|
| |
| |
| |
Fant R. Meavenn:
De faem dy't it trochroun.
I
Okkerdeis bisocht ik to skriuwen. Hja joegen my reade fellen papier. Omdat ik net sjen kin.. De wyn skaeide se fan myn skerte ôf en naem se mei, de roazen foarby dy't wakker war diene to bloeijen - bloeije sille se nea net. Ik lei oer de groun, myn holle rêstte yn in bosk roazestrûken. Mar alles is neat mei neat.
Jitris bisocht ik to skriuwen. Der kaem immen oan. Doe forskuorde ik de hiele boel. Miskien is alles wol yn 'e beek to lânne kommen en forgien. Ik woe wol dat it reinde. Dan soe der gjin minsk komme. Hja binne bang fan reinwetter.
Ik wit noch, hoe't ik yn 'e nachttrein siet, dy't pûstend heech oer it ûnlan ried. Ynienen wie dêr de skittering fan in stêd yn 'e bidelte, de ljochtsjes boarten troch it wiete rút. De trein swaeide ôf. Doe kaem der skaed. En nacht. Nou is der oars neat as nacht.
Yn it earstoan seine se: ‘Dou wurdst wol wer better, fanke.’ Ik bisocht der in ein oan to meitsjen troch ta it finster út to springen. Ik kaem del yn 'e blommen fan 'e nonnen. En hja ha my forboun. Ik rûkte de rook fan 'e rein en fan 'e swarte ierde. Lyk as hie ik nachts deun by it ûnlân west, en yn 'e suverjende mist dy't de wrâld sa oars makket. Yn 'e mist gyngen wy der altyd op út togearre. Wy ha inoar nea wer sjoen. En hy klage: ‘It is krekt as wiestou dea, Enda.’ Doe fortelde ik him dat ik ingelen seach en God de Heit op foege distânsje, net iens sa fier fuort. Hy hie in jas oan as fan in skeper, tige rein en glânzjend. Hy wie dwaende it hier fan in ingel yn 'e krol to setten; dy hie in antlit as in apel yn Julymoanne.
Hy sei: ‘Ik woe dat ik dea wie.’
Hy is dea.
| |
II
Us heit wie gek. It sit yn it bloed. In man út it Nolanskaei gyng op in dei op bêd lizzen. Hy wie wurch fan it ploegjen. Hy woe ite wylst er op 'e rêch nei de souder lei to sjen. Fjirtich jier âld. Syn wiif stie foar it wurk. Hja
| |
| |
moasten hwat forsette, de froulju fan 'e Nolans!
Dêr ha jo nou Nolan, de mounder. Hy hie it him yn 'e holle set syn hynder op to fervjen. Alle dagen in nije kleur. Omfierrens wei kamen minsken om it to sjen. Op in moarn koe er gjin ien nije kleur mear fine dy't him sinnige. Doe makke er himsels fan kant, neidat er syn hynder fan kant makke hie.
Yn 'e omkriten fan Galway giet in forhael oer de Nolan dy't yn 1796 tritich Ingelsken ombrocht. Dy fjouwere op in hynder sé yn om himsels to fordrinken.
By syn libben is der oer ús heit gâns praet gien. Hy moast it tichthûs yn. Hy rekke der wer út. Hy kaem werom. Hy koe it net litte en fiterje yn syn formidden de lju ta opstân oan, hy hie fûl it grou op 'e Ingelsken. En doe waerd er âld. Hy wie it type fan in man dy't mei syn tritichste dea gean moatten hie. En hwerom doe to trouwen! Us mem hie greate blauwe eagen en hie it glimke oer har fan ien dy't bang is en aloan war docht to birikken hwat net to birikken is. En hja sei aloan en wei as wie it in gebet: ‘Is it myn skuld ek? Is it myn skuld ek?’
Hja sei it jitte doe't hja stoar. Us heit hie har slein. Doe't er gûlde wie it to let. Hja wie dea.
As him hwat mislearre, barstte er út yn razende grime, in grime sa donker as de stoarm dy't hommels it swurk toskuort en it ûnlân swypket yn syn woede. Sokke tiden fleach ik mei Kevin fuort. Op in waerme moarntiid barde dat wer: wy wisken togearre fuort en hy siet ús efter mei in swipe en der rounen bloedspoaren oer de wei. Kevin wie doe sawn jier en mûtel fan lea, dat de swypslaggen gyngen djip. Hy skriemde ûnder it draven, mar wy skreauden net. Der wie dochs gjinien dy't ús hearre koe, allinne de kikkerts yn it ûnlân.
Op in joun wie ús heit dronken doe't er ta de koken yn kaem. Hy gyng by de hurd sitten en bigoun ús op to nimmen mei syn bolle blauwe eagen. De duvels ha blauwe eagen. Ik tink dat de bleke wangen fan syn soan ús heit net oanstiene. En doe barstte Kevin yn gûlen út. Hy koe sa ôfgryslik gûle, mei greate triennen, dy't stadich delrûgelen.
