|
| |
| |
| |
Anne Wadman:
Doarpshistoarje.
Op in distânsje en nou't de tiid der in wale foar hongen hat, kin ik it rêstiger bisjen. Ik bin nou in oar as dy't ik foartiid wie. Miskien is it ienfâldich dit, dat ik doe noch in bern wie en sûnt dy tiid net mear. Mar it kin ek wêze dat it sûnder dat oars mei my roun wie en dat ik it simpele doarpsfamke bleaun wie. Wol frjemd is yn alle gefallen dat ik krekt op 'e skied tusken bern en greatminske sa ûnforwachte en sa djip sjen moast yn dy ôfgroun, yn dat wûndere geheim fan man en frou. Faeks sil it my ienris, as ik âlder wurden bin en de dingen noch fierder fan my ôfskoud haw, dúdlik wurde oft hjir fan skuld sprutsen wurde mei en hwer't ik yn tokoart sketten bin. Sa't ik it nou sjoch, bin ik skuldich en hie it dochs net oars rinne kinnen as it roun is.
It wie in dei yn April, sa'n brodzige foarjiersdei, mei eat fan ûnthjit en eat fan ûnheil tagelyk. Mefrou wie in dei twa mei de beide bern nei stêd, nei in suster fan harres. Hja die dat wol mear: de iene moarns hinne, de oare deis mei de middeisbus werom. Dat domeny en ik hiene it ryk allinne. It wie my wol noflik, ik koe myn gong gean en waerd net neiriden. Domeny siet de moarns op syn keamer to wurkjen. Hy wie hwat ûnrêstich en syn lûd trille, as er hwat sei. Dat fornaem ik doe't ik him kofje brocht. Hy gyng oerein en sakke doe wer yn syn stoel del. Miskien liz ik nou efterôf to folle klam op dy dingen, mar hy wie oars as oars, dêr is gjin mis op. De middeis nei it skûdelwaskjen bin ik nei hûs gien. Hy siet doe wer op syn keamer en weau my ta, doe't ik foar de glêzen lâns gie. Dat died er oars nea. In momint gyng it troch my hinne, dat er himsels miskien net fortroude allinne by my. Mar dêr seach ik him net foar oan. Miskien, tocht ik, fielt er him rom nou't er oardel dei de frijheit hat, en wit er mei syn frijdom net rjocht ried.
Ik wit noch net hwat my dreau om dy jouns jit efkes to sjen hoe't it der by stie. Hope ik ûnbiwust dochs noch dat er om my sa eigenaerdich die? Hoe dan ek, it wie in driuw. Freark en ik soene dy jouns op jierdeibisite nei in muoike fan sines, in lyts healûre fytsen fan ús ôf. En it kaem my yn 't sin dat ik in pear skuon yn 'e pastorij stean litten hie. Ik hie mear goede skuon, mar eat moat my ynjown hawwe
| |
| |
dy jouns krekt dàt pear oan hawwe to wollen. It wie goed sawn ûre en al knap skimerich, doe't Freark en ik by uzes weifytsten. By de pastorij bleau hy op 'e dyk stean en ik gyng nei de efterdoar. Dy wie op 't slot, mar ik wist de twadde kaei to finen, dy't altyd oan in spiker yn it efterhûs hinge, dat ik der moarns ynkomme koe. Yn 'e koken draeide ik it ljocht oan, mei it doel myn skuon út 'e kast to fandeljen. In frjemde skrik skeat troch my hinne doe't ik dêr dy ûnbikende fyts stean seach. Eat waerd yn my wekker, in formoeden, in ik-wit-net-hwat-gefoel. Ik stie in telmannich stil. Der wie neat to hearren yn 'e hûs, oars net as op 'e oerloop it drippen fan in kraen, dy't dat altyd die. En dochs wie it hûs fol fan in frjemd geheim, dat ik suver taeste koe, sa stoflik wie it oanwêzich. Myn hiele lichem stie spand en in nuver rûzjen gyng my troch de holle. Ik kloppe sunich oan 'e doar fan de foarkeamer. Neat. Doe roun ik de trep op, in driuw folgjend dy't djip út myn lichem opkaem en dy't ik net wjerstean koe. Ik makke gjin lûd. De kraen op 'e oerloop dripte stadich en taei. Yn 'e foarkeamer sloech in klok, sawn slaggen. Doe stie ik foar de sliepkeamersdoar. Myn senuwen spanden har, myn hert sloech. De spanning stie strak en skerp yn myn yngewant. Ik hearde lûden, fan waermte en yntimiteit, fan amper ynhâlden hertstocht. Sa moat it wêze as twa minsken elkoar leafhawwe, skeat it troch my hinne. It wie as waerd der in riedsel oplost, dat lang yn myn libben rélein hie en wachte op 'e ûntknoping. Forhalen en oantsjuttingen fan lang forlyn krigen bitsjutting en stal. Al hie ik dat doe yn myn eigen libben noch net meimakke - dat fan Freark en my wie noch hwat boarterij en earne yn mysels wie ik bang fan in al to neije oanrekking - ik fielde it oan de bloedslach dy't troch my hinne fear. It like as wie ik dat frouminske dêrre. Ik lei myn
