De Tsjerne. Jaargang 9

[p. 2]

L.W. Nauta:
Dichter en folk.

BERN FAN DE IERDE. In essay oer it dichtwurk fan Obe Postma troch Fokke Sierksma. Reiddomprige 1953, nr. 1. Drukkerij Laverman N.V. Drachten 1953.

Utsein dyjingen, dy't wisten fan Sierksma's leafde foar Postma syn wurk, sille net safolle dizze sympathy foarút sjoen en foarsein hawwe. Dy leit net tige yn 'e reden, lykas dat mei syn wurdearring fan Ter Braak en Marsman bygelyks wol it gefal is. Hwer soene de fredige dreamer fan it Fryske lân en libben en de fûleindige polemist inoar moetsje moatte? De iene is folslein synthetysk, oant yn it monistyske, de oare analytysk oant yn it antinomyske. Hoe sil de man, dy't de skientme fundearre yn neat oars as syn eigenbilang ea de dichter tsjinkomme kinne, dy't foar de bilangen fan geast en ierde oer him net mear wit as in ‘flikkertins yn it Albilibjen’?

Dyjingen, dy't ûnminsklik genôch binne om in minske nei syn nammebuordtsje yn pleats fan oarsom to bioardieljen, sille harsels faeks mei it kliché tofredenstelle, dat utersten inoar wol faker reitsje. Hwannear't hja lykwols de muoite nimme wolle dit essay to lêzen, dan sille hja sjen, dat dy utersten net sa great binne as hja wol tocht of winske hiene. Fokke Sierksma kin Obe Postma sa goed forstean, om't krekt hy klear en dúdlik sjen kin, dat it dizze pur sang dichter om mear giet as skientme allinne. Foar twa kunstners, dy't leaver op 'e ierde libje as boppe harren ierdske stân, binne der altyd noch ierdske paden genôch om inoar net foarby to rinnen.

Dêrre, op dy ierde, is Sierksma Postma dan ek tsjinkommen en hy sjocht him dêrom op it foarste plak as in dichter, dy't allinne libje kin mei syn folk; as in dichter, dy't yn 'e frjemdte fan in Hollânske stêd longere nei Fryslân; dat is to sizzen: de greiden, de sédyk, in boerehiem en hwat geraniums, hiel dy wrâld om ús hinne, dy't ús measttiids ‘neat seit’, om 't ús eagen like dea binne as de gleskes fan in fototastel, as in dichter, dy't letter mei hiel syn wêzen bisocht dizze wrâld him eigen to meitsjen, mei forline en takomst der by. Om't Postma sa ticht by de wrâld fan de Fryske minske libbet, sjocht Sierksma him

[p. 3]

earder as in broer fan de dichter yn it streekblêd as dat hy femylje wêze soe fan 'e kunstdichter, dy't him yn steatlike tael forheft boppe syn folk.

Op dit thema, Postma as de broer fan 'e folksdichter, is dit essay skreaun. De útwurking hjirfan bislacht sahwat de earste helte fan dit boekje, mar ek hwat fierder fan Postma sein wurdt, wol net mear wêze as op dit thema de fariaesje. Postma mei dan in folksdichter wêze, forgelike mei syn kollega's út 'e streekblêdden is hy ek mear en Sierksma lit dit û.o. sjen oan de hân fan in masterlike analyse fan de ‘Boerinne fan Surch’. Postma's irony, syn hast sintúchlik poëtysk raffinemint, syn differentiaesje überhaupt meitsje fan him wol in tige greate broer fan dizze folksdichters. Syn psychysk monisme wiist op itselde, ek nei de ethyske kant. It slagg'et Sierksma, bigryplik to meitsjen hoe't Postma syn ûntjowing sûnder dizze libbensleare net to forstean is en oarsom.

Hjirtroch is dit boekje net de samling wurden fan in rige, min ofte mear meiïnoar yn forbân brochte, oantekens oer Postma's poëzije, mar de útwurking fan ien kardinale gedachte, dy't oan dit essay de ienheit jowt, dy't in goed essay foarderet. Boppedat wurdt dêrtroch net mei min ofte mear op harsels nijsgjirrige theoryen oer Postma syn wurk hinnepraet, om't dizze gedachte dêr oanslút, hwer't foar Postma yndied dè réaliteit leit: de min ofte mear sletten mienskip fan it doarp, mei alles hwat der by heart, ek de stêd!

Sadwaende slagg'et it Sierksma Postma yn syn wrâld tige ticht binei to kommen, mar dochs freegje ik my ôf oft er yn it bigjin fan dit essay de folksdichter net efkes to idéael - ek ôfsjoen fan alle irony foar Dokkum oer! - en de kunstdichter net in nuance to aesthetysk foarstelt. Hwer bliuwt yn de twadde helte fan dizze skôging, hweryn bihannele wurdt hwat Postma fan de streekdichter ûnderskiedt, de forgelyking mei de kunstdichter? Hie it dan faeks bliken dien, dat Postma yn lêste ynstânsje tichter by in ‘kunstdichter’ as Tamminga stiet as Sierksma wol ha wol?

