik moat ommers delbûge foar dy, Marije, net dû foar my, dy't in sûnder bin. Dû meist myn hân net pats je: hwa bin ik, datstû my eare biwize soeste! As in stiennen byld stean ik en forweech my net. Dan komt hja oerein, har blomgesicht is op myn skouder, har earmen binne om myn hals. It swiere keatling leit tsjin myn fuotten oan, hurd en kâld, it heksekeatling. En ik skuor my los.... ‘Page Satanas!’ Mar glimkjend stiet hja dêr en folget my mei har glim. Har lippen roppe my mei stil biwegen, har eagen ljochtsje en in blinkende drip rint oer har wang.... De trep op, it ljocht yn 'e mjitte, dat readich troch de toersfinsterkes nei binnen falt....!
De lânsfeinten binne fuortset, neidat ik foar harren de mis bitsjinne en preke haw. Oer ús Leave Frouwe haw ik it hawn, dy't jin altyd bystiet yn need en hwaens namme men altyd priizgje moat. Yn dy namme falt it licht, ek de sterkste fijân to bistriden. Stjerre mei har namme op 'e lippen, is de greatste genede. De slothear sei, it wie treflik en hy forstie nou, hwerom de abt dizze jong'e preker stjûrd hie. Hy hat my by him oan 'e tafel frege en mei my it gefal fan de jonge tsjoenster bipraet. Hy woe graech, dat ik, as
| |
| |
geastlike, ris nei har sjen woe. It soe ommers wêze kinne, it fanke wie ûnskuldich, al stiene der noch sokke sterke biwizen yn de brieven, dy't it kriichsfolk meinaem hie. Yn alle gefallen: tsjoenerij, dat hie hwat mei de tsjerke út to stean, sei er fyntsjes glimkjend, en de geastlike hearen moasten der earst mar ris oer gear, dy stiene sterk tsjin de forlieding. Mocht it my to folle mânsk wêze, dan koene wy der mear by helje, mar ik moast it mar ris bisykje en noch grif in deimannich syn gast bliuwe.
Dat nou haw ik in great bosk kaeijen en moat nochris nei ûnderen ta. Al ûren haw ik dermei ompakt: Marije en de tsjoenster hawwe my wekker hâlden, bidde koe ik net en sliepe noch minder. Ik wurd suver nei ûnderen ta dreaun: by de treppen del, en de dage is noch mar amper oan 'e loft, wylst ik myn sel forlit. In lampke draech ik nou sels nei de tsjustere oarde fan de kelders, it toant syn skynsel ál dúdliker, nou't ik leger kom en leger. Hark, har keatling rattelet al, hja is wekker! Ik doch de doar iepen: hja stiet oerein en laket tsjin my. Heech draech ik it krúsbyld yn de iene hân, it ljocht yn de oare. Ik meitsje oer har it hillig'e teken en siz: ‘Pax Vobiscum!’
Hwat is dat? In helder lûd jowt andert yn floeijend Latyn, nea hearde ik it sa. Hja sjocht myn fornuvering en glimket, glimket aloan. Yn sa'n great gefaer is hja, en hja bliuwt rêstich. Wis forstiet hja der neat fan, hwat har wachtet. En ik, forheard, kin net neilitte to freegjen: ‘Witte jo, jongfaem, hwerfan't se jo biskuldigje?’ Hja knikt, mar de glâns bliuwt op har gesicht. ‘Dû silst my rêdde,’ andert hja. ‘Mar ik bin dyn rjochter!’ Mar op alles hwat ik siz, hat hja oars gjin andert as dit iene, dat ik har rêdder wêze sil! ‘Biwiis my dan, datst ûnskuldich biste!’ rop ik op it lêst. Dan skoddet hja de holle, en bigjint sûnder oergong it forhael fan har libben to fortellen yn sjongend Latyn, mei folle frjemde wurden dertroch.
‘Fier yn it suden by in greate stream bin ik berne. It is, hwer't machtige wâlden binne en wide woastinen. Hja kenne dêrre kunsten, dy't hjirre net forstien wurde en wit fan dingen, hjirre forgetten. Fan hoe't twa sielen elkoarren ûnkearber moetsje moatte en ien wurde. Myn twillingsiel wennet yn it Noarden, dat wiste ik fan myn jeugd ôf oan. In âlde pryster hat it my as bern forteld. ‘As in bifrijer sil er foar dy stean, as in jonge God, en hy sil dyn huners mei eangst slaen,’ sa spriek er. Doe't de fijân yn ús lân
| |
| |
kaem en my meinaem as slavin, wist ik, ik soe dy fine. De dagen waerden wiken, de wiken moannen, de moannen folle. Ik seach de stêd, dy't jimme fan Rome neame en hwaens tael ik learde yn ús eigen lân. Hwant hja is de machtichste stêd yn 'e wrâld. En dêrre brocht de handeler my op in skip, dat foer nei dizze kâlde kontreijen. Mar ik wie bliid, hwant ik wie wis, it lok kaem tichteby. Oan dy tiid ta hie nimmen my - al wie ik in slavin - gewelt oandien. Op dit skip wiene sélju, dy't my tonei komme woene, oant trije kear ta. Mar fan dy bin ik, en ik wachte op dy. Dêrom haw ik dy trije bisward by myn goadinne en hja binne alle trije gien nei it ryk fan de skimen, dêr't hja hearsket mei har hege man en hear.
Sokke biswarrings neame se hjirre sûnde en hja hawwe my der swier foar straft. Boun en ilindich fierden hja my fuort, mar it byld fan de goadinne founen hja net: dat draech ik ûnder myn klean en dy waerden my oan nou ta net ôfskuord; dû holpst my troch har genede. Ik wiste, datst komme soeste en dû bist kaem. Toan my dyn byld, dat ik alhiel wis wêze mei.’
‘Byld?’ stammerje ik.
‘It byld fan dyn goadinne, datst meinommen hast.’
Under myn pij wei helje ik it byld fan Marije, dy't har Soan draecht dat ik as biskerming meinaem ha út it kleaster. De faem falt del yn oanbidding en toant my hárres ek: in frou mei in bern op 'e earm. Hja set de twa nêst elkoar en preuvelet.... in bea? In biswarring?
Ynienen leit hja oan myn boarst en ik draech har, wylst myn lippen harres patsje. Hite wurden lústeret hja my yn it ear, al heftiger wurdt har pea op myn gesicht, op myn mûle. Myn hannen fiele hwat hja bisitte mochten: de roune foarmen fan in frouljusliif. Hwat himel is dit? Wy glide nêst de twa bylden op 'e g'roun del, en hja sjogge biskieden foardel. De izeren keatlings en kaeijen rattelje.... Hwat let it ús? As dit de sûnde is, Marije, hwat is dan de sillichheit?
Yn de tsjustere Maeijenacht, doe't it stil en fruchtber reinde, binne wy flechte. Ik liet har sakje troch it toersfinster en folge sels. Nou't de measte kriichslju fuort binne, is de wacht net al to krekt. Hja is earst oer de grêft swommen, ik bin mei ús klean efteroan kaem, dy't ik boppe de holle draech. Hwat boereklean haw ik út it slot noch mei- | |
| |
nimme kind, oars soene wy to folle opfalle, as ús immen moetet. Wy binne trochroun oant de dage riisde en wiene doe midden yn it wâld. Ik fielde my ûnrêstich, mar hja bleau evenredich en liet my de beide bylden sjen. ‘Hja sille ús helpe, ik bin der wis fan.’
Wy bouden in hutte fan riishout en blêdden yn in smûke delling, en wiene as twa boartsjende bern. De bylden hawwe wy foar ús delset en hja binne de iennichsten, dy't witte fan in sillichheit, sa't dy op ierde nei it Paradys net mear bistien hat. Tiid is fan my ôfgliden. Der is mar ien ding, dat bistiet: hja. Yn har giet al it oare forlern en ik bin de hearsker fan dit ál, it Al, dat yn har is. Omfette sa de Godheit syn leafste bisit, syn djipste sels, doe't er dizze wrâlden skoep? Wiestû dat, Marije, dy't Er opnaem yn syn omearming? Is dit godslastering, dy't ik tink en sprek? Kin it bistean, dat men blasfémy sprekt, as men sa tideleas lokkich is as wy togearre binne? Hwa kin flokke, as it lok him as in sé omspielt, in sé, dêr't er yn driuwt en dy't him willich draecht? Hwat sliept hja nou rêstich op it bêd fan moas, dat wy boud hawwe. Har antlit is lyk as dat fan de Mem Gods, dy't nêst har stiet. Ik kin dy net sjen, leafste, en nim dy net tsjin my oan. Aloan wol ik dy by my witte. Is der dan gjin bliuwende forfolling fan dy machtige langst? Mar......, as it forfolle wie......, dan soe ik dy ommers net mear bigeare! As it langst net mear wie, soe myn leafde net mear wêze kinne. Hoe is dit, dat men forfolling forlanget en dy allinne fine kin sûnder forlangjen?
Hja docht har eagen iepen, as hie hja myn frage heard; de gouden ljochten strielje yn de skimer, de bôge fan de wynbrauwen is fyn en swart.
‘It heimenis fan de goaden is swier to forstean. It is it heimenis fan har, dystû forearest en dy't der oer glimket mei delbûgd gesicht Hwa't hja ropt, moat har foar ivich folgje en hja lit him nea los. Dû bist har eigendom en nea silstû har forlitte kinne. Us lok sil opgean yn it lok fan dy en har, lyk as it forlangst opgean sil yn de forfolling, dy't sûnder nij langst is. Ierdske leafde is net to sêdzjen, dat hast nou leard en de ierdske langst sil net swije, salang der ierdsk libben is.
De ierde is it lân fan lang'st en fan oars neat. It ryk fan de foltôging is hjirsanne net. Hjirre libbet allinne de rop om fierrens wei: ien koart stuit is hjir it fûleinige lok, as it skynsel ús birikt út it ryk efter de drompel wei. Hwa't dat
| |
| |
ryk siket, moat it ierdske forlangst kenne en oerwinne....’
Har eagen binne great en goudich oer my, ik stoarje har oan en it wurdt ál ljochter. Yn dat ljocht stiet it Marijebyld en glimket dimmen. Ik slach myn earmen út: ‘Leafste, myn leafde, kom! Hwer bist dan?’ In swarte djipte nimt my op.
In pear hannen roere my en dêr binne de eagen ek wer. Hja binne net goudich, mar griis en klear: de abt bûcht him oer my hinne. Syn great âld gesicht is kalm, towyl er it krústeken makket oer myn holle. Nou fornim ik ek de bruorren, knibbeljend yn myn sel. Hja bidde preuveljend. It binne de gebeden foar de stjerrenden, dy't ik hear en de abt jowt my hwat op 'e lippen.... Marije glimket...., it ljocht wurdt flauwer. Skine dêr wer de brúngouden eagen? De kelderstreppen wurde tsjuster, fochtige muorren en in flau skynsel...., in djip forg'liden yn swart en dûnker...., in lân, dêr't palmen rûzje en wite sânflakten blinke yn moanneljocht. En dêrre: is hja dat net? Of is it Marije? Hja stiet op my to wachtsjen! Ik kom....!
(Wurdt fuortset.)
|
|
Auteursrechtelijk beschermd