ear tsjin 'e doar oan. Alles yn my stie op 'e hark. Ik hearde domeny syn lûd, folder en jonger as oars wol, en dat fan it frouminske, hymjend en lokjend as kaem it út mysels. Ik hearde hoe't der tute waerd en sêft lake, lake djip út 'e kiel wei. Op dat stuit koe ik myn spanning net mear bihearskje. Ik stjitte tsjin 'e doar oan. In wrâld stoartte yn, like it my ta. Myn hert sloech as in wyld. Yn 'e keamer waerd it stil. Hja hawwe my heard, tocht ik, ik moat hjir wei. Sa sunich as ik koe sloep ik nei ûnderen. Myn sliepen kloppen ta barstens ta. Ik gyng nei de koken. Wer dy fyts. In gloednije fyts,
| |
| |
mei in soad nikkel. Fan hwa wie dy? Op itselde stuit seach ik it, op it plaetsje oan it sealtaske: Janke van der Bij.
Ynienen moast ik laitsje - grimmitich en dwaes. It kaem fan 'e spanning, fan 'e alteraesje. Ik lake sa lûd dat hja hawwe it boppe hearre moatten. En doe moast ik gûle. Hwat is der mei de minsken, tocht ik, hwerom dogge hja sa? Hwerom binne hja sa oars as hja lykje? Hwerom kin Freark syn hannen net thúshâlde soms? Hwerom giet domeny him to bûten mei in frjemd froumins, in rike boeredochter, in Sneinskoallejuffer...? Hwerom miende ik dat ik dat froumins wie, en hwerom winske ik har to wêzen? Hwerom hawwe de minsken sokke nuvere geheimen, sokke djippe driften yn har libben? Ik forgeat de hiele skuon en stoattele nei bûten.
‘Dat duorre noch al hwat’, sei Freark noartsk. Ik antwurde net. Ik haw net folle sein, dy reis, en mear as ienris frege er: ‘Hwerom bist sa stil, hwat is der mei dy?’
Letter, by de thébisite, sei er:
‘Dou hast dy oare skuon net iens oan’.
‘Ik koe se net fine’, sei ik. Ik wie oerrinnende fol fan wanhoop. Ik fielde my skurf en smoarch, dat ik twa minsken trapearre hie op har tsjuster geheim. Ik wist wol, dat sokke dingen barden, yn 'e boeken, en ek wol yn 'e wrâld, mar earne oars as yn myn wrâld, fier fuort. Ik wie der nea net mei de noas op treaun. Ik forachte it hiele bidriuw en it lokke my dochs. Soms skeat it troch my hinne dat ik it wêze wold hie en dat ik jaloersk wie op Janke van der Bij. Ik moat der bleek en ûngedien útsjoen hawwe, dy earme muoike tôge tominsten rûkersguod oan en woe my fan alles ta ha. Ik koarre der fan. Myn tinzen fleagen alle kanten út: domeny, mefrou, de beide jonges, Janke van der Bij, myn eigen heit en mem, Freark, in boek dat ik lêzen hie... it wie ûndraechlik, ik siet op spjelden. Fan it petear haw ik de helte net forstien. Der wie hwat yn my brutsen, ik hie myn bitrouwen yn God en minsken forlern. It is sûnde en skande, tocht ik op in stuit, slimmer as dit kin 't ek al net. In domeny, dy't elk bitrout en dy't de minsken yn it spoar hâlde moat. En doe: ja, mar it is ek wol wer to bigripen. Hy is in man fan goud, en soe soks net dwaen as 't mar efkes oars koe. Hja moat him forlaet hawwe. Mar dochs is it sûnde, yn 'e Skrift stiet... En oan 'e oare kant wer: Mefrou har tipelsinnichheden, har minne sinnen, har skytskjinnens, har... Ik kin my bigripe dat men
| |
| |
dêr jins nocht fan kriget. Mar dy bern...? Sa mjelden myn tinzen yn in rountsje om. As yn in koarts socht ik om barren skuld en ûntskuldiging. Underwiles slokte ik stadich en mei wearze de swietekou troch dy't my taprest waerd, dat ik der mislik fan wie en in skoft yn 'e tún stie to koarjen. Ik moast spuije, mar Freark syn ûnhandichsoarchsume oanwêzigens bihindere it. Ik bigryp net hoe't dy joun omkommen is.
