It wol my net oan, dat Wilder tocht hat: nou moat ik ris mei alle gewelt modern wêze en healewiis dwaen. Mar hy hat yn de ôfwêzigens fan dekor, yn de ienfâld fan syn helpmiddels, yn it wikseljen fan syn spylders yn de ûnderskate bidriuwen al mar wer oantsjutte wollen: Och, it stiet mar in pear tellen. Lit ús net sa'n drokte meitsje. Hy sketst inkeld mar, mei in pear halen. Meastentiids lit er de lju net útprate; de regisseur, dy't hjir in tige wêzentlike funksje hat, ropt op en stjûrt fuort neffens syn sin. It liket mar in ûnforskillich man, dy regisseur, mei syn hingpipe yn 'e mûle en men soe sizze dat der alhiel gjin doel en bistek yn dit hiele barren siet.
Earlik sein, ik soe net witte hokker toanielbou it hjir better dwaen soe. In moderne hûskeamer, in paleis, in kroech, in kathedrael of in bosk, it is allegearre foar dit flechtige byld jit to statysk en to taestber. Alles is ommers mar yn it foarbygean, it floeit, it rint jin as wetter troch de hannen. En krekt omdat it allegearre sokke gewoane, deistige tafrieltsjes binne, skier en lytsboargerlik, forrifelt it jin sa. It liket oft dit spul gjin tempo hat, oft men der foar ivich yn hingjen bliuwe sil. En ear't men it wit is it al foarby, opskoud nei in oar plan mei oare spylders. Hwat krekt jit deunby wie, wurdt fierôf sjoen, it kriget perspektyf. De taskôger, dy't niis noch miende dat er almar sa leech by de groun bleau, fielt ynienen dat er hichtefrees kriget.
Ik tink hjir oan de passaezje (ik haw de tekst net by my, moat út de holle oanhelje) dêr't de regisseur fortelt hoe't it allegearre west hat. ‘Hja hiene in godstsjinst dy't hja it kristendom neamden; en in soarte forhâlding tusken de seksen, dy't de namme fan houlik hie’.
Hjir hâldt de gemoedlikheit op, en de taskôger freget him ôf: ‘Is dan yn it ljocht fan 'e ivichheit sjoen net allinne it beantsjetriedzjen en it hûswurk meitsjen, mar ek de groun dêr't myn wrâld op rêst, neat as in tafallichheit, in ôfspraek, in brûkme dat mei de tiid forgiet?’ Ynienen grypt de frage nei it bliuwende yn al dit forgeande jin nei de kiel. Dit liket my dochs wol it biantwurdzjen oan de wêzentlike funksje fan it drama, ek al hat it gjin helt; dat it gjin helt hat, makket it nammersto binearjender, omdat de taskôger sa sels yn it spul bihelle wurdt.
De regisseur nimt syn ôfstân nei eigen kar, en ironisearret it barren min of mear. It tafriel fan 'e deaden stiget fan it ironyske nei it tragyske bisef. En hwat der út dy tragyk oerbliuwt, is gjin libbensforachting, mar libbensforhearliking. It is deselde toan, op moderne wize set, dy't men aloan yn 'e psalmen biharket: ‘Sil it grêf Jo priizgje, sille de deaden Jins lof fortelle? De libbene, de libbene, dy sil Jo loovje’.
De sensaesje dy't ik by it sjen fan dit stik hie, wie dy fan in fleantocht. Earst rydt de masine al mar oer de platte groun, men sjocht de betonflier en de bûgende gersraeijen. Mar dan sakket de ierde wei, men is los, en stiget al heger en heger. It fleanfjild is nou oars en oersichtliker as doe't men tusken dy loadsen en barakken roun; it hat plan krige. En de stêd lit har sjen op in wize as nea earder: in dream, in stik boartersguod. Moarn, wer geande troch dyselde strjitten, sil men dochs bitinke moatte hoe moai hja fan boppen ôf binne.
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd