De Tsjerne. Jaargang 8

[p. 227]

Boukje Fokkema:
Skiednis fan us alden.

Juster ha 'k noch ris by it grêf west. Mar dat heit en mem dêr leine, woe my mar amper oan.

Doe bin ik de buorren yn gien. Der wie nimmen dy't my koe en alles kaem my lytser en oars foar as eartiids. Mar by de âld herberch socht ik ynienen om heite fyts. Ik bin mar hastich de dyk út roun, hwant ik woe net dat immen my seach. Sa kaem ik by it hússteed, mar it wie nou in jister, der groeide allinne noch hwat beamguod omhinne. En op 'e púnheappen fan Binnema's pleats wie in nijmoadrige stjelp forriisd.

Dêr stie ik doe, midden op 'e dyk, en der wie neat mear. Mismoedich kaem ik op 'e joun by myn man werom, mar dy helle de skouders op en sei: ‘Dat hiest witte kinnen’.

It wie in lyts boufallich spultsje dêr't wy op wennen. Yn ús bernejierren wie it ien en al hearlikheit, mar letter skammen wy ús foar de âld klinte. Der lei seis pounsmiet lân by en wy hiene trije kij, mar ús heit hie it altyd oer de tiid dat wy tweintich hawwe soene. Dan soe er it spul keapje en der in bûthús by bouwe en dan hoegde Binnema gjin sint hier mear.

Earst wiene wy dêr wakker greatsk op en fortelden it de bern op skoalle, mar doe't wy ta de jierren fan it ûnderskie kamen, laken wy him út. Allinne mem praette oer de takomstplannen mei en se waerd lilk as se fan ús hwat oars hearde. En as ús Anders dan sei: ‘Minske, miene jo dan dat it sa noch ris komme sil?’, dan sei se stéfêst: ‘Dou praetst nei datst wiis bist’.

It earste hwat ik noch wit fan ús libben dêrre, is hoe't heit mem soms ynienen as in fearke optilde en mei har om it hûs hinne roun. Se bearde dan lûd, mar sokke dagen wie it altyd feest by ús. Soms bakte ús mem pankoeken en heit siet op in stoel by de kachel. Hy hie ús dan op 'e knibbel en hy song allerhande ferskes foar ús. Mem song dan mei, mar dy koe net goed wize hâlde. As mem dan op 't lêst ôfgryslike hjit fan 't bakken wie, makke heit de tafel klear.

Sneins kuijeren wy faek meiïnoar it lân troch, by de feart lâns, oer de moolhikken wit hoe fier fuort. Op 'e dyk

[p. 228]

kuijerje, dat woe heit net en ik leau ek net dat it mem hwat skele koe, ik haw har der nea oer heard.

Wy wiene mei ús trijen fan bern. Ik wie de âldste, dan Ime en in jier of fjouwer efteroan ús Anders.

Doe't mem fan him op bêd lei, hiene wy krekt in kealtsje. It muoide Ime wakker dat mem it nou net sjen koe. Mar ús heit naem it op syn sterke earms en sette it foar de bedsdoarren del. Hwat hiene wy in wille. Mem hie de triennen yn 'e eagen fan it laitsjen en wy dounsen der omhinne.

Der kaem doe ek noch dalje op, hwant de flier waerd hwat smoarch en doe kaem de baker op it aljemint. Heit soe by dit en by dat de boel ophimmelje. Doe wie it mis fansels en hy roun mei de lilke holle de doar út.

*_**

Ik wit dat allegear noch sa skoan as wie it juster bard. Mar ik forjit ek noait de middeis dat mem, sa wyt as in doek, al mar nei de klok en it finster seach. Dat wie Tiisdeis en Tongersdeis meastal, mei de wykmerk yn Snits en yn Bolswert. Se stjûrde ús dan altyd fuort to boartsjen en as wy werom kamen hie se him yn 'e regel al op bêd prakkeseard. Se die dan krekt as wie der neat to rêdden, mar dat hiene wy al ridlik gau foar it forstân.

De oare deis wie er meastal lêbbich en koart oanboun en wy mochten him neat yn 'e wei lizze. ‘Heit hat pineholle’, sei se dan.

Der wiene ek wol ris tiden dat er thús bleau sokke dag'en. Dan wie it allegear fleur en wille. Us mem sa bliid as in bern en heit sjonge en mâltjirgje fan komsa.

Mar der wie noch hwat, dat as in skaed oer ús libben foel en dat wie Binnema.

Hy wie ús lânhearre en flak foar ús oer, oan 'e oare kant de dyk, stie syn spul. Der wie wol tachtich pounsmiet lân by, dêr't er, nei't ik letter wol wys waerd, sahwat neat út makke. Hy wie to deun om folk to nimmen en syn bern hiene fiersten to wylde hierren yn 'e nekke om bisteklik mei op 'e pleats oan it wurk. Hy hie to folle lân om binei to kommen en der lei in five njonken ús seize en in trije oan 'e oare kant, dêr hie ús heit syn sinnen op set. Dat woe er der by hiere. ‘Jow my dy kâns doch man’, hear ik him noch sizzen. Mar dat stie net yn Binnema syn boekje

[p. 229]

en dat makke heit mismoedich en mankelyk en syn herberchrinnen boaze oan. Dêrby kaem ús âld spul geandewei mear oan ûnderhâld ta, mar Binnema woe der net fan witte. Alle kearen mei it hier biteljen hie heit it der oer, mar hy krige altyd ta biskie, dat it noch wol koe.

Hwat hie ús mem dan hwat mei him to stellen, Pûr wie er en it duorre ûren ear't se him hwat delbêdde hie.

‘Ik woe it dy sa graech hwat goed jaen’, sei er op in kear mei de triennen yn 'e eagen. En doe't mem sei: ‘As wy mar hwat byinoar bliuwe ju, dat is it foarnaemste’, skeat it moed him fol en roun er hurd ta de keamer út.

Sa buorke it hwat fierder. Us heit skrepte yn syn g'oede riten fiks ta en hy wie wiis mei syn bisten, mar der wiene to min. Der wie ek gjin genôch oanslach foar him. Mem die wol faek war om der hwat fêst wurk foar him by to krijen, mar dat is noait net folle wurden.

Hy hat ris molkrider foar it fabryk wurde kinnen, mar op dat stuit like it him wol neat. ‘Binnema kin my dat lân wol jaen’, wie it en doe't er der letter op werom kaem, hie in oar it al.

Soms kloste er hwat yn ús âld timpel om, mar as it ris slim lekte wie it ek wol dat er der gjin panne op lizze woe. As dy âld keardel it net die, dan forpofte hy it ek. En dat dy nou krekt foar ús glêzen wenne, joech de measte argewaesje. Jouns, as wy yn 'e keamer sieten, seagen wy de fammen wol op gloednije fytsen fuortflitterjen en de jonges hiene elk in motor. Mar de âld man sels stie soms oan achten en njoggenen ta yn it lân to stikelstekken en koe der g'jin baes fan wurde. Dêr formakke ús heit him tige oer, mar soms forgriemde er him sa dat er wer nei 't doarp ta gong en op 'e joun mei in stik yn 'e kraech thús kaem.

Op in kear kaem er der yn in âld rattelkast fan in Ford oansjitten. ‘As myn wiif dan gjin boerinne wurde mei, sil se tominsten in auto hawwe’, sei er. Wy as bern wiene der alhiel fan op 'e rin, mar mem hie de triennen yn 'e eagen. ‘Dou âlde swabber’, sei se,

It âld mirakel stie lykwols faker as it ried, dat nei in deimennich woe er der al mei de slaei op slaen en binnen de wike wie er de keet wer út.

En simmer en winter forstriek, mar ús heit koe him dat lân net út 'e holle sette. ‘Ik wol en ik sil it noch ris hawwe’, sei er dan. En op in joun, doe't de âlde yn it hôf to seine-

[p. 230]

harjen siet, stoep er de dyk noch ris oer. It duorre lang. Mem siet foar it finster en nou en dan suchte se. Se hie it him ôfret, mar hy woe der net nei hearre. Wy seagen harren fanwege de beammen net, mar nou en dan hearden wy heit wol praten.

Doe't it al frij hwat skimere, kaem er werom. Hy stroffele hast oer de klompen en foel de keamer yn. ‘Ik haw it rêdden!’ rôp er fan fierren al. ‘Hast it dan krige?’ sei ús mem forheard. ‘Ja, as it him to biswierlik wurdt, sil ik it brûke. Dêr sille wy ien op nimme, âlde!’

Hy wie alhiel oerémis en hy hie der gjin earen nei as mem sei dat er him dêr net sa folle fan foarstelle moast, dat Binnema wol tachtich wurde koe, ear't it sa fier wie. It joech har neat, ús heit wie sa fol moed dat er suver de selde net wie. Mar de tiid gong fierder, it iene jier kaem en it oare gyng en noch altyd hie Binnema sels it lân, al woechsen him de stikels boppe de holle.

En doe kaem dy Sneontojoun. Wy wiene al sa great dat wy in plakje hiene, mar dy jouns wie ik om in ûre of seis delkommen. Mem hie de tafel al klear en heit siet der by mei in kat op 'e knibbel. Ime wie der ek en ik wist ynienen dat ik bliid wie, dat ik ek wer om 'e tafel skikke koe.

Nei iten panderen wy froulju ús hofke efkes troch en heit soe de molke nei de dyk bringe. Binnema moat der ek stien hawwe. 't Kin ek wêze dat heit nei him ta roun is. dat wit ik net. Wy hiene it hielendal net achtslein, mar in healûre letter hearden wy him mei de doarren slaen en lûd razen en flokken. Syn holle wie read opset. ‘Ik stek him dea, dat kring! Jow my in foarke, oars draei ik him de strôt om!’ Mem op him ta. ‘Hylke, hwat is der oan? Dou moatst sa net, dou moatst sa net!’ Mar hy skuorde him los fan har en fleach de dyk oer. Mem him efternei. Mar Binnema wie yn 'e hûs flein en hie de doar op skoattel dien. Heit stie der foar en braekte de forskriklikste forwinskingen út. Doe smiet er de stôk, dy't er to pakken krig'e hie, del en roun it lân út.

Mem kaem werom, yn-wit. ‘Wy moatte him nou mar gewurde litte. Binnema hat it lân oan Sjoerd Hiemstra forkocht. Jimme moatte mar op bêd gean.’ Mar wy stiene to triljen op ús fuotten en koene earst gjin wurd útbringe.

In pear ûre letter hearden wy de doar. Mem moat noch wachte hawwe. Hy praette lûd en frjemd en syn laitsjen gong ús troch alles hinne. Wy leine ûnforweechlik to

[p. 231]

harkjen, Doe waerd it stil. Mar in skoftke letter hearden wy him snokken en mem dy suske mei him om.

Ik wit net oft wy doe ek sliept hawwe. It wie in hiel hoart letter, doe waerd der ynienen wakker roppen en praet en it wie allegear auto's en fytsen op 'e dyk. Ik hearde it wurd: ‘Brân’, en foar it dakfinster seach ik in read skynsel. It hert stie my stil. It wie by Binnema.

Wy der ôf en nei ûnderen. Tagelyk waerd der oan 'e doar rattele. ‘De boel fan Binnema stiet yn 'e brân, kinne wy hjir ek hwat bringe?’ Mem soe der op ta, mar doe rôp heit: ‘Der net hinne. Yn der ivichheit net, lit se dêr meiinoar forbaerne!’

Wy stiene byinoar op en doarsten neat to sizzen, mar dy't oan 'e doar stie, wie yn 'e haest al lang wer fuort.

Doe glûpten wy ek troch de efterdoar der hinne en bijoegen ús ûnder it folk. It fjûr raesde om him hinne. De brânspuit koe der net tsjin op. Ut 'e foarein waerd noch helle hwat der to heljen wie, mar op 't lêst moast dat ek ophâlde. Hoe lang't wy der stiene wit ik net, mar it wie al djip yn 'e nacht, doe hearde ik ynienen fan mûle ta mûle gean: ‘De polysje mei Hylke Plat!’

En doe't wy thús kamen wie mem fan harsels fallen.

*_**

Doe't de saek foar kaem, reizgen mem en ik togearre nei Ljouwert. Mem hâldde har goed, mar doe't wy yn 'e bus sieten, seach ik har hannen triljen.

Yn 'e stêd wisten wy mar amper de wei en ús mem doarst de stoepe hast net op. Mar op 'e tribune seagen wy guon út 'e buorren.

Doe g'ong der in doar en dêr wie ús heit. Hy wie wyt om 'e holle en syn gesicht wie strak forlutsen. Mar doe't er ús seach knikte er en yn syn eagen wie in ljochte gloed.

De rjochters kamen yn en de saek krige syn bislach. It gong as in film foarby. Us heit bikende daelk. Syn: ‘Ja’ klonk lûd en hurd troch de seal.

‘Hwat hat jo der ta brocht de boel yn 'e brân to stekken?’ frege de rjochter.

‘Omdat dy keardel troch de wet net straft wurde koe, haw ik sels mei him ôfweefd’, wie it antwurd doe.

De fordigener dy't him tawezen wie, hwant hy woe sels net ien hawwe, neamde Binnema syn misdiedige hâlding, jierren en jierren oanien.

[p. 232]

Us mem libbe op ûnder syn pleitsjen, mar by de útspraek: Oardeljier mei formindering fan foararrest, glieden de triennen har by de wangen del.

*_**

It waerd in swiere tiid. Der waerd ús in wentsje fan 'e tsjerke taskikt. Der wie in hok by en it slagge mem der hwat bermen by to hieren. Sa koene wy ús trije kij hâlde. As heit dan thús kaem, hie er dat tominsten noch.

En einlings kaem de dei dat ús mem him foar de poarte opwachte. Mei de bus kamen se thús. Heit wie in âld man wurden, mar mem hie him stiif yn 'e earm, sa stapten se de buorren troch.

Thús wie it suver feest. Wy wiene der alle trije en mem hie blommen kocht. It wie ús heit oan to sjen dat er bliid wie, mar hy wie o sa forfallen en tige stil. Hy siet oan ien wei to switfeijen. It tichthús hie him gâns in knoei jown.

En op 'e neimiddei, wy sieten noch hwat stil byinoar, doe sei er ynienen: ‘Ik moat jim noch hwat sizze’.

Wy hearden nij op en wy seagen hoe't syn eag'en ûnwis om mem harres sochten. ‘Ik haw it nét dien. Ik haw de pleats nét yn 'e brân stutsen.’ ‘Hwat!’ rôpen wy troch inoar hinne.

‘Dy nacht, doe't Binnema my troch de polysje ophelje liet, wie ik sa op ien ein dat ik sei dat ik it dien hie. Ik tocht, ik sil him wol krije. Hy hat it oan my fortsjinne. Dat sitten hie 'k der foar oer. Mar it hie net wêze moatten’, sei er mei in snok, ‘Ik tocht dat ik gek wurde soe. Ik koe it dêr net úthâlde en ik hie sa'n langst. It hat ek net goed fan my west om sels wraek to nimmen. De Heare moat my ek sa folle forjaen,’ sei er mei in triljend lûd. Doe sloech mem him de earmen om 'e hals en wy binne de keamer útgien, mar wy koene der net oer út.

Op 'e joun om healwei achten hinne, sei er: ‘Nou wol ik doch efkes nei de maten’. Us mem waerd kjel. ‘Silst dan net lang weibliuwe?’ ‘Né, fansels net, ik haw de nachten teld dêrre ju, ik kom gau by dy werom.’ Doe liet mem him gean. Se fortroude it nou wol.

Mar mei in ûre wie er der noch net. En mei twa ûren ek net. Doe bigoun mem it har oan to sjen en se gong sels nei de herberch ta. Mar dêr wie er net. Hy wie in ûre lyn al fuortgien.

[p. 233]

‘Ik gean nou nei 't wyfke’, hie er sein.

Mar it wie sa tsjuster dy jouns. En it wie hiel let doe't de mannen him einlings brochten. Se hiene him foun yn 'e feart net fier fan ús âld spultsje.

Mei in fredige glâns lei er letter yn 'e kiste. Hy wie Binnema treast, mar yn Kristus ek de dea.

Mei ús mem wie it doe ek dien. Se siet mar hwat by de tafel en se koe neat mear foarinoar krije. Se hat noch in hoart yn in tohûs forkeard, doe is se hjir ek weinommen.

Dat is nou al wer jierren lyn en it iennige hwat oerbleaun is, is in stien mei twa simpele nammen.