De Tsjerne. Jaargang 8

[p. 113]

Anne Wadman:
Letter altyd.

Hja seagen in film mei in Dútske komyk en in njirre fan in froumins mei kealle-eagen. It fanke wie slop om 'e film en oanhelderich, mar mei in soarte fan swierliddige laksens. Earne yn har grize eagen skimere in lytse fortutearze wanhope.

Hja wenne yn in stege bûtenom, dêr't har heit, in dôve man mei sniewyt hier dat yn puntige fetlike tûfen oer syn kraech hinge, in soarte fan kroech hie foar stille en lûde drinkers. Dy jouns siet der in ploechje manlju flokkend to kaertspyljen, rôlle in kat him haechlik tusken de bierfiltsjes op in taffeltsje en siet de âld man as in oerbliuwsel út de foarrige ieu, hjir fan syn maten efterlitten, yn 'e taep to slûgjen. Hja sieten ek oan in taffeltsje en praetten nei oer de film. Marten wiste dat er mei dit frouminske yn ien nacht fier komme koe, safier miskien dat er fuortdaliks genôch wist. Wylst it fanke noch neignyske oer de mâlle g'rysjes fan de filmhelt, birekkene er hwat him to dwaen stie. Ryp foar de fodkoer, dan binne hja ré foar hwat oars, dat ek mei fodden to krijen hat, formulearre er. De fraech is mar: dwaen of net? Yn ien kear myn krûd forsjitte of noch hwat yn 't fet hâlde? Hy dronk stadich en mei wearze it bier dat de âld man him foarset hie, mei in trilderige hân. It hier hinget him fiersto djip oer de krage, tocht er, om him soargen to meitsjen oer syn dochter, fan dy kant haw ik gjin tsjinkanting to wachtsjen. In mem is der net, hat hja my tabitroud, dy sit yn it gekkehûs. Ik bin dus hear en master oer it hiele slachfjild. Boppe sil grif wol gelegenheit wêze foar in lytse triomf fan de natûr. In kânske dat hja yn earsten né seit út klearebare sentimintelichheit, mar dat forgreatet de triomf jitte.

Hy lei syn hân op harres en treau syn knibbel ûnder it taffeltsje tusken harres yn. Har knibbels knypten, hoopfol teken. Tagong frij. Mar ûnderwilens siet er to wachtsjen op in dream dy't net komme woe. Of, in dream? In trance, in lytse dwylsin, in gefoel, in stream troch syn body dy't him earne bifêstige dat er part fan de kosmos wie. Mar neat, ek net doe't in heaze gramofoan yn in hoeke fan it kroechje op bifel fan ien fan de mannen oansei, dat men de sinne

[p. 114]

opsykje moast. De sinne, tink ris ta. Hawar, dan sûnder dream of kosmos. Hy g'yng oerein en seach har oan. Efkes hifkje, tocht er:

- Kom, dan stap ik mar wer op.

Hja griep daliks yn:

- Wolst net earst in bakje thé drinke?

Hja knikte. Togearre skeuvelen hja yn it healtsjuster by in lange smelle treppen op en kamen yn in lyts smout keammerke, opdiggele mei alle attributen fan de lytste romantyk dy't in minske mar oanhingje kin. It roek nei kamfer en âlde gordinen, krekt as by syn beppe earen. It fanke sette thé en Marten joech him del yn in lange brekfallige stoel, dy't him gelegenheit joech syn holle fier efteroer to hing jen foar it útbrieden fan in kriichsplan. It wie allegear sa sinleas, der wie winliken gjin kriichsplan fanneden, om't der ienfâldich gjin kriich nedich wêze soe, allinne mar in slachfjild.

Hy stiek in sigaret oan en seach har efternei, sa't hja troch it keammerke skarrele. Meilijen bikroep him om har forgees bisykjen it avontûr glâns yn to wriuwen. Hja mient it sa goed, hja wol it sa g'raech gesellich meitsje, hja is sa wiis mei dizze ultime kâns, tocht er. En ik bidrink my sa hearlik oan my meilijen, ik widzje der yn wei, ik lit my noflik driuwkelje op myn fielen dat it my sa grounleas om har bigreatet. Hja is to goed foar in lytse triomf yn ienen. Hy fielde al syn langstme weiranen ta in saeklik protsje prestiizje. It koe krekt like goed in oare kear. De joune koe net oars as sentiminteel einigje. Thé, koekjes, in foto-album, in poes op 'e knibbels, in weake tút, wer in kopke thé, wer in koekje, in foto fan in mem dy't nou gek is - sykje dan noch mar ris om in gaedlik slachfjild. Boppedat: hja wie der to goed ta. Hy moast hjir net wer komme, har sizze dat it neat wurde koe, dat hja gjin yllúzjes hawwe moast. It moast út, mar hoe?

Doe kaem hja op syn knibbel en naem syn holle yn beide hannen:

- Hat myn jonge ek noch sin oan in bakje thé?

Hy grânzge hwat fan ja werom om tiid to winnen en siet himsels yn 'e wei. Myn God, hoe kom ik bûtendoar? Hja boarte mei syn earen en tyspele mei de hierren yn syn nekke. Hy liet it gewurde en stoarre fierder op dy frage om: Hoe kom ik hjir wei?

- Ik sil letter altyd lekkere bakjes thé foar dy sette.

[p. 115]

Dou hast wol in bytsje húslikens fanneden.

Letter altyd. It bisette syn boarst, hy koe net frij mear sykhelje. Letter altyd. O deale, hjir moat ik hwat fan sizze.

- Letter altyd? Mar dat is noch hielendal net wis, fanke.

- Né, dat wit ik wol, mar it liket der dochs op mei ús, fynst ek net?

- Nou ja, lykje, mar der kin noch safolle barre.

- Fansels, mar lit ús nou net oan rare dingen tinke. Joun binne wy lekker gesellich thús, hwat dou, en hwat kinne ús dy rare ding'en skele, nou?

It snijt my troch de siele, tocht Marten. Mar ik kin it har net sizze, nou net. Moarn mar. Fannacht op 'e weromreis sil ik in plan útbriede. Hy makke him hwat frij en taestte nei syn pipe:

- Kom, earst mar ris smoke en dan in bakje thé. Ik bin suver wurch fan dat ein fytsen.

- Wolst even op bêd lizze? frege hja, oereingeand. - Hjirneist? Dan bring ik dy aenst thé.

Op bêd, - der like gjin hearliker foarrjocht as dat. Lizze, langút, en nearne om tinke, gjin forlet hawwe, allinne mar lizze. Hja hie de doar fan har sliepkeammerke al iepen fierd en knipte it ljocht op:

- Dou moatst strak noch in hiel ein fytse.

- Mar jim heit? As dy ris boppe komt?

- O, dy komt net foar ienen. En dan fornimt er noch neat.

Under yn it kafé wiene lûden fan kreauwende manlju, dy't om gjin nei hûs gean tochten.

Marten gyng de sliepkeamer yn, loek syn skuon út en klaeide him heal út. Hy biseach de situaesje. Printsjes út in Sneinskrante seagen him oan. In reklame-kalinder foar hinnefoer peare mei in lewantdoek fan pearse side. In pear fleskes mei rûkersguod en in tube crême leine op in plankje oan de muorre timmere.

Hy loek it ljocht út en lei. In knappenien dy't my hjir wer wei kriget ear't it daget, tocht er noch dizichwei. Hy hearde har omskarreljen mei in trekpôt, in kraen gyng sûzjend troch it hiele hûs, de mannen ûnder bearden mei ôfdutsen lûd. Doe waerd it stil, hy liet him weisûgje yn in dreamleaze djipte, in grêf, in kolk, de iennichste langstme fan dit stuit.

Efkes letter skrille er wer omheech. Hja stie foar it bêd. De kombinaesje wie grotesk en flokte tsjin alle styl.

[p. 116]

Hja hie allinnich in himd oan, in lang trochsichtich himd, en yn 'e iene hân hie hja in bledtsje mei in kop thé en in koekje. Bigreatsjen streamde mei greate gjalpen troch him hinne en tagelyk sloech der in waerme lôge yn him op, dy't er in skoftsje wist to bidimjen yn it slobberjen fan de thé. Doe sloech er de tekkens omheech en hja kaem neist him yn it ienpersoansbêd.

Neitiid bigoun hja oer trouwen. It wie wol dúdlik, dizze taktyk: in wei om him to binen foar ‘letter altyd’. Hja hie syn twivel fornommen en wraek naem. It is my bêst, tocht Marten, ik sil letter wolris wer sjen. Der kin noch fan alles barre. Hy fielde him ûntspand en noflik wurch. Wer waerd er meisûge yn 'e djipte en op har praet joech er gjin antwurd.

Doe't er wekker waerd, sliepte hja. Hy hie gjin muoite him de stân fan saken foar eagen to bringen. Hy wie klearhelder en tocht skerp nei. Under tjirgen de mannen har noch altyd, lang hied er grif net sliept. Ik moat hjirwei, tocht er. Hoe stiller hoe better, Hy skarrele fan 't bêd, foarsichtich om har net to steuren, en socht syn klean by elkoar. It gyng him linich ôf yn it tsjuster. Ien ding wie nuodlik: hy moast troch it kafé om bûtendoar to kommen. Miskien wie der in oare útwei, in needútgong. Hy lei efkes oer en seach troch in finster. Gjin mooglikheit. Dan mar de trep. Mar eardat er de earste trimen ôfsakke wie, sykjend om hâld yn it pûrlike tsjuster, hie hja him fornommen. Hja stie boppe oan 'e treppen, it ljocht gyng op.

- Hwat silstou? sei hja, mei triljend lûd.

Efkes skeat it troch him hinne to sizzen dat er nei it húske moast. Mar hy bisleat oars:

- It moat út wêze tusken ús, sei er.

Efkes lôge der hwat yn har eagen. It lange trochsichtige himd dat hja nou wer oan hie, forweegde sêftkes yn 'e sigen dy't fan boppen nei ûnderen triek. Syn eagen folgen bilangeleas de linen fan har banale bigearlikheit. Hja stie boppe him as in foarstinne, in hearskeresse. Mar doe kaem oer har antlit fortriet, it fortriet fan: ik haw dat wol mear hawn. Forset en tajaen strieden yn har. Hja bisleat ta it earste:

- Ut wêze.... mienst dat? Nei dat fan fannacht? Woest my allinne dêrom.... En.... e.... as der hwat fan komt?

Marten loek oan 'e skouders:

- Dan kinne wy altyd noch sjen. Dêr soene men it bêste mar fan hoopje.

[p. 117]

Har himd wyndere en har lichemsrook krong yn syn noasters.

- Mar hwerom dan dochs? Hiest it net goed by my?

- Dat wol, mar ik hâld net genôch fan dy om....

- Om....?

- Om letter altyd....

Hja bigriep it net, en bigoun yn ienen to gûlen, lûdop en sûnder forwar. Har skouders skokten as moast it omskot útinoar. Marten die in pear stappen nei boppen en lei syn earm om har hinne, yn in forlet om har to treasten. Hja ûntwynde him. Hy roun har efternei om har to susjen:

- Tink om dy mannen dêr ûnder, en jim heit.

Hja bleau ûntreastber, hy joech it oer en soe wer nei it trepsgat ta. Mar hja wie him foar en kearde him. Har boarst hime rêd:

- Ik lit dy net gean. Ik lit dy net gean. Dou silst earst sizze....

- Hwat sizze....?

- Datst mei my troust as it mis giet....

- Dat kin ik net sizze. Ik haw it net wold. Dou kaemst sels....

- Dou silst it sizze!

Der fear in fury yn har en hja stiek har hannen nei him út, mei klauwende fingers. Nou tapakke, tocht Marten. Hy reage har oan 'e kant en stoep de treppen del. Hy hie der lijen oan en hâld har him fan 'e lea. De treppen like einleas doe't er ôfsakke, wylst hja lûd snokkere en skreaude en yn ienen bigoun to skellen. Doe't er ûnder wie en de doar iependwaen soe, hearde er manljuslûden yn it lokael, rouwe rûge stimmen, heal dronken al en mei hwat dierliks. De âld man die de doar fan it trepporteal op en rôp trilderich:

- Hwat is hjir to rêdden?

- Neat man, neat, sei Marten, bisykjend by him lâns to klauwen. Mar fan boppen kaem it lûd:

- Dy fint wol my stikke litte.. Hy wol my stikke litte..

Yn ienen wie it in forheftich trelit. Trije, fjouwer mannen stiene om him hinne, it hert bounze him yn 'e kiel, hy seach neat as driigjende koppen. Hy fielde krêft yn him farren. Ien bigriep it:

- Hy wol it fanke stikke litte, mannen, mar dat giet net troch.

- Hy hat syn bier noch net bitelle, pipe de âld man der troch hinne. En fan boppen, tichteroan nou, iderkear wer dy skreau:

[p. 118]

- Hy wol my stikke litte.

- Dy loebes, sei in fint mei in pear ôfgryslike hannen oan it liif.

- Stjonkharsens, sei in oaren. Earst wille mei har meitsje en der dan stil útpike. Hè'n.

- Pak him oan, mannen, sei de oare wer.

En dêrmei wiene hja oan it slaen. Marten krige in homp tsjin it boarst oan, in pear tsjin 'e holle, ien op 'e noas.

- Mannen, mannen, kriet de kroechbaes machteleas, dit moat ophâlde, dit moat ophâlde, tink om myn saek, aenst komt de polysje, mannen, toe, hâld op, hâld op. Lit him bitelje en lit him dan los.

De keardels wiene net sa botte fris mear en doe't Marten him lang om let loswraksele hie, hompten hja op elkoar yn. De kleaune rôlle nei de oare kant fan it lokael. Bierglêzen rinkinken stikken en de âld man stie to hâlden en to kearen. Op dat stuit kaem it fanke der yn, lang, rjochtop, glânzich yn har trochsichtich himd, keninklik en ynfieren. It slaen hâldde op, de mannen sweijen forbûke en stiene yn in suterich kloftsje tsjin elkoar oan. De mûlen sakken harren iepen. In mearke trochljochte har binevele breinkassen.

Hja wie bleek en yn har eagen skimere in greatske wanhope, doe't hja him oanseach. Mar hja bleau rjochtop, yn dit formidden alteast in foarstinne. Efkes wie der in ûndraechlike spanning, doe naem de heit it wurd, syn eachjes skitteren hommels lyts en feninich.

- Utnaeije sûnder biteljen kin net.

-Hwat krije jo fan my, sei Marten.

- Twa kwartsjes foar it bier en tweintich g'oune foar it fanke, antwurde de man. In lyts gemien gnyske striek oer syn pears antlit.

Marten taestte yn syn bûse en foun in briefke fan fiif en tweintich:

- Lit mar sitte, sei er.

Doe't er nei de doar geande noch ienris omseach, sakke it fanke ut har keninklikheit wei as in knakte blomstâlle op in stoel del, kromp yn elkoar en bigoun sêft to gûlen. Mar de âld man stiek glimkjend it papier yn 'e bûse en sei doe strang:

- Dou moatst op bêd gean, fuortdaliks. Hwat moatte myn klanten wol tinke?