De Tsjerne. Jaargang 8

[p. 73]

D.A. Tamminga:
Ierdsk petear.

Der bistiet in tekening fan de bruorren Maris; alle trije skilderskoppen binne heal en profil nommen en de efterste is Thijs sines. Dy ôfbylding fan Thijs Maris riist efkes foar jin op, as men yn dy deagewoane Ljouwerter stedswent foar de amperoan fiifentachtichjierrige Dr O. Postma oer sit. In opmerklike oerienkomst fan fysionomy tusken dy Hollânske skilder en dizze Fryske dichter: de sterk werom-wikende en fyntrochkurven foarholle; it fuortkjimde grize hier op 'e efterkrún; de mûle goederlaeksk en biweechlik boppe it puntburdtsje; mar binammen de delslach fan de freonlike eagen efter de knypbril. Mylde wiisheit, sin foar humor, ynmoedich libjen-nei-binnen-ta lêst men op in antlit as dit; eig'enskippen dy't de confrater út de byldzjende kunst ek net frjemd west hawwe.

Hjir yn 'e Ingelskestrjitte hat de dichter sûnt syn seis-ensechstichste wenne mei syn suster. Tweintich jier is it al wer lyn dat it pensioen fan de learaer yn 'e wiskunde oan de RHBS to Grins yngie. Dy rêst hie fierders allinne mar in maetskiplike kant, hwant lang gjin lyts part fan it dichtwurk yn Samle Fersen is sûnt dy tiid en op dit sté ûntstien, De jierren hawwe it stal bûgd en nei de ierde keard, in lichte dôvens makket dat de hân nou en dan oan it ear moat, mar de formogens binne libben en helder bleaun. Sa ûnder it praten wei liket Obe Postma, sahwat tusken earnst en tûle yn, syn rol fan nestor ûnder de Fryske poëten to spyljen.

‘Yn it gedicht Fan de Iene Boarne, menhear Postma, dat foarkomt yn it Tinkboek fan de Friesche Maatschappij van Landbouw neame Jo de dichter Vergilius en dy syn Georgica. Mei men dêr út opmeitsje dat de klassiken Jo eartiids biynfloede hawwe?’

‘Biynfloede? Dat kin ik net sizze. Yn myn Snitser gymnasiumtiid hie ik winlik mear aerdichheit oan Horatius en Homeros sei my net folle. Vergilius krigen wy ek mar in bytsje fan, in lyts stikje út de Aeneïs, oars net. Dat ik Vergilius dêr neam, komt fan Van der Meulen, de sekretaris fan de Maetskippij doe. Dy woe ta har jubileum in great dichtwurk fan my oer it Fryske boerelibben. Hy

[p. 74]

brocht my Dútske en Hollânske fortalingen fan de Georgica yn 'e hûs. Ik sei: As Jimme in jubileumkantate of sa ha wolle, gean dan nei Schurer of Tamminga. Op it lêst is it in gedicht fan krekt hûndert fersrigels wurden.’

Der spilet in boartlike en hast forlegen spotskens oer Postma's trekkens as er sokke dingen seit.

‘Yn 'e sechste klasse fan it gymnasium diene wy hast allegear oan fersemeitsen. Jo kinne dêr yn myn fers Fan Twa Stêdden hwat oer lêze. Homeros waerd doe in bulte fan oerset, mar ik wie mear dwaende mei fortalingen út ús Frânske en Dútske skoalleblomlêzingen. Sa wit ik noch fan in dichtstik bisibbe oan Lenore fan Bürger, dat ik út it Frânsk yn it Frysk oerbrocht. Dat sil it earste Frysk west hawwe.

‘Hiene Jo doe al bilangstelling foar de Fryske tael?’

‘Dat bigoun doe al sahwat, jawis. As boeresoan út Koarnwert hie ik fansels altyd goed Frysk heard. En yn dy tiid kamen de bikende brosjueres út fan Troelstra, Wagenaar en Hepkema en dy waerden o sa lêzen. Dy skriuwerij hat foar it Frysk fan goede ynfloed west. Ik wit ek noch, dat ik mei in skoallemaet, broer fan Lútsen, ris in wykein trochbrocht op 'e pastorij to Heech. Dominy Wagenaar wie doe krekt dwaende mei it skriuwen fan Hark Ris, Piter!

Yn myn âldershûs, né, dêr wiene wol boeken, mar net folle Fryske. Ik wit allinne fan Hiljuwns Uwren fan Salverda - tige moai! - en Blommekoerke fan Van Blom. Us heit wie oars wol in leafhabber fan poëzy; hy hie Ten Kate en Tollens en De Génestet.

Op it gymnasium mei my noch tinke moast ik ris in speech hâlde by de priisútdieling nei in skoallehurdriderij. Ik moast it mar yn it Frysk dwaen en it Frysk Folksliet haw ik doe ek sjonge litten.’

‘Stiene Jo doe dus as in soarte Frisiast to boek?’

‘Och, der wiene net folle g'ymnasiasten fan it plattelân destiids. Dat sil wol de reden west hawwe. Letter yn ús studintetiid to Amsterdam wiene myn kontubernael Douwe de Witte en ik abonné op For Hûs En Hiem. En yn it Frysk Folksblêd hie ik myn niget wol oan de stikjes fan mefrou Stellingwerf-Jentink. Op ús Fryske studinteklub moasten wy om bar ek in Frysk dichtstik meitse.’

‘It hat guodden wolris binijd dat Jo as stúdzjefak de wis- en natuerkunde keazen. Dat sil by dichters net folle foarkomme.’

[p. 75]

‘Nou, net folle foarkomme. Der bistiet in inaugurale fan prof. Bottema hjiroer. Dij seit dat it gjin seldsumheit is, dij forbining fan it litteraire en it exacte. By my is it frij tafallich sa roun. Yn de fyfte klasse moast ik kieze tusken A en B. Ik naem B. Mar doe't ik yn 'e sechste siet, haw ik wol ris tocht: Hwat sil 'k dwaen? Ik tocht doe noch troch de mathematica it wêzen fan de dingen neijer to kommen. Dat foel ôf. Ik hie eins gjin bysûndere oanlêch foar de natuerwittenskippen.’

‘My tinkt sa, de histoarje en de filosofy hawwe Jo mear ynspirearre?’

‘Dat is ek sa. Myn freon Prof. Tsjitse de Boer haw ik folle oan hawn. Hy hie yn Kampen theology studearre, mar goun letter in oare kant út, omdat er net leauwe koe. Syn stúdzje oer de Fryske boereskiednis haw ik letter sa hwat fuortset. Professor Heymans? Dy haw ik persoanlik kend en ek foar in gedeelte lêzen, mar ik haw gjin kolleezje by him roun. Yn it wiisgearige haw ik hiel folle hawn oan Zeller's filosofyskiednis. En kenne Jo Aus meinem Leben fan Friedrich Paulsen? Ien fan myn moaiste boeken. Men kin der sa de oerienkomst yn folkslibben fan de Noardfriezen en ús yn fine.’

‘Hawwe Jo nea gjin oanstriid hawn ta toanielskriuwen?’

‘Ta skriuwen net. Mar toaniel haw ik altyd o sa fan hâlden. Dat moat in erfenis fan ús mem wêze; dy wie dêr ek tige op. Kaem ik mei de Krystfakânsje thús dan spile ik wol mei yn it Koarnwerter doarpstoaniel. Fryske stikken wiene it; fan Stellingwerf en Tsjibbe Gearts en oaren. Wy hiene mar in lyts ploechje en ienkear moasten wy twa bidriuwen oerslaen, hwant der wie gjin folk g'enôch om alle rollen to bisetten. Mar de lju founen it likegoed moai. De soan fan master Hellinga, dy't myn ûnderwizer west hat, hy wie de heechlearaer syn pake, hie de lieding alfolle mei. It tsjintwurdige folkstoaniel? Wit ik net folle fan. It is net sa bysûnder, wol? Men heart wol ris hwat.’

‘Om noch efkes op Jou dichtwurk werom to kommen, menhear Postma; de Hollânske Tachtigers ha Jo net ûnder bislach krige, tominsten oan Jou wurk to sjen?’

‘De Tachtigers? Ja, wy libben tige mei mei de Nieuwe Gids. Foaral Van Deyssel makke op my in bysûndere yndruk. Miskien hie myn wurk der oars útsjoen as '80 der net west hie. De Mei fan Gorter achtsje ik noch altyd it moaiste gedicht út de Nederlânske litteratuer. Ik haw dat yn in

[p. 76]

korrespondinsje mei Gorter ek ris sein. Hy bitanke my foar myn freonlike wurden en ûntstried it my dus net. Dat wie oars as mei Boutens. Dy sei ris tsjin my, dat er alles hwat er skreau letter as âlde fodden fan him smiet. Mar dêr miende er fansels neat fan. Ik stean tominsten hiel oars ûnder eigen wurk.’

‘Neffens de oanwizingen stie Jou earste fers De Boerinne fan Surch yn 1900 yn Forjit My Net? Jo wiene doe oer de tritich. Der sil foartiid faeks ek wol dichtwurk ûntstien wêze? Achten Jo dat ûngaedlik?’

‘Foar dy tiid haw ik gjin gedichten skreaun. Myn drok wurk en de filosofy hâldden my fêst. Ien fers is der al út earder tiid. It is letter omwurke en stiet as It Forline yn it boekje. Hjir leit it. Ik hie it al even klearlein.’

Dat ‘boekje’ blykt it mânske earste diel fan Samle Fersen to wêzen. En oerbrocht mei licht triljend lûd en yn hwat ienlûdige kadâns kriget de fraechpetearder in strofemannich to hearren fan dat gedicht, dat sà weistapt wêze koe út de Rimen En Teltsjes.

‘It wurk fan de Halbertsma's haw ik in heap yn lêzen, en nòch. De Rimen en Teltsjes en de Camera Obscura binne de beide wurken dy't ik fierwei faekst troch west ha. Ik hie in forgelykjende stúdzje oer dy twa skriuwe wollen. Beide binne yn deselde tiid forskynd en hiene tafallich ek hast itselde uterlik. Mar “inerlik” wie der g'jin forgelykjen mooglik. It is my ek wer ôfgien. Kinne de Fryske skoalbern fan nou de Rimen en Teltsjes noch wurdearje? Ik lies yn it Handelsblad dat guon HBS-ers de Camera forfelend bigjinne to finen. Ik koe it min goedkrije dat yn 1915 D. Kalma it sa raer die oer it wurk fan de Halbertsma's. Letter moast er dat ek weromnimme. Sanet, Kalma wie in knappe persoan. Se moasten syn Kening Aldgillis mar wer ris spylje.’

‘Hwat tinkt Jo fan de tsjintwurdige jonge dichtkunst?’

‘De fersen dy't nou yn De Gids forskine haw ik neat oan. Se binne sa.... modern en allegear gelyk. It is allinne assoasiaesje fan klanken en ik kin net sûnder logyske trie. Fersen lyk as fan Jan Wybenga lêsten yn De Tsjerne mei ik net oer. To modern. Dam syn wurk mei ik wol lije; it seit my mear as dy oare Dam dy't him Jaarsma skriuwt. Ja, hwa binne der mear....? Fan Marten Sikkema haw ik foaral dy fortalingen fan Sweedske lyryk tige heech. Syn eigen wurk hat der hwat fan, mar dit is itselde yn folle lytser bistek byinoar. Ha Jo tocht om dat fers fan Pär

[p. 77]

Lagerkvist It Sté? Dat hat my troffen. It hat wol hwat fan De Hikke út Dagen.

Yn De Tsjerne lês ik altyd earst de essays, dan de gedichten en dan de forhaeltsjes. Dij lêsten binne noch net hwat se wêze koene, wol? R.P. Sybesma biwûnderje ik lige en foaral syn Boerke Thae. Hy moast dat ris ôfmeitsje. Ik haw him dat ek al ris sein, mar der liket net fan to kommen.’

‘Jo hawwe saneamde frije fersen skreaun en ek kwatrinen. Is dêr in forklearring foar? Dy twa ûntrinne inoar oars gâns.’

‘Né. Mar troch Walt Whitman of troch de Hollanners bin ik net ta frijer foarm oergien. Sommigen tinke dat wol. It net-boune fers koe my bifredigje; en it kwatryn letter ek. Troch it wurk fan Boutens bin ik by de fjouwerrigel to lânne kommen. Ik lies in bisprekking fan Elisabeth Zernike oer Hollandsche Kwatrijnen, dat neffens har it moaiste wie dat der op ierde bistie. Leopold, né, dy ken ik sa goed net as Boutens.’

‘En hwat is Jou miening oer de posysje en de takomst-mooglikheden fan de Fryske tael, menhear Postma?’

‘De gewoane omgongstael is minder as yn myn jonge tiid. Myn eigen Frysk is troch it lange wenjen om utens ek net sûnder fouten. Mar ik hear dochs wol, dat de jongerein alderhande Hollânske wurden en “zinswendingen” oernimt. Der moat mear ûnderwiis komme, dat is it bihâld. Oan 'e oare kant giet it Frysk ek wer foarút, omdat it offisieel mear brûkt wurdt as foarhinne. Dat is it wurk fan de Fryske biweging'. Al bin ik gjin biwegingsman, dochs mei ik de striders graech ris mei it findel swaeijen sjen. Fansels, alles giet fuort en wurdt wei op 'en duer. Mar wy moatte de tael hâlde. Wy binne der noch net ryp foar om dy to forliezen.’

Wy binne der noch net ryp foar. Men tinkt oer sok sizsen nei, as by de tochtdoar yn 'e vestibule Obe Postma's ‘bonjour’ forklonken is. Leit yn dat wurdtsje ‘ryp’ net in djipsinnich tinkbyld bisletten? En sit yn dat ‘wy’ net eat dat hinnewiist nei solidariteit?