De Tsjerne. Jaargang 8

[p. 348]

Op it harspit:
Kronyk fan Jut.
II
Pitertuerlik praetsje.

Piter! Piiiiter!! kom hjir ris! Piterke! Toe, kom ris foar 't ljocht! Né, fuoi, hantsjes út 'e bûse, en petsje ôf, Piterke. Ei né, wês mar net bang - ik sil dy neat dwaen. Gean mar ris kreas stean. Just sa, moai. Ik wol allinne mar efkes mei dy prate, oars net. Sjoch, Piterke, dou hast in stikje tsjin my skreaun, sa'n fliberich, snjitterich stikje, en dêr woe ik it ris efkes mei dy oer ha. In opsteltsje, in skribentestikje, sa'n lyts, gemien kakografyke.

Sjoch, Piterboi, as ik dat stikje ris yn in pear wurdkes gearfetsje wol, dan komt it hjir op del: ‘Anne Wadman is in tizekop.’ Hwat seit Piterke, stiet dat der net? Nou né, sa stiet it der net, dat is sa. Mar ik lês oer: bitizing, oer: net mear goed út elkoar hâlde kinne, oer frjemd út 'e foegen skuorre, alles troch elkoar mjukse, foar de safolste kear fêstrinne, útglide en foar spot stean (masterlik noch wol!), ien grouwélich tokoart, net allinne nou mar altyd ensafh. Dat is mar in foech blomlêzinkje, it soe grif noch útwreide wurde kinne. Dat allegear nou, Piterkepjut, dat fetsje ik gear - en nimmen sil my dat rjocht ûntstride kinne - yn de sin: ‘Anne Wadman is in tizekop.’

Ei nou, Piterkejong, dat lêste wol ik ek net ûntstride. Earlik, ik haw faker as my leaf is fan mysels ornearre dat ik fier fan in helder tinker en in toppunt fan logika bin. Ik bin, om yn dyn biskiedenheitstrant to sprekken, mar in skoalmasterke en fier fan in boppestbêsten. Filosofy en dialektyk binne my sa fier as fleanen. En, om yn dyn trant to bliuwen, Piterkebroekeman: de hiele Hegel wol ik graech ynroalje foar ien gedicht fan J.C. Bloem. Dus, Piterke, dêroer gjin misbigryp en binammen gjin striid. Mar hoe stiet it yn dit stik mei dy? Dêr woe ik it ris oer hawwe. Hwant stel, dat ik koe op groun fan 'e stikken biwize datstou, Piterkebeuker, ek in tizekop wieste, ik bidoel fansels in tizekopke, tja Piterke, dan soe ik dochs ta de konklúzje komme moatte, datstou tonei better dyn bekje ticht hâlde koest. Dêrom haw ik dyn skribentestikje ris tige mei sin lêzen, binammen yn syn logika. Ik wit wol, Piterke, de redaksje hat dyn stikje hjir en dêr frijhwat bihoffene, mar dat is mei dyn goedkarren bard, ik sil dus sa royael wêze en nim de tekst sa't dy ôfprinte wie. Sjoch hjir dan, Piterkepoes, it resultaet fan myn sneuptocht.

Earst hast it oer dysels, nou hawar, dat kin in foarm fan hoflikheit wêze. Dou dochst alle war om dysels yn 'e eagen fan dyn lêzers sa lyts en ûnbitsjuttend mooglik to meitsjen: gewoan samar in mantsje út it folk, in Piter Sljochtweihinne, in Piterke Simpelman. Dou bist ‘hwat ienkennich’ en net suver yn 'e lear. Dat is al hwat in nuver bigjin. Hwant dyn hiele stik, Piterke, is der op út to biwizen dat ik net suver yn 'e lear bin en dou de Wierheit sels yn it festjebûske hast. Mar dat is in bikend forskynsel: de domheit fan in oar biwize wolle mei in birop op jins eigen domheit. Fan eksperimintele poëzij ‘witst net folle’, seiste. Nou, dat witte dyn lêzers wol better. Hwant

[p. 349]

òf don mienst der neat fan, en dan moatst it net as argumint brûke, of dou mienst it àl, en dan moatst alhielendal dyn bekje ticht hâlde. Dou kaemst der mei yn 'e kunde troch ‘Oteboe’ (dat ik spitigernôch net ken, mar ik haw wol foar it forstân dat it wol it alderslimste is, dat men op dit gebiet bitinke kin). Bigripe noch forstean koest it. Dat is, mien ik, yn dit forbân itselde, mar miskien dat dyn breintsje ûnderskiedingen ken, dêr't wy, greate-minsken, net oan takomme. En dan, Piterke, giest fierder: Mar dou bist in ketter (in ketterke, bidoelst fansels) en dus skriuwst oer datjinge hwerst neffens dyn sizzen net folle fan witst. In ketter is dus per definitionem immen dy't skriuwt oer dingen dêr't er gjin weet fan hat. Of bigryp ik dy net al to goed, Piterke-ketterke?

Fierderop neamst dysels brutael. Fuoi, Piterke, hoe ha wy it nou? Dyn mes is ommers sa stomp! En Wadman is in ‘skermmaster’. Dou stekst him ek net tusken de ribben, dou swaeist allinne mar mei dyn stomp knyft ‘myn kant út’. Dat neamst ‘weagjen’. Is 't net oandwaenlik, sa'n biskiedenheit fan immen dy't himsels brutael neamt? Mar it is in lytse, smjunterige biskiedenheit, Piterke, dou mienst der neat fan. Hwant dyn toan is fierderop sa weetlik en sa fol selsbibagen, dat. It is de biskiedenheit fan it mantsje dat longeret op sukses en dêrom syn eigen fakulteiten sa bilytset dat er great liket.

Ik gean fierder, Piterke. Ik lês, dou wolst de striid fiere op koart front en op in foar dy fortroud plak. Dat lêste bigryp ik net, mar hawar. De reden ta dyn koart front is, as ik goed lês, Piterke, datstou de lêste tiid om brea en húshâlding dyn kost fortsjinneste mei tael. Ik tocht earst, dou soest dan grif de earste Fryske dichter wêze dy't wiif en bern út syn ferswurk fuorje kin. Mar letter haw ik it better foar 't forstân krigen: dou stiest yn tsjinst fan it ‘Fries Dagblad’ dat, en dat leau ik grif, minder driuwt op rjochtsinnichgodstsjinstige prinsipes as op útsûnderlike taelkwaliteiten.

Nou Piterke, ast dan genôch oer dysels orakele haste, dan giest op my los. Mar earst forklearrest noch, dou silst mar op eigen bistek koertse, oars soest licht ek ris fordwale kinne. Ik hie tocht datstou sterker yn 'e skuon stiest en net sa maklik troch tizekoppen út dyn koerts dreaun wurde soest, mar it kin de skermmaster misse.

Nou, en dan, Piterke, wurd ik formjeld, finael formjeld yn dyn roppige tsjeaken. Hwant net allinne nou, mar altyd, as lytsbern dus al, haw ik mei ien grouwélich tokoart sitten: ik haw in dimensy minder, net allinne as dou, Piterke, en dyn soarte, mar koartwei as ‘oar soarte lju’. Dat is slim, tige slim, binammen as jin sa presiiis útlein wurdt hokker dimensy as dat is. Dy tokoarten haw ik net allinne yn 'e taelskôging, mar ek yn myn oardiel oer kunst, rjocht, morael ‘om mar net mear to neamen’. Dat koarte front fan dy, Piterke, is ûnder de hân wol efkes forbrede, mar dat is dy fansels ûntkommen. En dat ik by dy ûndertusken ek al as in (min-dimensionale) rjochtsgelearde to boek stean, sil grif in ensyklopediael forsin wêze, omdat it diel W fan de Winkler Prins noch net út is.

En sa, al kâltsjende- en rjochtsjende- en ynsinuearjende- en smeulendeweis komst dan, Piterke - en nou wurd ik efkes earnstich, né, bliuw mar stean, ik sil dy neat dwaen - op dyn eigen prinsypkes fan taelskôging, dy't koartwei hjir op delkomme: de dichterlike tael hat ta bigrinzgjende faktor: de forsteanberens. Ei nou, dêr haw ik

[p. 350]

yn earsten net it measte op tsjin. It is yn alle gefallen in fynst fan bilang, krekt like goed as de ûntdekking, dat in auto foldwaen moat oan de eask dat der tsjillen ûnder sitte.

Mar dàn, Piterke, dan komst yn ienen mei in forrassing, sa great as ik net mear hope hie út dyn soppige pinne lêze to meijen.

Of is it gjin forrassing, Piterke, as ik, nei troch dy yn gâns omhael fan wurden nei de fordommenis fan de bitizing en de tizekopperij forwiisd to wêzen en nei in eksposé fan dyn eigen wittenskiplikheitsjes, lêze moat: de oplossing ‘dêr binne noch Anne Wadman noch ik oan ta kaem’? Hoe ha wy it nou, Piterke-Pjutterke fan my? Is der nou yn ienen neat oars to rêdden as in choc des opinions dêr't strakaensens de vérité út to foarskyn springe sil? Is der allinne noch mar in these fan my en in antithese fan dy, Piterke, dy't ienris ta in hegere Hegeliaenske synthese gearboun wurde sille? Ien fan beiden is wier, Piterke - en nou moatst dy efkes tobinnen bringe hwat ik nyskes oer tizekopperij sein haw - òf myn wierheit is èk in part fan ‘de’ Wierheit, mar dan hastou, Piterkeman, ek net it rjocht en skuor sa'n mislik, eigenwiis bekje op, òf myn wierheit is in ûnwierheit ûntstien út dommens of tizekopperrichheit, en dus ek gjin ‘ynlieding oer it materiael’, lyk astou seiste.

Sjoch Piterke, ik miende de noarm dêr't dichterlike tael oan hifke wurde moat, wier by dy de ‘forsteanberheit’. Mar nou fornim ik nei al dyn bombaerje datstou suver noch like fier fan de wierheit ôfbiste as ik. Yn elk gefal bist noch mar amper oan 'e ein fan it bigjin fan de wierheit. Hawar, dat hoecht fansels ek net. Men kin jin foar it útwurkjen fan jins biwearsels altyd weiwine troch to sizzen: ‘It past my net dat hjir nou út to wurkjen: ik skriuw mar ynsidenteel’ (hwat wolst mei dat lêste sizze, Piterke?) Mar dan sjoch ik my ek net roppen, Pitermanneke-pis, om yn to gean op dyn útnoeging om op dit plak ris útien to setten de ‘noarm dêr't ik alles (toemar: alles, fan rjocht en morael oant beantsjetriedzjen ta - fan koart front sprutsen!) neffens hifkje’. Be noarm dêr't ik dy, Piterke, neffens hifkje, haw ik nou, leau 'k, dúdlikernôch oanjown. It is dy fan de arrogante, waenwize, falsk biskiedene, slûchslimme, tizekopperige stikjesfliberij.

Dat woe ik dy sizze, Piterkepjutterkemanneke, net mear en net minder. En gean nou mar wer moai to boartsjen. Juristke of archeoloochje of politikuske of philoloochje, der binne sokke moajje spultsjes. Set dyn petsje mar wer op. Dach Piterkepetterke! Daech!!!

De oare kear it ien en oar oer Piter Wybenga, is 't doel.

ANNE WADMAN.