By healwei alven stapten wy op. De weromreis, yn 'e koele nachtloft, die my goed, ik waerd hwat rêstiger, mar sei noch net folle. Op in stuit stapte Freark ôf. Ik bleau ek stean.
‘Ast my nou net seist, hwat der mei dy is’, sei er, ‘dan gean ik net fierder’.
‘Bliuw hjir dan mar stean’, antwurde ik, ‘ik kom allinne ek wol thús’.
Mar hy hâldde oan:
‘Doe't wy fuortfytsten wie it goed, mar doest út 'e pastorij weikaemst, wie 't ynienen mis mei dy. Ik kin it dochs net helpe?’
‘Né’, sei ik, ‘dou kinst it net helpe dat ik pine holle haw’.
Wy stiene dêr sa op 'e iensume dyk. Ik wie ûnbillik en ûnreedlik tsjin him, mar koe der neat oan dwaen. Hy woe my nei him talûke, mar ik warde ôf. De moanne sylde steatlik de himel lâns tusken lyts wolkjeguod. Lette fûgels songen yn 'e greiden. It wie in nacht as side. In nacht om leaf to hawwen yn folsleine oerjefte. Ynienen hearde ik in kraen drippen en frjemde lûden fan in man en in frou dy't laken en tuten en elkoar leafhiene, sa hertstochtlik leaf as nea. Wie ik it sels, dy frou, wie ik it sels? Bounze dy leafde, dy hertstocht sa djip yn mysels? It gefoel fan hearlike sûndichheit barnde sa forheftich yn my, dat ik koe it net langer úthâlde. Wanhoop fleach my oan. Ik moast gûle en hong foaroer op it stjûr. Yn myn lichem bounze it, mei tûzen hammers. Ik moast it kwyt.
‘Domeny....’, snokkere ik.
‘Hwat wie der mei domeny....?’
‘Dy is mei in frjemd froumins....’
‘....Dat silst dochs lige? Né, dat lychste....!’
‘It is wier’, slokte ik, mei in gefoel fan bifrijing, mar ek fan eangstme. It preau bitter op 'e tonge. Hie ik it sizze mocht? Wie it gjin forrie? Mar it wie as waerden de wurden
| |
| |
my ynblaesd, ik hoegde se mar in triuwke mei to jaen:
‘It is wier, sa wier as ik hjir stean. Der stie in frjemde fyts yn 'e koken en it wie sa stil.... En de kraen dripte, en doe gyng ik nei boppen en hearde it.... it is wier....’
‘Hwa wie it?’ frege Freark, oerstjûr en heas fan lûd.
Ik siz it net, tocht ik, ik siz it net, ik wol it net sizze. Mar ik wie jaloersk op dat froumins, ik koe se wol haetsje. Né, ik woe it net sizze. Mar ik haw it al sein:
‘Janke.... Janke van der Bij.’
‘Dat.... dat kring....’, stjitte Freark der út, en hy flokte. ‘Dat flarde, dy.... It is in great skandael.’
‘Ik wit net,’ sei ik, út selsfordigening.
‘Witstou dat net? Soa.... in troud man mei twa bern. En dou witst net oft it in skandael is? En in domeny noch wol, dy't de wurden reinens fan siel yn 'e mûle bistoarn lizze, dy't ús altyd op it hert bynt.... Bah....’
Wy fytsten swijend fierder en broddelen beide oan ús eigen tinzen. Sa nou en dan liet Freark in gjalp wraeksuchtige libbenswiisheit los. Ik sei neat en liet syn oanfallen smoare. Tichte by it doarp skeat ús in fytser foarby.
‘Dat wie se, seachst dat?’ sei Freark. ‘dy rothoer.... Se kaem dat út wei....’