‘Nou, nou’, sei ús heit. ‘Ik sil dy gûlen leare.’ Freeslik stie syn troanje. Skerp as de gûlende wyn. En hy krige syn swipe. ‘Ha, ha! myn tjirmerich lyts mantsje - myn moedich lyts mantsje....’
| |
| |
Ik sprong oerein. ‘Ast him slachste! Ast him slachste!’
Hookstrooks briek myn haet los. Ik wie great en sterk. Hy net. En boppedat, hy wie dronken. Ik hearde Kevin oangean, krekt as wie er bûtendoar, fier fuort. Doe't ik ophâldde lei ús heit oer de groun.
Hy gammele in wike op bêd om. Ik woe gjin wurd mei him wikselje. Kevin gyng om dokter út. Dy striek ús ris oer it hier. It bigreate him wakker om ús. ‘Jimme heit leit op stjerren, earme berntsjes.’
Us heit ûkaem yn trije, fjouwer dagen gjin wurd. En doe bigoun er lûd om my to balten: ‘Enda, Enda!’
Ik woe der net hinne. Ik wie binaud. Hy sei: ‘Dou hast der goed oan dien. Mar dou bist wreed. To wreed. En dou silst it bilije moatte.’ Syn lêste wurd wie: ‘De sé en de seadden sille myn sûnden waskje.’
| |
III
Us omke út Galway kaem op bigraffenis. Hy hie snobberij foar ús meinommen dat er sels opiet, omdat wy net fatsoenlikernôch wiene by him. Ik wit net hwa't him sein hie dat er ús meinimme moast nei Galway, omdat wy net oan ús lot oerlitten wurde koene yn in iensum hûs midden yn it ûnlân. Hy joech bilies en frege elkenien dy't ús bystien hie oft ús heit soms ek hwat jild neilitten hie. Hy wie ús memme broer. Hy wie winkelman yn Galway.
Hy naem ús yn 'e hûs. Hy wenne op himsels. Alle dagen woe er ierappels en molke hawwe en hy gyng de lju to liif as dy by him yn 'e skuld stiene. Jouns die er in soarte útwrydske mantel oan. Men soe bytiden sizze dat er in ûle wie. Yn 'e winkel, dy't fiersto lyts wie, hong in moassige lucht. De minsken fregen my wol ris hwat. En omke grânzge: ‘Jow antwurd, jow antwurd, dou tutte!’
Leafst rachte er my út yn it Iersk. Dat wie moaijer, sei er. En wierliken, de grouwe wurden koene him troch de kiel rôlje as stiennen dy't yn in djippe put smiten wurde. Ik wist net hoe't ik him to wurd stean moast. Yn it bitsjinjen forrekkene ik my wolris: en de wiven fan Galway mei har bekken as skjirren, gyngen ôfgryslik to kear en diene yn har opsternatens har swarte skouderdoeken los.
Kevin gyng nei skoalle ta. Hy wie tolve en ik fjirtjin. Wy wiene beide sa meager as rangen. Oant twaris ta roun ik fuort út 'e winkel, togearre mei Kevin. En ik kaem wer werom. Omke hie de polysje efter ús oan stjûrd.
| |
| |
Hoe't de dagen omkamen? Dy duorren lang. Jouns kaem Kevin by my. En alle jounen brocht er my by, hwat er oerdei leard hie. En hy soe nea lilk wurde as omke kaem en it ljocht útdraeide.
O, lange dagen fan twa lange jierren! En Kevin gyng nei Dublin. Hy hie in beurs krige. Hwat sil men al fortelle oer in leech libben? Hy skreau net folle, hie gjin genôch jild foar postsegels. Doe't er weromkaem wie er sechstjin. July 1921. En doe gyng der foar my in nije wrâld iepen.
Fansels gyng yn omke syn winkel it praet wolris oer Ierlân, oer dy healwizelingen fan de Peaskemoandei-opstân en oer de reboeljes. En de memmen dy't har soannen nei Amearika stjûrd hiene, wiene bliid ta dat it bard wie. Us omke bearde mâlst fan allegearre en hy woe op Liberty Square mar ien of twa Republikeinen forbarne mei hwat petroalje der oer om mei dat forflokte wiete waer in fiks fjûr to krijen. En it idé, dat hy yn steat wêze soe in ammerfol petroalje oan to bieden om it Britske Ryk to rêdden, makke him greatsk sûnder mis. Hy wie in Judas en hy hie syn tritich sulverlingen krige as de polysje him gewurde liet om klandestyn whisky to stoken sa't er woe. En nou moast er, lyk as alle oaren, wol foar de folsleine frijheit fan Ierlân wêze en hy moast it mei de nije polysje sjen to roaijen.
Kevin wie foroare. De eagen stiene him boppe op 'e holle en hy hie de skouwing fan in jonge dy't fierstomin sliep kriget. En syn Nolans noas wie noch langer wurden. En syn mûle, o jé! Lyk as koe er dy net iepen krije, as moast er der geheimen yn biwarje, dy't er bang wie to forliezen. Né, der ûntkaem him net gau in wurd. En binammen net as omke tsjin him praette. Hy soe syn tiid net forgrieme mei lilke opstigings lyk as ik en as hy der by kaem, hâldde ik fuortdaliks op.
Seis ûre moarns gyng er der op út. Op 'e jacht lichtwol. Omke hie in soarte fan earbied foar him, omdat er út Dublin kaem. Hy koe mei syn tiid dwaen hwat er woe. Hy brocht al syn dagen bûten de winkel troch en ik tocht al dat ik myn broer forlern hie. Faker en faker forrekkene ik my yn 'e winkel en sei tsjin mysels: fanke, dou moatst nei Amearika gean, dou moatst arbeidzje en sukses hawwe en dou silst yn Galway weromkomme mei in auto en elkenien dêr ûnder de drek snjitte. O, hwat hie ik it mier oan harren, stik foar stik.
| |
| |
En dêr komt Kevin de koken yn wylst ik op bêd liz to sliepen. ‘Kom der ôf, Enda. Der is forlet fan dy.’
Dy nachts hawwe hy en ik mei twa oare feinten dy't ik net koe in auto oanhâlden op 'e wei fan Dublin nei Galway, dy't laden wie mei wapens. Ik wit net krekt hoe en hwat. Ik die hwat my hjitten waerd. Der waerd fansels in bytsje by sketten. Ik hie fan tûken in soarte fan barrikade makke dwers oer de wei. Fjouwer ûre de moarns kamen wy werom. Neitiid wiene alle dingen nij.
Justjes foartiid wie Kevin soldaet wurden. Hy wie de jongste fan allegearre. Dat sei er my en oars neat, Hy hâldde der net fan dingen to sizzen. Hy frege my net oft ik trochgean woe. Hy wist it sa wol.
Dy hiele fakânsje libben wy by nacht. En al dy dingen mear. Al dy dingen dy't foarfalle as men ûndergrounsk fjochtet tsjin in ûnbidich sterk wurktúch lyk as Ingelân. Neat n't aerdich om letter nei to fortellen. O, to libjen! Jins hert to learen kalm to bliuwen as men deun by de Delling fan it Deadsskaed lâns giet! Ik kin my net bigripe hwerom't hja sizze: de Delling.... of it Deadsskaed.... Dea is hwat ljochts foar dejinge dy't dea giet. En treft it guon net, safollesto minder foar harren.... hja hawwe neat to dwaen as to wachtsjen.
Wy praetten net. En dochs hiene wy inoar nea sa nei stien, sels nei alles dat foarfallen wie yn it hûs by it ûnlân.
‘Sjochst wol, Kevin..’ Mar hy sjocht net. Iksels likemin.
Ik rekkenje dat er yn Dublin tsjin himsels sein hat: ‘Ik wol ien fan dy keardels wêze dy't Ierlân bifrije sille.’ Yn syn bloed siet de haet tsjin de Ingelsken - moai grif al fan 'e dei ôf doe't Lord Rydell in frou fan in Nolan mei syn eigen hearehantsjes smoarde. Dat wie om 1807 hinne. En ús mem hie gauris forteld fan 'e hongersneed fan 1848.
Ik hie nou genôch om hannen krige en dit wie better as nei Amearika en kom werom om de Galwaysters de eagen út to stekken. O, griene sjippe en skimmelige thé to forkeapjen en dan ynienen de polysje yn it hiele gea yn aksje to sjen, harren efter jin oan to hawwen as in kliber roppige wolven en to witten dat it heitelân forlet fan jin hat!
Mar de polysje wie ek net forrotte. Hja snipten Kevin en hja snipten my ek. Mar ik waerd gauwernôch nei hûs ta stjûrd - en like gau wer fuortskikt nei in nicht fan ús omke dy't yn Tipperary yn in kleaster wie. Hwat koe it ek skele hwer't ik wie. Ik wist dat Kevin wer frij komme soe.
| |
| |
Ik wol net sizze dat ik my yn dat kleaster skoan foldie. Ik wie in soarte fan melaetske. Ik hie in sliepkeamer efter yn 'e tún, dêr't de doar elke nacht fan op 't slot kaem. De nonnen draeiden har ôf as ik har op it túnpaed tsjinkaem mar dat wie my tige bêst, ik fielde my yn in roes troch de wyn fan 'e iensumheit. Al forachten hja my, it briek by my de wjeraks net, to figelearjen op it meilijen fan har hillige wiisheit, har forflokte weetlike wiisheit. Ik bleau yn har formidden dy't ik wie, yn mysels keard, bitter en hurd.
De dagen yn it kleaster rûkten nei in hinnepark en nei fochte. En nei it Fordrach fan Desimber 1921 socht Kevin my op, hastich en koart. En ik, gleonbigearich as altyd, woe mei him fuort, om foar him to itensieden, to arbeidzjen.
‘Ik sil sterke thé foar dy sette, dêrst sa fan hâldst.’
It tinken oan sterke thé koe my oan 't skriemen ta bringe, En it jild en it wurk om jild to fortsjinjen, wy wiene sa earm. En de striid wie noch net dien, sei er. Tsjin Ingelân en tsjin alle Judassen.
‘Dan is der ek forlet fan my’, sei ik.
‘Né, der binne al to folle fammen.’
| |
IV
It wie de 24e Desimber. Ik hie der sin oan om it iene of it oare to stellen. Net dat Krysttiid ea in echte feestdei foar my west hie, mei in hoas ûnder de skoarstien en in dinnebeam mei kearsen. Us heit hie gjin nocht oan soks en hwat ús mem oangiet - hja soe bang west ha dat hy de krystbeam as swipe brûkte. By ús omke, de winkelman, lei it lân der noch sljochter hinne. Hy woe him bidrinke sa'n dei. En hjoed hie it ek gjin sin, dit of dat to forwachtsjen, it hie gjin sin ûntroerd to wurden troch de ûnstoflike, ûnpersoanlike stimmen fan 'e nonnen, stimmen dy't stiigden om harsels to forliezen yn in oaséaen fan frede - sa't it like. De frede fan it kleaster - de frede fan it ynsletten, skriele libben, soms priis jown om de oare wrâld to winnen, soms priis jown om neat to winnen.
En dan dy rook út 'e koken wei. Ik hie sin oan hwat pudding, in stikje cake, rjemme yn myn thé en in farsk aike. Poeh! It wie Kevin dy't ik my winske. In farsk aei foar him, rjemme foar syn kop thé.. en Kevin sels. Hjirsa, om my hinne, by de nonnen. Hja binne net min. Mar ek net
| |
| |
bêst. It koe ek neat skele. It wie Kevin dy't ik my winske.
Ik hie skrieme kinnen, mysels opfrette, gûle, roppe, raze, ik hie dwaen kinnen hwat in fanke docht dy't har sin net kriget.... en ik die neat. Triennen hiene gjin sin. De oarloch. Gjin nijs fan Kevin. Ien fan twaën, òf hy stjûrde my neat òf it nijs koe oer de kleastergrêft my net binei komme. En ik hie sin om ta Krysttiid it iene of it oare to stellen, Dy joune foar Krysttiid siet ik der fol fan, nei Mem Oerste har kantoar to gean en stel har nijsblêdden. De kaei wie altyd yn 'e sakristy, oan 'e foet fan it Hillich Hert.
Ik wachte oant njoggen ûre ta. Hja wiene yn 'e kapel. Hwat glom de treppen dochs: - út leafde ta God die hja har wurk, de lytse non mei har biezems, earm lyts ûnnoazel frommiske. En it wie har nea forteld hwa't it dan wie, dêr't Gods leafde nei útgyng.
De rook fan it kantoar, de rook fan evenredige, oarderlike macht. Mem Oerste wist net hwat bangens wie. Ek net hwat honger wie. De swarte Kristus.... De lytse skrille koperen skille.... De bidstoel.... De kranten. Mei it pak ûnder de earm stoude ik by de treppen del en it brede túnpaed lâns. Ik hie in eintsje kears yn myn keamer en ienkear op bêd bigoun ik to lêzen. Net it nijs, né, earst net it nijs, - al it oare earst.... en doe: in gefjocht yn 'e Dubliner bergen. Ik lies. Dêr stie yn, hja hiene it lyk foun fan in studint, Kevin Nolan, út Galway foar it neist, it lyk fan in studint, deasketten, formoarde, dea. Ik lies. Ik lies jitris. En ik seach om my hinne nei de wite muorren. Kevin Nolan!! Kevin Nolan út Galway, studint fan njoggentjin, tweintich jier. Men kriget in swiere slach op 'e holle en freget jinsels ôf: hwer bin ik? Men kin it jin net bigripe. It wie myn broer. It wie myn broer. Myn broer - dy't my neijer wie as mysels. Hy wie my. Ja, dat wie sa, hy koe net dea wêze.
Hy koe net dea wêze. Ik gyng fan 't bêd ôf, krige it jild dat ik yn it kleaster fortsjinne hie en ús heit syn revolver - dy earme revolver wie alles dat oerbleaun wie fan it hûs by it ûnlân. Fierders gjin bagaezje noch neat.
‘Hea’, sei ik by mysels, ‘gjin bagaezje. Moaije grap.’
Ik wie nou bûtendoar. Efkes seach ik nei de kapel. Ik wist net hwer't ik hinne soe. De hillige mis, o ja! Ik prakkesearre net oer Kevin. Ik prakkesearre nearne net oer. Dwers de lânnen oer kaem ik by it stasion oan foar de nachttrein. Gjin trein. De stasionschef siet oan 'e thé. De
| |
| |
polysjes wiene by him. Doedestiids waerden de spoarstasions biwekke as wiene it goudminen of de relikwyën fan Gods hilligen.
‘Dublin? Oh! Oh!’
Dat ‘oh, oh’ brocht de stasionschef hwat yn 't sin, hwant hy song: ‘The Campbells are coming, oh! oh! oh!’
Hy hie mear as allinne thé yn syn pânse. En ik sei wer, al mar ûnnoazeler: ‘De trein nei Dublin....’
‘Dou silst rinne moatte nei Durlas. Mar dou komst der fan 't jier net mear. Kom hwat by ús to thédrinken.’
Dit folkje wie yn 'e Kryststimming. Ik fielde dy forflokte thé binnen yn my barnen en hearde immen sizzen: ‘Sjoch net hieltyd sa nei Séan, ju. Bin ik ek net in aerdige fint?’ Aerdich èn dronken, hoe is 't godsmooglik.
‘Witte jo ek hwer't de Minister fan Justysje syn hûs stiet?’ frege ik. Ynienen fleach it my oan. Dizze lju woene bisykje my to fangen, my to hâlden, to binen. En ik spile de wyk, foar de twadde kear.
| |
V
Ik hie foar my nommen it earste guodkeape restaurant dat ik leech foun yn to gean, sûnder al to folle to triljen fan binaudheit. De doar woe net al to bêst iepen. Oan 'e oare ein fan it fortrek lei in man to sliepen. Hy lei op 'e rêch as in deade, as alle deaden dy't der op ierde west ha, as Kevin. Faeks hie ik de sliep ek wol krige, as myn fuotten mar gjin stikken lead west hiene. Bûtendoar reinwetter, hjir de sliepende man en dan it earste restaurant dat ik ea op 'e wrâld sjoen hie: - hwat bjusterbaerlik!
‘Hoe kaemstou hjir binnendoarren?’ sei de frou. In frommis mei ljocht hier, mei mûzetoskjes en in moai glêd fel, natuerlik griis, as ik it sa sizze mei.
‘Nou? Hoe kaemstou hjir binnendoarren?’
‘Troch de doar.’
Hja gappe. ‘Nuver, ik ha dy net fornommen.’ En hja gappe wer, hie der sels wille om. Wille sil der bliuwe yn 'e wrâld, salang't men net dea giet. Wy gappen allebeide.
‘Wolst thé? In hapke hin, in hapke ein, in hapke kalkoen? In sandwich mei kersen? Sandwich is sa goed wol. Hwant hwat Krysttiid oangiet, is 't mar raer misbiteard. Gjin jild, gjin hin.’
Hja seach my net oan. Hja kaem werom mei in ûnbidi- | |
| |
gen treppot en de sandwich. En hja gappe al wer, wylst se by my sitten gyng, hwerom ek net.
‘Hwat in Krystjoun - minsken sûnder jild. Republikeinen, wedzje 'k. Hja binne allegearre fuort hjoed. Kom, dou moatst ite en drinke. Toe gau.’
Hja seach my oan. ‘Dou bist trochwiet. Dou kinst hjir better komme.’ Hja krige de treppot en it oare spul en sette dat op 'e tafel tichter by it fjûr. Ik gyng mei. Wol in ûre lang die ik it swijen der ta. Hja praette mar. Rotwaer. Rotoarloch. Rotlân. En dy toskedokters - rotdokters. Hoefolle tinkstou dat in gouden tosk kostet? En se jowe jin fan dat rottich toskpoetsersguod. Makkestou dyn klean sels? Wolst noch thé? Ik sil dy in farsk aike krije en in lekker hapke skinke. - Oh, wûnder....’
Hwat bitsjutte dat: oh wûnder? Hja gappe nou en dan. Doe't ik de treppot leech hie, frege ik: ‘Hwer wennet de Minister fan Justysje?’
‘Hwa?’
‘De Minister fan Justysje.’
‘O just, just! Dat sil 'k dy sizze. It is in hûs yn 'e tredde strjitte ast dat út giest nei de O'Connellstrjitte. En it fynt maklik. Der steane altyd skyldwachten foar de doar.’
Dus men koe der sa mar net yn komme as men woe.
‘Hy is in tsjeppe man - altyd yn 't griis klaeid. Griis is in prachtige kleur.’
Hja hiet Kati. It restaurant wie in waerm plak en my wol nei 't sin.
‘Kati, witte jo ek in sliepplak foar my?’ Hja wist in plak, net fier fan it restaurant. Dy frou har man wie yn 'e oarloch sneuvele - de Greate Oarloch yn Frankryk, wol to forstean. In earbere frou, in Dame. Woe ik ris sjen?
‘En it restaurant?’
Dat lette neat, op Krysttyd en yn dizze tiden. Yn in sucht die hja in mantel oan en in hoed op. Gapje die se alhiel net mear. ‘Oh wûnder’, sei se.
De frou mei de sliepkeamer hie twa greate boarsten, wrakke tosken en in kimono mei blommen. Hja joegen inoar in t▵ en de widdou, goeminske, bea de sliepkeamer oan foar tolve shillings - sûnder gas. As ik woe koe ik de wask wol yn har koken dwaen.
‘O, né’, sei ik.
‘'t Is ek sa, ik koe jo ommers wol biwaskje, Ik set de
| |
| |
lju net ôf, nou Kati?’ Kati wie al yn 'e sliepkeamer, dêr't se wol bikend wie.
‘Dou silst it hjir wol nei 't sin ha. Mefrou Bond is de bêste frou yn dizze hoeke fan 'e stêd.’ Hja hiene allebei in teargefoelige rite, fêst omdat it Krysttiid wie. ‘En jou bagaezje?’ frege mefrou Bond ynienen.
‘Dy stiet op it stasion.’
‘By Kingsbridge?’ frege Kati. ‘Joun koe ik....’
‘Ik haw it spul yn Durlas stean litten. It wurdt my neistjûrd. Der wie gjin trein en....’
Godtank, ik koe sliepe.
| |
VI
Sa jouns wie ik bliid as ik Kati har griis fel wer seach, har hwat gruzich fel en har tipelsinnige oanwensten. Hja wie hwat in slof frommiske, hie mefrou Bond forteld. Mar hja arbeide op 't lêst. Hja wie net lang'er yn har eigen hûs en oan 'e oare kant it houten sket joech se mei har gewask en gedoch frijhwat spul út. Al wer thé. Sterke thé, sokke as Ke\`vin graech mocht.
Ynienen kaem hy der yn. Hy wie trochwiet, it hier plakte him op 'e holle fêst. Hy gyng deun by it fjûr sitten, as in kat, stadich yn syn biwegings, sûnder in minske oan to sjen.
Ik frege Kati om sigaretten. Ik hie noch nea smookt. Mar mei him lyk foar eagen woe ik smoke, al foel ik him dan minder gau op. Safollesto better, mei dy troanje fan mines, sa deadlike earnstich as dy fan in geit. Ik wist echt net hoe't ik smoke moast. It is ûntsachlik, it is prachtich in frou to wêzen. In man komt tichteby jin en men bigjint to boartsjen....
Mar hy seach wol nei my en hy bisocht my in stikje papier ta to smiten, dat oer de flier rekke. Hy kaem en lei in oar kladtsje by my op 'e tafel. Doe sette er ôf.
‘Astou Kevin Nolan syn suster biste, folgje my dan.’
Ik seach syn rêch, justjes roungear, en syn hier dat him leech yn 'e nekke hong. En ik gyng efter him oan, in pear minuten letter. Efter him oan, twa, trije ljochte strjitten lâns en doe it tsjuster yn fan in bline g'loppe. Hy gnyske sahwat spotsk tsjin my: dit is in man dy't nea fan 't stik rekket, tocht ik.
‘En, suster fan Kevin Nolan, hwat foar den duvel dochstou hjir yn Dublin? Kaemstou om de flakte op to gean?’
| |
| |
‘Ik sykje om wurk.’.
‘Kom, kom, earm fanke. Wachtsje dy foar smearlapperij. Dizze stêd is om fan to wearzgjen. De mislikste stêd fan Ierlân, tinkt dy ek net? - Nou ja, bihalven dan Belfast fansels. Dou sikest om wurk, famkelea. - It liket nuver, - ik wol mei dy prate. Dou witst net hwerom: ik haw dy hwat to fortellen.’
‘Oer myn broer?’
‘Ja.’
Hy lake. ‘Dou wist myn namme net ienris. Jowt ek neat, kom mei nei myn hoal. Dat is better as op 'e strjitte omswalkje, - hast der neat op tsjin, wol?’
‘Né. Hwerom soe ik.’
‘Just, hwerom soeste. Ik gean foarop. Der is hjir wol gauris in blaumich op 'en paed.’
Ik wachte in skoftke yn 'e gong. En ynienen kamen my to binnen de dichtrigels fan Fiac'ha:
‘En de mannen fan Ross krigen bifel by him to kommen. Hy sei tsjin harren: Biwiis nou jimme tsjinstberens.
- Mear tsjinstberens kinne wy net biwize, seine hja.
Hy sei tsjin harren: Spij yn de palm fan myn hân.
En hja diene alsa. En har spijsel wie sa, dat de helte dêrfan wie bloed.
Doe sei hy: Jimme tsjinstberens is jitte net goed, hwant jimme spijsel is net alhiel bloed wurden.’
| |
VII
‘Ik woe dy sprekke’, sei er wylst er de doar tichtdie. De keamer wie kâld en tsjuster. Hy die syn bêst in foech fjurke yn 'e kachel hwat op to rekken. Ik siet stokstiif yn myn stoel. Nei't er de doar op 't slot dien hie kaem er by my en die in lang forhael oer Kevin en oer himsels, Jim Ryan. - Hy praette mar oan en wei, mar allinne oer ûnbilangrike dingen, foarfaltsjes.
‘En dat is it nou. Ynienen seach ik dy.’
‘God brocht jo op myn wei.’
‘God? Enda Nolan.... God.... Wolst noch in bakje thé? Wy yn Ierlân wurde allegearre noch ris gek fan dy
| |
| |
forflokte Ingelske thé. As ik dy de wierheit sizze koe.... Ik moat dy de wierheit sizze....’
‘Hwat foar wierheit?’
Hy gyng stean.
‘Neat. Ik tink mar sa, yn it libben moat in minske gek wêze. Himsels oan hwat jaen; net oan immen. Oan hwàt....’
Ynienen foroare syn dwaen en litten. En iksels, yn folle earnst wit ik noch wol, yn folle earnst efter oare koppen fan dy thé, fortelde him, ik wie nei Dublin kommen om de Minister fan Justysje to formoardzjen, dy't skuldich wie oan Kevin syn dea.
Syn lûd wie tig'e rêstich doe't er sei: ‘Stiet dyn bislút wier fêst, Enda Nolan?’
‘Ja.’
‘Hoenear wolst dy earme keardel formoardzje?’