Dat yn Postma's wurk de ienheit tusken folk en dichter net tobrutsen is, skiedt him wis fan Douwe Tamminga - al giet ek dit net hielendal op! -, mar it skiedt him mei Tamminga fan dit folk, om't dizze ienheit in dreamde ienheit is. Hoe réëel dizze dream ek wêze mei, hja driuwt op 'e skientme en bistiet by de graesje fan de geast. Sjoen fan de

[p. 4]

kant fan it folk soe de spjalt tusken folk en dichter dêrtroch wolris greater wurde kinne ynsté fan lytser; yn elts gefal is it spitich, dat Sierksma op dizze fraech mei gjin wurd yngiet. Foar de ienheit fan Postma's wurk oer is it yndied gjin ‘flauwe skynparadoks’ dat Postma folksdichter is en it ek tagelyk net is, mar is it net noch g'reater paradoks, dat it net ‘folksdichters’ as Tamminga en Schurer binne, dy't Postma sa goed forsteane, mar de Dokkumer essayist Fokke Sierksma, dy't dêrta gebrûk makket fan gedachten út de hjoeddeiske ethnology? De paradoks wurdt net minder great, hwannear't men bitinkt, dat Fokke Sierksma de earste wêze sil, om dizze paradoksale sitewaesje fan litteratuer en biweging ta to jaen....

Om't dizze ienheit tusken folk en dichter in dream is, krije de minsken en it folk yn dizze poëzije in hiel eigen gesicht, hwannear't hja ús sa nou en dan troch dizze dream hinne oansjogge. Sierksma wurket dit net hielendal út, om't hy yn wêzen útgiet fan de tsjinstelling tusken ierde en geast, of yn dit gefal tusken de folksdichter fan 'e sletten mienskip en de út syn mienskip weiskuorde moderne poëet. Postma fielt fakentiids sels, dat hy net de jongkeardel is, dy't de strjitte lâns floitet en ek net de boerefeint, dy't it hea ynhellet. Men kin ek sizze - en de dichter seit it, leau'k, ek -, dat hy allegearre is, dat is yn dit g'efal itselde. Hy rint dit allegearre bylâns en hy wòl der bylâns rinne, dreamend en dichtsjend en dit bringt dy typyske forhâlding ta de minsken en fral fan de minsken ta him yn syn poëzije, hwer't in apart essay oer to skriuwen wie (Fg. bygelyks ‘Hannen’, ek it gedicht ‘Freonen’.). De minsken fine de dichter mar in nuver man; sjoch, dêr rint er, dy man, dy't fersen makket....

Lykwols.... men moat sizze, dizze minsken binne der, hja libje fûleindich yn syn hiele poëzije en dêr leit Sierksma syn gelyk. Ik bigryp dizze poëzije nei dit essay better as foarhinne.

Mei sein wurde, dat dizze sa fruchtbere, foar in part netaesthetyske visy op Postma, der de oarsaek fan is, dat Sierksma gjin wurd seit oer de forhâlding fan Postma ta Rilke? Postma wurdt troch Sierksma sjoen as de dichter fan en foar it folk en dat is yndied krekt it punt hwer't hy en de iensume Dútsker útinoar geane. Dochs wie ek Rilke bern fan de ierde; ek hy wie ien fan dy dichters, dy't de dingen harren libben werom jowe, om't hja de skientme sa

[p. 5]

ynmoedich leaf hawwe, wylst ek Rilke's God en Postma's Geast inoar net yn alle stikken ûntrinne. Postma syn wrâld is to eigen en to oarspronklik om frjemde ynfloed.. sterk ûndergean to kinnen, mar by in gedicht as ‘Mienskip’ moat ik hieltyd wer tinke oan Rilke syn gedicht ‘Ernste Stunde’.

Dochs is it goed, dat Sierksma Postma earst út de dichterkloft weihelle hat, om him der letter wer in plak to jaen, ek al wurdt dêrtroch in dichter as Tamminga net hielendal rjocht dien. It founemint fan Postma syn poëzije wurdt sa troch Sierksma bleatlein en dat hy ek de bineaming ‘folksdichter’ foar Postma yn lêste ynstânsje net biskieden achtet, blykt út de ein fan dit essay. Postma is yndied Postma sels en de essayist Sierksma koe him tsjinkomme en sa yn 'e groun analysearje, om't hy net allinne wit, mar der ek rekken mei hâldt, dat alle kunst weromwiist nei de minske, dy't it makke.

Ek ûnder de ‘kunstdichters’ skine de lêste tiid guon to wêzen, dy't Fokke Sierksma foar anti-dit en foar anti-dat útmeitsje, om't hy hieltyd efter bipaelde nammebuordtsjes nei réaliteit freget en om feiten siket. By Postma hat Sierksma in stik réaliteit foun en ik hoopje dêrom, dat dizze lju dit essay mei mear oandacht lêze sille as hja dat dien hawwe mei Sierksma syn wurk oant nou ta. Der binne boppedat nou ienris mar in pear mannen yn dizze kontreijen, dy't oer poëzije skriuwe, net troch nochris nei to stammerjen hwat de dichter al lang folslein útsprutsen hat, mar troch dizze poëzije to konfrontearjen mei hwat har sels biweecht.