‘Stil nou mar’, sei ik wurch en moedeleas. By ús thús draeiden wy it paedtsje yn. Us folk wie al op bêd. Wy sieten noch efkes by de tafel. Praet woe net komme, en frijen alhiel net. Dêr wachte ik nammers ek net op. Doe't Freark fuort soe, hâldde ik him efkes werom:
‘Siz, praet der mei nimmen oer, - hâld it foar dysels. Ik haw it dy yn djip geheim forteld. Ik soe net graech wolle, dat it útkaem. Silst it tsjin gjinien sizze?’
‘Hy hat fortsjinne, dat syn skande de wrâld oergiet,’ sei Freark wreed. ‘En dat froumins ek.’
‘Doch it dan om syn frou en syn bern,’ warskôge ik.
‘Dy geane dochs frijút? As se oer de earste slach hinne binne.... Hja hat jild genôch fan harsels.’ Freark wie my mei syn tinken al fier foarút.
‘Ik biswar it dy: siz it net!’
‘En as it nou myn plicht is? Dy man kin hjir sa dochs net bliuwe? Dy moat hjir wei.’
‘Dou kinst neat biwize. Ik kin dy foarliigd ha.’
‘Dyn ûntdienens liicht net.’
‘Ik lûk myn wurden yn.’
Hy gniisde:
| |
| |
‘Ik haw har der dochs sels weikommen sjoen?’
‘Dat is noch gjin biwiis.’
‘Né, mar wol in biwiis fan dyn wurden.’
‘Doch it dan om my.’
‘Om dy? Hokfoar bilang hastou dêrby? Kinst wol in oar plak krije, en in better ek. Takomme Maitiid trouwe wy miskien dochs.’
Ynienen wist ik dat wy net trouwe soene. Ik wist dat ik him leafhie, miskien oars as Janke van der Bij. Ik wist dat ik him helpe moast en biwarje foar de skande. Der skeat my hwat yn 't sin:
‘Ik gean sels ek net frijút.’
Freark krong op my oan, ik fielde syn siken yn myn gesicht.
‘Hwat bidoelste?’
‘Ik haw sels ek hwat mei him hawn. Janke wit dat....’
‘Ek sà....?’ Syn eagen skeaten fjûr, ik waerd bang fan him, mar ik hâldde hoek:
‘Ja, ek sa. En dêrom: ast it fortelste, komt dat ek los.’
Freark wie forbûke. Yn it tsjuster fielde ik dat er my forachtlik oanseach. Miskien hat er my formoardzje wold, smoare mei syn sterke hannen. Mar hy die it net.
‘Siz it net,’ smeke ik, ‘siz it net. Ast noch ien sprútseltsje foar my fielste....’
‘Oer dat sprútseltsje prate wy net,’ sei er g'reatsk en wreed, ‘mar tusken ús is it út.’
Hy draeide him om en gyng nei hûs. Ik woe him noch neiroppe: ‘It is net wier, ik liigde it mar’. Myn mûle woe net. Machtleas en forslein bleau ik stean. Yn it tsjuster seach ik syn heechoppich stal weiwurden, ynfieren en hast greatmoedich. Ik gyng nei de kraen en dronk oant ik net mear koe. Dy nachts haw ik gjin wink yn 'e eagen hawn.
De oare moarns kaem domeny by my yn 'e koken. Hy draeide hwat nuver om my hinne. Ik liet him gewurde en die as murk ik neat. Ik hie pine holle en fielde my slop en leech fan binnen.
‘E'h.... wiene jo justerjoun hjir yn 'e hûs?’ frege er.
‘Ja domeny,’ antwurde ik, sa fleurich as ik mar koe. Hy seach my skerp oan as woed er yn my sjen hoe't de kaerten leine. Hy hat grif noch hope dat ik neat fornommen hie. Hy soe wer fuort.
‘Ik haw alles heard,’ sei ik, om him to helpen. Ik koe
| |
| |
wol gûle. Om him en om mysels.
Hy suchte:
‘Dat koe ek hast net oars,’ sei er moedeleas. Syn eagen doarmen ôf.
‘Ik hie net tocht, dat jo sokke dingen dwaen koene!’ flapte ik der út, heal en heal yn in fielen boppe him to stean en tagelyk yn in bisykjen om troch in toan fan ûndogenskens him wer hwat moed to jaen. Dat mislearre. Hy glimke tryst en nerveus. As ik wol, haw ik dy, tocht ik. Mar fielen fan triomf joech it net.
‘As jo wolle, bin ik forlern,’ sei er sêft.
‘Ik wol it net.’ antwurde ik.