‘Sa gau as ik kin.’
‘Hwerdat?’
‘Oh, yn syn eigen hûs.’
Hy lake. ‘Nou, it kin fannacht net mear, dat stiet fêst. Witst hwat wy dogge? Ik haw in âld auto, hjir net fier ôf.’
Ik praette mar tsjin him, oh, ik praette mar. Wol hwat ryklik folle. De auto makke my slûch, makke my dreamerich, makke my suver lokkich en ik wie bliid by dizze feint to wêzen, ear't ik der ta oergyng en formoardzje de man dy't Kevin formoarde hie.
Wy kamen flak foar in hûs út en hy kniep my yn 'e earm, suver hwat oansjitsk, tocht my sa.
‘Ik haw it foun’, sei er. ‘Alhoewol't it lang lyn is dat ik dizze wei gien bin.’
‘Hwer binne wy? Hjir is in hiele rige treppens....’
Wy wiene yn it kleaster, yn myn kleaster.
| |
VIII
Ik wie in melaetske. In faem dy't forlern gie. Mar om de wide kleasterlânnen hinne hiene de nonnen gjin muorren bouwe kinnen. Ik gyng rinnende nei Durlas, de 26e Desimber 1922 en by de Kingsbridge yn Dublin kaem ik de 27e oan.
Sûnder nei de stêd to talen gyng ik nei mefrou Bond. Neat wie der dêr't ik oan tocht, allinne dit: hjoed wol ik dy man formoardzje. En it liet my kâld hwat der neitiid
| |
| |
barre soe. Mar by mefrou Bond hie ik myn revolver yn 'e matras efterlitten. It bigjin wie net sa moai. Mefrou Bond seach nei myn skuon, nei myn hannen.
‘Fansels, Kati giet dy yn 't forkearde foar. Mar astou by har oan it wurk bliuwe woest, hwerom bist dan earst net by my kommen en siz it?’
Yn har koken seach ik in strykizer lizzen en in tros hulst. Hwat woe se einliks, dy âld eamelskûte? Moast ik har to wurd stean?
‘Ik haw honger’, antwurde ik, ‘ik haw honger, mefrou Bond, en ik haw de nacht by Kati trochbrocht.’
‘Kluchten! Dou kinst ommers iten krije hwerst wolst.’
‘Ja, mefrou Bond.’
Hja gyng hastich oerein. ‘Dou moast net sizze: ja mefrou Bond of sokshwat. Dou krigest fan my in aei. Ik wit net hwatstou útheefd haste, mar dou hast fêst net sliept en Kati giet dy foar yn 't forkearde.’
Oerlangsum roun ik de strjitten troch en sels myn haet tsjin de forrieder Jim Ryan wie by my wei. Nou hie ik myn revolver yn 'e bûse. Oerlangsum. Ik seach alle dingen skerper, neaken en bleat, swart tsjin wyt: de legerauto's, de eagen fan in frou, in lyts famke har mantel. In skoftke bleau ik stean foar in skilderij: binne bergen wol read as de sinne ûndergiet?
It wie droech waer en kâld. Foar de Minister syn hûs wie gjin minske to bikennen. Allinne in grize kat, dy't my tusken de skonken omsprong en my oan e hoazzen klaude. Ik wit net, hoe lang ik foar de doar stie, wylst ik war die oan ûnbilangrike, sêftsedige dingen to tinken: ‘Sjoch ris, hwat ha se de knop moai glêdwreaun. De tsjinstfaem g'iet alles goed nei. Yn it kleaster wie ik ek faem. Hy is fan ikenhout makke. Dizze man moast oars yn earmoede libje....’
Ik rydboske. Ik woe der net yn. Né. Né. En ik liet de klopper falle. Lang hoegde ik net to wachtsjen. De faem dy't de doar opdie en lyk foar my stie wie Mary Banty, út Galway, in fanke hwa't ik eartiids yn ús omke syn winkel sjippe en lusifers forkocht. Hja seach fuort dat ik it wie.
‘O siz, hoe wistou dat ik hjir wenne? En hoe komst sa yn Dublin, Enda?’
Hja wie sa moai as in roas yn Junymoanne. Drok wie hja foar tsien, men koe der amper in wurd tusken krije.
| |
| |
‘En de minsken hjirsa,’ frege ik, ‘miskien....’
‘Jawis, ju. Mynhear en mefrou binne ôfset nei Londen, de lyts jonge is inkeld by my thús bleaun; - de faem boppe is der allinne en ik. En der is hjir fan alles to iten, safolle ast mar wolst....’
‘Hoenear komme se werom, Mary?’
‘Oh, oer fjouwer, fiif dagen pas. Ik moat dy sizze, ik wit net iens krekt hwer't se hinne binne. Hja hiene in soarte fan brulloft of sa. Hâldstou fan apels en sinesapels?’
Hja mocht my foarhinne net rjocht lije, mar nei't hja sei sinnige Dublin har út noch yn net en as der in stien fan Galway út 'e loft fallen wie, hie se dy wol ôfslikje wollen.
‘Myn broer is út 'e States werom kommen, hy koe net bûten de Galwayster strjitten en jim omke syn whisky.’
‘De Minister syn frou, hoe is dy, Mary?’
‘Oh, tige deftich, mei ûntsettend lang hier.’
‘Is 't in goeije mefrou?’
‘Wol goed.’
‘En jong?’
‘Fansels.’
‘Tinkt dy wol, dat se hwat útstean kin?’
‘Ja, hear ris, Enda Nolan, dou bist like sleau en ûnnoazel as dyn omke. Yt dan dochs, healwiis fanke. En dou kinstou alles útstean? Ik bigjin to mâlgûlen as ik my de finger barn.’
Ik fielde de revolver yn myn bûse. Doe't ik ta de koken út kaem, seach ik har jonkje op 'e treppen: hy boarte mei syn poppe. In soan. In frou. En dan?
| |
IX
Mefrou Bond wie net thús. It wie fjouwer dagen letter. Ik eage de strjitte oer, ik wachte en stoarre mar nei de smoarg'e forlitten strjitte. Doe seach ik Jim Ryan oankommen tusken twa polysjes yn en hy seach nei my wylst ik stokstiif foar it finster stie. En foar it hûs hâldden de trije stil, gyngen der yn, kamen mei swiere stappen de treppen op.
‘Doar iepen, Enda’, sei Jim Ryan. Ik die iepen.
‘Fortel dou dizze mannen ris, oft ik dyn man bin of net, oft ik myn wurk ha by Guinness of net. Hja miene dat ik de iene of oare forflokte Republikein bin....’
De polysjes hiene in reade holle, keardels as beammen
| |
| |
en tige brutael. Hja seagen yn 'e sliepkeamer. Jim Ryan weage in set:
‘Wy binne net ryk, sa't jim sjogge, mannen! Jim fine hjir spitigernôch neat om de kiel to smarren.... Enda, wês net sa dwers.... Wolst neat mear tsjin dyn man sizze?’
‘In man dy't elke nacht dronken is? As jimme him oppakke, sil it my tige nei 't sin wêze....’
It wie net wier fansels. De polysjes gyngen handich wer by de treppen del, net sûnder ôfgriis en forwûndering foar it neist. Jim Ryan, mei in sigaret tusken de lippen, bigoun súntsjes to laitsjen:
‘Doe't ik dy foar it finster seach, tocht ik krekt dat ik forlern wie. En nou wol ik op steande foet út dy forflokte stêd wei. Hja ornearren, ik like wol hwat op 'e portretten fan Jim Ryan.’
Hy gnyske wer sa'n bytsje. Ik sloech de eagen foardel, heal en heal bliid by him to wêzen, heal en heal lokkich.
‘Dus dou bist al gau werom kommen, sjoch ik. Dat earme mantsje is noch net dea?’
‘Jow dy ôf, Jim Ryan.’
Ik fielde my as in keninginne, hie mysels g'oed yn 'e macht, alteast sa yn 'e macht dat ik presiis wist hwat ik dwaen moast. Dochs gyng it troch my hinne, dat hy der dy deis wurch útseach, de skouwing fan 'e âlde man dy't er op wei wie to wurden, en dat ik him nea wersjen soe.
‘Gean sitten, Enda’, sei er stadich en kalm. ‘Ik kin it nou mar better sizze. Ik ha dy nei dyn kleaster werom stjûrd om dy to biwarjen foar it dwaen fan gekke dingen. Net de Minister is de skuldige. Ik haw dyn broer formoarde, op bifel fan 'e Kriichsrie.’
Hy seach ta it finster út. En ik lake him út:
‘Kom my net mei leagens oan. Jow dy opslach ôf.’
Ynienen waerd er wyt om 'e holle.
‘En as ik dy syn medaljes nou ris sjen lit en syn sulveren bidsnoer?’
‘Dy kinst wol stellen ha. Jow dy ôf.’
‘Enda Nolan, ik swar dy, ik haw dyn broer formoarde!’
It mei my noch tinke, dat er fan doe ôf oan hieltyd de keamer op en del roun, hy wie tige lilk en oeral:
‘Syn skuon sieten fol sân.... En hy lake, hy hie nearne erch yn en hy sei, it waer wie to min om fierder to gean.... Der wie noch in man by ús.... En Kevin wie noch sa jong en sa.... Ik wie der net wis fan oft er in forrieder wie of
| |
| |
net.... En doe sei er: ‘Hwat rûkt dat séwier.’ ‘Healwizeling!’ sei ik. Enda, ik formoarde him.... En doe smieten wy him....
Op dat stuit seach ik oars neat as Jim Ryan syn skaed, in skaed mei twa greate earmen.
‘Dou swarst my dat it wier is?’
‘Ja.’
Doe't ik wer bykaem wie ik as ien dy't wekker wurdt yn it holst fan 'e nacht. Yn myn holle wie it rûzjen fan in fontein en om my hinne rûkte it nei karbol.
Ik hie Jim Ryan formoarde.
Ik hie net handich genôch west en sjit mysels dea. Sûnt dy tiid sit ik yn it gesticht.
Sant Malo, 1936.
(Oersetting D.A. Tamminga.)
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd