De Tsjerne. Jaargang 8

Krityk yn it koart:
Sunte Mektens fugeltsje.

Martin van Waning, De schilder van Schiermonnikoog. Inleiding en gegevens door Ypk fan der Fear. Drukkerij Laverman N.V. Drachten 1953.

Dy't fan koarte biografyen en fan histoaryske bitinkingen hâldt, moat Mr. Claud Golding syn mânske ‘Cavalcades of History’ oantuge, dêr't hûnderten libbensforhalen fan sa'n trije, fjouwer siden yn steane, kreas op moanne en dei, genôch om hast alle jounen op it souvereine eilân fan jins bêd in histoarysk feit of persoan bitinke to kinnen. Hwant dizze ‘Cavalcades’ binne echte ‘bedbooks’. Spitigernôch giet Mr. Golding de kalinder net hielendal bylâns; ek de histoarje hat sa't liket noch dagen fakant. As forwoeden biografye-slynder moat men dan jins heil sykje bûten de ‘Cavalcade’, by de trjje dielen fan it Schilderboeck bgl., dêr't Carel van Mander ‘'t leven der vermaerde doorluchtige schilders des ouden, en nieuwen tyds’ yn forhellet. En nou't Ypk fan der Fear it hjirboppe neamde Van Manderke brocht hat, is de koarte-bibliografye-maniak wer in joun rêdden. En hoe!

De ynlieding, dêr't de ‘gegevens’ grif yn bibakt wêze sille as de bûter yn 'e stút, bislacht tolf en in heale side. Dêr hat Ypk fan der Fear acht fan skreaun, wylst de oaren biprinte binne mei sitaten út deiboeken fan de hear Van Waning. ‘Die dagboeken vertellen over de roman van een schilder bij de gratie Gods’, skriuwt de skriuwster en by it lêzen fan de fragminten dy't hja der út oanhellet, bgl. de anekdoate fan de boer dy't it hynder ‘pertretteerd’ hawwe woe en sa enthousiast wie oer it portret, bigrypt elk wol dat er in bledside lang yn tige bisûndere boeken kypje mocht. Sa'n grapke siert in ‘schilder by de gratie Gods’, mar it tsjûget ek fan great talint, dat de ynliedster der mear as sa-mar-hwat-in-forhaeltsje yn sjoen hat.

Om dy fine trekjes en de taelbihearsking dy't der út sprekt, is it wol de muoite wurdich hwat fierder op dizze ynlieding yn to gean.

In greate fortsjinste is daliks al, dat de skriuwster by it bigjin bigjint. Der stiet in ‘aantrekkelijk’ boerd mei namme en birop fan de hear Van Waning. En it bleate sjen fan dat boerd is op dizze ynlieding en gegevens útroun. Men moat as skriuwster dochs wol

[p. 218]

in apart sintúch hawwe. Hwant hwat net skriuwende siel soe fan de iepen en bleat op in al of net ‘aantrekkelijk’ boerd steande gegevens op it spoar nei in ynlieding mei forburgen gegevens rekke wêze? Mar lit ús by dat spoar lâns gean, sitearjenderwize:

‘Nietwaar, een schilder is interessant en vooral een schilder, die zich 's zomers en 's winters op een eiland installeert en dat bijna twintig jaar achterelkaar heeft gedaan.’

Dit opkommend enthousiasme foar in ynstallateur fan professy, hellet oan ta in hymne op de ‘werkdrift’. Mar lit ús op it spoar bliuwe, in paed dat mei aforismen fluorre is, wurden fan wiisheit, dy't moai faek stâld binne yn sinnen ryp foar ‘Praet-varia-varia’. Dit formogen de frasen ‘in dûbelde boaijem’ to jaen, is wol it sterkste biwiis fan de skriuwster har bisûndere taelbihearsking.

‘Foppe Folkerts was wel een heer, al schilderde hij graag het vuige leven.’

‘Schiermonnikoog. In dat eiland culmineert alles wat de wereld aan kleuren heeft.’

‘Zijn atelier werd een trefplaats voor internationaal gezelschap; de schilder liep gevaar over het paard te worden getild.’

‘Als mens heeft hij ontzettend geleden onder het verval van de mensheid en dat uitgedrukt in zijn werk.’

‘Wat is het bestaan van een schilder zonder bijbaantje moeilijk, vooral als hij niet begrepen wordt.’

‘Wie werken als van Picasso, Chabot of van de Friese schilder Benner zoekt, zal zich bij Van Waning onbevredigd gevoelen, want hij schildert en schept met zijn schilderijen geen literatuur.’

In machtig wurd, sa steil as in toer!

‘Uit z'n kunst ruist de harmonie van het grootse scheppen ons tegemoet, de uiteindelijke overwinning over alles wat splijten en vernietigen wil.’

Ik haw niis de ‘werkdrift’ al effen neamd. As in reade trie rint de lof derfan troch it opstel hinne. De ‘werkdrift’ is in mysterieuze krêft, in Shiva mei mear as ien pear hannen, dy't skilderstikken skept en dêrtroch jild en rom. Fan de persoan dêr't er him yn oppenearret makket er ‘een troetelkind van internationale grootheden’.

Op side 5 is dizze krêft noch ‘groot’, mar as in koartskurve rint it op, oer ‘fel’ oan ‘haast legendarisch’ op de lêste bledside ta. Dan is it dien. Ien bledside mear, tinkt men, en mei ‘mythisch’ hie it ôfskie fan noch greater alluere west. Mar dat is dan ek it iennichste serieuze biswier dat men tsjin dizze treflike ‘inleiding en gegevens’ hawwe kin.

JAN WYBENGA.