Hy libbe op:
‘Miene jo dat?’ Hy sei ‘jo’, oars altyd ‘dou’.
‘Fan my sil gjin minske it hearre. Dat swar ik jo.’
‘Tankje’, sei er. It klonk noch al pathetysk. Hy moat triennen yn 'e eagen hawn hawwe, mar ik seach him net oan. In oar gefoel oermastere my: As er my nou ris yn 'e earms naem en my tute, dan soe 'k my net forwarre. Winliken hâldde ik ek fan him, miskien hwat oars as Janke van der Bij, miskien ek wol krekt sa. Ik haw der allinne nea gjin erch yn hawn, it wie my sa frjemd en sa fier. Ik wie noch sa jong doe. As er it dien hie, hie ik mei-iens myn skuld dylge. Mar fansels die er it net. Hy socht oanlieding om fuort en woe jitris syn tank uterje, mar foun gjin wurden.
‘Ik bigryp it allegearre wol,’ sei ik, yn mislearre greatmoedichheit.
‘Ik hâld fan har. Mar ik doch it nea wer. Nea wer. It is út. Fan nou ôf oan is it út, dat swar ik dy.’
De middeis, ûnder iten, hawwe wy der net mear oer praet. Ik fielde my ûneinich tryst en ûnfoldien. De middeis haw ik allinne yn 'e keamer sitten to gûlen. Yn in dwyl die ik myn Freedswurk. Oan 'e muorren hingen oeral foto's fan de beide jonges, Geart en Jorrit, it wie my nea sa opfallen. Tsjin brea-tiid kaem mefrou thús, fleurich en wol yn in nij mantelpak, dêr't ik myn sin ek oer sizze moast. Domeny bearde wakker. Ik allinne hearde de ûndertoan fan illinde yn syn lûd. De jonges setten it hiele hûs op stelten, nei dy oardel dei op in boppehûs.
In wike-mannich gyng it goed. It wie net in ûre by my wei, mar it libbe net sa forheftich mear yn my as earst.
| |
| |
Der kaem eat fan in formoedsoening yn myn libben. It komt goed, tocht ik, it komt wol goed, as de tiid mar opsjit.
Doe lykwols, in Tongersdeitojoun op it sjongen, gyngen der yn 'e frouljushoeke stikeme forhalen oer Janke van der Bij en domeny. It wie as sonk ik troch de groun. Nimmen lykwols dy't erch yn my hie: myn namme wie dus net neamd. Myn skuld, tocht ik, myn skuld. Freark hat de boel forret. En de folgjende dagen hearde ik it nijs ek fan oare kanten. It gyng as diggelfjûr it doarp troch. By ús thús gyng it tomûk, wy wiene op 't lêst bern. Ik fornaem nou ek, dat der mear biswieren tsjin dizze domeny wiene. Hy preke net nei 't sin, it wie sa taei allegear, sûnder gloede. Hy forsleauke syn dingen en makke net folle fan it húsbisiik. Sels út syn studintetiid kamen forhalen los. Ik hie it domeny sizze wold, mar koe him net to wurden komme dêr't nimmen by wie. En de iene kears dat dat wol sa wie, wist ik net hoe't ik it ha moast.
Dat myn forkearing út wie, like net folle praet los to meitsjen. De buorren naem it nochal gewoan op, sels myn kammeraetskes seine der net folle fan. Hawwe hja miskien dochs noch in forbân socht tusken dy twa dingen?
De Sneontojouns, doe't ik troch de buorren roun, kaem ynienen Gerben Aukes my op 'e side.
‘Ik moat efkes mei dy prate,’ sei er. ‘Dou hast okkerdeis hwat fan domeny sjoen?’ Under syn praten seach er tomûk efterom, oft ek immen it hearre koe.
‘Ik haw neat sjoen’, sei ik skerp en seach him yn syn lytse barge-eachjes dy't er liep taknypte.
‘Fornommen dan.’
‘Hwerom freegje jo my dat?’ sei ik. It siet my oan 'e kiel ta.
‘As tsjerkeman,’ sei er.
‘En hwat wolle jo dan?’
‘Tinkt dy net dat it ús oangiet as in domeny der sa yn lâns giet?’
‘Ik bin gjin tsjerkeman,’ sei ik. ‘Jo moatte mar gau nei hûs gean. En as der hwat mis is, dan moatte jo dat sels mar útfiskje.’
‘It is dyn plicht it ús to sizzen,’ forfette de slachter. ‘Dou komst ek wol yn tsjerke, dou giest op fragelearen.’
‘Ik haw neat to sizzen,’ antwurde ik greatsk.
‘Bitink dat wy dy meitsje en brekke kinne.’
‘Hoedàtsa?’
| |
| |
‘Bist sels ek net frij fan him.’
‘Ik bin my gjin kwea biwust.’
‘Soa net. En hwerom is it dan útrekke tusken dy en Freark?’ Hy gyng lyk foar my stean en piuwde nei my mei syn gleije slachtersfingers. En doe, sunich en sliskjend, wylst my in skoat tabakswalm yn 'e noasters opkrong:
‘Hastou faeks sels ek net mei domeny....’
‘Nou.... hwat?’
‘....Fleislike oanrekking hawn?’
Ik moast der om laitsje, sa mâl as dat hearde út de mûle fan dizze man, dizze slachter.
‘Ikke? Man, waei op.’
Hy waerd fortrouliker:
‘Bigryp my goed. Wy hawwe gjin kwea yn 't sin. Wy wolle allinne mar it goede.’
Ik hie freegje moatten hwa't ‘wy’ wiene, mar ik haw gau genôch bigrepen hwat der efter dit wurd siet. Ik swei.
‘Wy wolle dy sparje. Ast efkes mei my yn 'e hûs komst. Hjir kinne wy net prate.’
‘Ik haw neat to forbergjen.’
‘Miskien is der ek hwat oan to dwaen dat domeny noch rêdden wurdt foar de wrâld. In oar birop of sa. Wy drage him gjin forkeard hert ta, mien dat net. Moatst mar efkes meigean, dan kinne wy prate.’
Hy figelearre op myn gefoelens fan meilijen. Mar dat hie ik doe noch net troch. As ik domeny der mei rêdde koe, hwerom dan net? Ik gyng mei. Hy gyng my foar de winkel troch. Yn 'e wenkeamer siet in hiel omsittend laech. Ik telde fiif man. It kinne ek mear west ha. Yn alle eagen ljochten fûnken fan opsternatens en wraek, it like in moardkomplot. Mar tiid om nei to tinken en it formidden to bistudearjen hie ik net. Harm Tamsma naem it wurd. Syn lûd kreake yn 'e healtsjustere keamer as in oardiel:
‘Sjoch, wy wolle de wierheit witte en sjen hwat wy dwaen kinne om domeny to rêdden. Bigripe jo dat?’
Ik sei:
‘Ik wit net hwat jimme fan my wolle. Ik haw dy praetsjes ek wol heard, mar dy komme net fan my.’
‘Ik soe my der mar net mei leagens útwine’, sei ien yn it tsjuster.
‘Dy't a seit, moat ek b sizze,’ sei in tredden. Ik wist ynienen dat ik mysels yn in net fan leagens bifrissele hie. Hoe komt in minske dêr út? Kin men skjin skip meitsje troch de
| |
| |
ienfâldige wierheit to fortellen en mar troch de knibbels to gean? Ik wist gjin útkomst en swei. As hja my de tiid jown hiene, hie ik miskien de wierheit sein. Mar Germ Aukes spatte op:
‘Hwa hat domeny en dat fanke trapearre....op....’ hy seach efkes op papieren foar him op 'e tafel, ‘....op Tiisdei 28 April de jouns sawn ûre? Wie it 7 ûre of wie it gjin 7 ûre?’
‘Kin wol wêze’, sei ik, ûnforskillich. Ik bidoelde to sizzen dat it dy deis grif wol sawn ûre west hawwe soe. Mar hja leine dat fansels oars út.
‘Hastou doe net in fyts yn 'e koken fan 'e pastorij stean sjoen? Wiestou dat net? Astou net liichste, dan liicht in oar.’
‘Ik wit der neat mear fan.’
‘En hwa is de jouns tsjin alven op 'e dyk by de Trijehoek Janke van der Bij op 'e fyts tsjinkommen? Dou soms net?’
‘Dat al,’ sei ik, yn it bisef in flater makke to hawwen dy't net wer to dylgjen wie, ‘mar hwat seit dat? Mocht hja dêr net fytse?’
‘Hwat kant kaem hja doe út wei?’
‘Dat haw ik net sjoen. It wie tsjuster.’
Immen oars naem it wurd. Ik seach earst net hwa't it wie, letter ûntdiek ik, it wie de ryksûntfanger. Hy bisocht it yn goedens, alteast yn freonlikens:
‘Sjoch famke, jo moatte dit goed bigripe, jo binne sels ek fan 'e tsjerke, en jou âlden ek. Jo moatte bigripe dat hjir hwat mis is. Mis, skeef. Hjir is in slimme misstân en dêr moatte wy as lju fan 'e tsjerke, de mienskip fan 'e hilligen, uzes ta dwaen om dy út 'e wei to krijen. Dat is ús plicht en it is jou plicht. Dat wol net sizze dat wy domeny it slachtoffer wurde litte.’
‘Hjir moat rjocht dien wurde,’ sei Tamsma mei in kreakjend lûd.
‘Rjocht.... èn erbarming,’ folle de ryksûntfanger oan.
‘Earst rjocht en dàn erbarming’, forbettere Tamsma.
‘Krekt, sa is it,’ sei de slachter.
‘Dou bist sels ek net skjin op 'e ribben,’ foel de man yn it tsjuster út.
‘Hwat bidoele jo dêr mei?’ frege ik.
‘Hast sels ek by him....’, hy seach de rounte bylâns, ‘....op bêd west.’
‘Leagens’, sei ik. ‘Leagens allegear.’
| |
| |
‘Hast it sels forteld.’
‘Ik haw it nimmen forteld.’
‘Dus,’ kreake Tamsma, ‘Dou hast it nimmen forteld. Dou liichst nou of dou hast doe liigd. Ien fan twaën.’
‘Ik haw doe liigd,’ sei ik. Ik hie gjin forwar mear en wist net hokker kar to dwaen, miskien wie 't de forkearde.
‘En hweróm sprieken jo doe ûnwierheit?’ frege de ûntfanger, kalm en bihearske, mar krekt efkes to swiet.
‘Om domeny to sparjen’, sei ik.
‘Dan wiè der dus hwat to sparjen,’ konkludearre de ûntfanger biret. En Germ Aukes tongere:
‘Sjo' jim nou wol!’
De ûntfanger kichte en skreau hwat op. Ynienen wie der drok gepraet om my hinne. Tagelyk murk ik dat hja my gjin stoel oanbean hiene. Ik stie yn 'e keamer foar it bedskud, rjochtop mei de hannen by my del. Ik stie midden yn it ljocht.
‘Ik jow bilies,’ sei ik.
‘Dan wolle jo ús faeks alles fortelle hwat jo sjoen en fornommen hawwe,’ sei de ûntfanger.
In ûre grif wol hawwe hja mei my dwaende west. Dan de iene wer en dan de oare. Hja joegen my in stoel en de slachtersfrou brocht sels in glês wetter. Ik dronk mei greate swolgen. It wie in neare dream. De iene die freonlik, de oare fluensk, de tredde mei driging, de fjirde mei bibelteksten. De iene rjochtút en de oare slûchslim. It wie as hiene hja de rollen kreas forparte. Hja hiene gelyk: In domeny is in domeny, dy moat in foarbyld wêze en stean foar de dingen dy't er forkundiget. Hy, hoeder oer ienfâldige doarpsminsken, hie net op syn plak west. It wie fier mis. Boppedat, hja soene it goed mei him meitsje, dêr hoegde ik gjin noed mei to hawwen. Hja wiene op 't lêst minsken. Ik sels soe net neamd wurde. Ik moast dochs ek hwat foar myn reputaesje oerhawwe. As ik mar efkes dit papier tekenje woe.
‘Ik tekenje neat,’ sei ik. ‘Ik haw alles forteld, dat moat genôch wêze.’
‘Wy moatte in skriftlik tsjûgenis hawwe,’ sei de ûntfanger. ‘Of wolle jo dat wy jo sels as tsjûge der by roppe? It is in djip geheim, der kraeit gjin hoanne wer nei. It bliuwt ûnder ús.’
Ik lies. It papier forklearre dat ik op dy en dy dei sa en sa let fornommen hie dat domeny fleislike mienskip hawn
| |
| |
hie mei in oar as syn eigen frou. De namme fan Janke waerd net neamd.
‘Dat is net goed,’ sei ik, ‘dy fleislike mienskip wit ik neat fan. Wol dat hja yn 'e sliepkeamer wiene.’
Der waerd gniisd en Germ Aukes sei:
‘Grif om it nije bihang to bisjen.’
Mar de ûntfanger bleau earnstich en foroare de tekst. Hy skreau it hiele stik oer. Ik hie efkes de tiid om nei to tinken. De fâlle is slûchslim opset, tocht ik, mar ik doch it net. Ik rin der net yn. Ik soe nei de doar ta, deawurch as ik wie. Mar de ûntfanger wie klear:
‘Nou, ik haw it foroare. Is 't sa goed?’
Ik lies. Ik smiet it papier oer de tafel en rôp:
‘Mar ik doch it net! Ik doch it net!’
Germ Aukes kaem oerein:
‘Soa, dou dochst it net. Nou mannen, gjin gedonder mear, lit har dat oare papier dan mar lêze.’
De ûntfanger wifke in pear tellen en seach de rounte bylâns. Guods knikten fan ja. Doe skoude er my in oar papier ta. Dêr stie yn, Janke van de Bij en iksels hiene dyselde ‘fleislike mienskip’ mei domeny hawn. Undertekene: Freark Woudstra. Forachting snie troch my hinne. Myn hert sloech as in wyld.
‘It is net wier!’ rôp ik yn in lêste opflakkering fan helder tinken, ‘it binne leagens allegearre.’
‘Jo hawwe it oars sels forklearre,’ sei immen.
‘Wolstou it Freark ligen hjitte?’ raesde Germ Aukes. ‘Wolstou biweare dat dy samar om 'e nocht dy forkearing útmakke hat?’
‘Dat binne twa sûnden,’ sei de ûntfanger. ‘Twa sûnden is slimmer as ien. As jo nou dy forklearring tekenje, dan sille wy dizze forneatigje. Dan bliuwt der mar ien sûnde oer, en dat soe faeks to'n goede fan domeny wurkje kinne. En jou reputaesje is rêdden.’
Dat dat lêste net opgyng en it earste winliken likemin, haw ik pas letter bigrepen. Op dat stuit leaude ik dy arguminten. It wie stil. Ik seach de rounte bylâns. Allegear knikten hja ynmoedich en tagedien.
‘It makket yndied gâns forskil,’ sei Tamsma stadich, suver yn tinzen wei. ‘Ik haw heard fan in domeny dy't nei in misstap dochs noch in bêst birop krige. Witte jim wol?’
‘Ja,’ sei Germ Aukes, och sa myld foar syn dwaen, ‘en dy fleislike sûnden, och, dat is minsklik, dêr kin men bi- | |
| |
gryp foar hawwe, al kin men it fansels net goedkrije, sa net.’
‘En yn alle getallen fan in domeny net,’ filosofearre Tamsma.
‘Ik soe 't mar dwaen, fanke,’ sei de man dy't oant nou ta it minste sein hie, ‘it is altyd noch better as dat oare.’ It wie, seach ik nou, ús buorman, in man dy't ús as bern altyd in apel of in par tatreau. Rintenier-âldfeint, dy't by uzes thús altyd yn in rook fan ûneinige goedens stien hie. Hy hie ús heit alris jild liend en in treddepart net werom ha wollen. Syn lûd wie it myldst en oannimlikst fan allegearre. Nou efterôf tink ik, dat er as weardefolle pion op it kritike stuit nei foaren skoud is. Mar miskien hied er yndied gelyk en wie it syn goed hert. Ik fielde syn oanwêzichheit as in garânsje. Ik biswykte. Triljend sette ik myn namme. Der gyngen suchten op. Foar't ik nei de doar stoattele, naem de ryksûntfanger de forklearring fan Freark en skuorde him oan alle snipers. Yn safier hawwe hja wurd hâlden: myn optochte misstap is in geheim bleaun. Ek foar domeny sels.
De oare moarns preke er foar 't lêst. Der wiene mear lju yn tsjerke as ik forwachte hie. As hja op sensaesje rekkene hiene, hawwe hja har forsind. It wie in gewoane preek, de droege kant neist.
‘Ik bigryp it allegear bêst, fanke,’ sei er, doe't ik him de Moandeis myn forhael die. ‘Wy sille mar ôfwachtsje hwat hja mei ús foarhawwe.’ En hy gyng nei de tún mei in skoffel en in túnklauwer.
Hy is al gau út it doarp weirekke. Syn frou en bern hawwe noch in pear moanne yn 'e pastorij wenne. Ienris haw ik him wersjoen, yn 'e trein mei in koffer. Fol nylons, fortelde er.
‘Wy wenje nou yn Grins,’ sei er. ‘Us âldste jonge is op it gym, Geart. Jorrit kin sa goed net leare. E'n hoe is 't by jimme thús?’
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd