De Tsjerne. Jaargang 8

[p. 59]

J.L. de Jong Lsn.:
Beethoven as minske.

Great as skeppend kunstner, great as man fan karakter, great fan ynboarst en great as frije geast moat er west hawwe. Hy hat syn lekken en brekken hawn, mar meirekkene de omstannichheden, erflike oanliz en de posysje as komponist, is him folle to forjaen. Oan syn útein ta hied er yn de formiddens dêr't er libbe in rige sibbe freonen. As kunstner is van Beethoven heech set ek by syn libben en de lju telden him, hoewol't hiel hwat goefreonen syn ‘lawaei-muzyk’ op rekken fan syn dôvens setten. Maklik yn 'e omgong wied er alhiel net, en struije mei jild mocht him net barre. As er dan dochs in greate freone-rige om him hinne hawn hat, moat dat, bihalven yn syn kunstnerskip, yn it wêzen fan de man to sykjen wêze.

Wy fine yn biskriuwingen dat de jonge van Beethoven in lytse boi mei in grouwe holle is; hy hat swart en hwat krolderich hier, it antlit brúneftich fan kleur; syn kammeraten neame him ‘de Spanjert’. Al op jonge jierren makket syn spyljen yndruk, mar oars is er ûnhandich en knoffelich. Hoewol't er yn hôftsjinst is en ek in bulte by de greate lju oer de flier komt, is der net folle hoaskens oan him, en syn wêzen is de bernlike kant neist, ûnbidoarn, oprjocht, mar ek erchtinkend. Nea kriget er syn nocht fan de moaije lânsdouwen om syn berteplak Bonn hinne en syn hiele libben hat er dêr langst nei. De natûr hat jimmeroan syn taflecht west: as er omdoarme yn 'e kriten fan Wenen, ynspirearren beammen en streamkes him mei har natûrlûden, en as er op letter jierren oan in kwael sukkelet, is it him krekt, as jowt it bûtenlibben nije krêft en dan grypt er nei it muzykpapier.

Al jong moat er foar syn bruorren soargje, en hoefolle leed en misbigryp er fan dy kant ek ûnderfoun hat, oan prosessen ta, hy fielt de forantwurdlikheit oan syn forstjerren ta, as hja in kaptaeltsje fine dat er foar syn neef Karl ornearre hie. As men syn freonen leauwe mei, joech er net om jild, mar om dat bytsje by elkoar to hâlden, is er fûl op fortsjinst, lient faek, mar as it efkes kin, bitellet er; syn útjowers makket er it net maklik op it stik fan honorarium.

[p. 60]

En dêrefter leit de soarch foar it lok en it lot fan Karl, in broersbern, dêr't er ek al wer net folle wille fan hawn hat. In selde forantwurdlikheit hat diel oan syn komponearjen, dêr't er o sa'n noed fan stie. Boppeminsklike tucht en konsintraesje by syn wurk stiene tsjinoer brekme oan selsbihearsking yn it deistich libben, op it rouwe ôf. Goethe seit fan him: ‘zusammengefaszter, energischer und inniger habe ich noch keinen Künstler gesehen. Ich begreife recht gut wie er wunderlich gegen die Welt stehen musz.’ Faek irritearre er Goethe, mar hja binne nea fan elkoar forfrjemde. Beethoven hie earbied foar alle greate kunstners; hy hakketakke wolris mei Haydn, mar droech him guon komposysjes op, en doe't er in mis foar foarst Esterhazy (eartiids Haydn syn breahear) makke, skreau er, hy wie skruten om syn wurk op to stjûren, om't de foarst wend wie oan de ûnneifolchbere masterstikken fan de greate Haydn; en as er Mozart's pianokonsert yn c heart, seit er tsjin in kollega: ‘Cramer, Cramer, soks sille wy nea skriuwe!’ Lykwols, hy smiet himsels ek net wei en wist syn kunst forantwurde; lang hied er wurk om ta in definitive konsepsje to kommen, mar dan moast der ek nimmen oan komme; it mier hie van Beethoven oan útjowers dy't hwat yn syn wurk foroare ha woene. Oan syn freon foarst Lichnowsky skriuwt er: ‘Foarsten wiene der en sille der noch wol by tûzenen komme, - der is mar ien Beethoven.’ As dyselde freon by him oankaem, en Beethoven wie krekt oan it komponearjen, dan koe de foarst yn in sydkeammerke wachtsje, en hy die dat ek.

Syn opljeppenens en ûngevens moat men net foar in lyts part op rekken skriuwe fan de dranksucht yn syn famylje. Ek yn it libben fan syn bruorren spilet de alkohol net swak by, wylst van Beethoven syn eigen libben jitte bikoarte hat om't er miende, syn sykte wie mei wyn to g'enêzen. Mei troch syn heite kroechrinnen hat er in hurde jeugd hawn; de man woe in wûnderbern fan him meitsje en de jonge Ludwig moast alderfûlst muzyk studearje. De húshâlding forearme en de jonkjes hellen de heit soms út 'e kroech.

Syn aerd lykwols bleau sêft; gjin better tsjûgenis hawwe wy dêrfan as in brief dat er nei it forstjerren fan syn mem oan in freon skreau: ‘sie war mir eine so gute liebenswürdige mutter, meine beste freundin; o! wer war glücklicher als ich, da ich noch den süszen namen mutter aussprechen konnte, und er wurde gehört und wenn kann ich ihn jetzt sagen?’ Ludwig hie in hert dat longere nei leafde

[p. 61]

en freonskip. Yn al syn brieven lit er fiele, jimmeroan wer, hoe't it him muoit en sear docht, byhwannear't er mar tinkt dat immen him net mear achtet; hy klaget, dat syn freonen him net skriuwe (hoewol't er sels troch omstannichheden ek net in trou skriuwer is); bijammeret syn tokoartkommings en freget oft de lju him forjaen wolle; karakteristyk foar Beethoven is syn oerdriuwen: hy freget forjeffenis foar mear as er misdien hat. Men soe dêryn in moade sjen kinne, mar moade en Beethoven passe elkoar al hiel min; it is syn langstme nei leafde en freonskip: ‘Glaubst Du, dasz es Jemanden freuen wird, so grüsze von meiner Seite,’ sa stiet it ûnder in brief.

Dat er him fan 'e minsken ôfkeart om't er bang' is dat hja syn oanboazjende dôvens fornimme sille, is mis, fielt er sels wol. Yn it saneamde ‘Heiligenstädter’ testamint seit er: ‘O minsken, jimme hâlde my foar fijannich en misanthroop en jimme witte net, dat it net sa is; myn hert en sinnen wiene fan myn bernetiid ôf fol teare fieling's fan goedwillichheit’. En fierder: ‘God, jo sjogge del op myn inerlik hert, jo kenne my, jo witte dat minskeleafde en sin om goed to dwaen der yn húzje.’ Nettsjinsteande syn natuerlike kwael hat er sa libbe, wie syn biskieden hope, dat er yn 'e rige fan weardige kunstners en minsken in plak fine soe.

Yn 'e leafde hat van Beethoven net gelokkich west; de fraech oft syn leafdeskiednissen fan bitsjutting west hawwe foar syn oeuvre, is net to bianderjen op groun fan it tal dedikaesjes oan froulju; sa'n wichtich diel yn 'e minskene ûntjowing hat lykwols wis ynspiraesjes jown. Foar ús as muzykleafhabbers is dat net botte bilangryk, mar om van Beethoven as minske kennen to learen, moatte dy forhâldingen wol achtslein wurde. Ek yn dat stik treft ús Beethoven syn greatens. By alle toloarstelling dy't er ûnderfynt, bliuwt er trou yn syn freonskip; tomûk stipet er in âlde flam hwaens húshâlding yn 'e lytse loege rekke is. Mar binammen binne it de leafdebrieven en uteringen oan freonen fòar en nei de blauwe skine, dy't ús de minsklike greatme en wiisheit fan dizze heros sjen litte. Hwa't de trije brieven oan Julietta Guicciardi lêst, wurdt oandien troch de djippe fieling en de oerjefte dy't der yn dellein binne. Sa kin allinne in great man en in great minske skriuwe.

[p. 62]

Hoe stiet it mei Beethoven syn wittenskiplike foarming? Der is wolris skreaun dat dy mar sa-sa wie. Dat falt efkes ta. Syn bihearsking fan 'e Dútske tael wiist op oanliz foar talen; syn styl is dy fan in kunstner: rjocht op 'e man ôf, en hy hat de jefte om al syn inerlike oandwaningen yn wurden to uterjen. Syn ûntjowing as frijtinkende geast brocht him oan it lêzen. Hoe lang't syn stúdzje op 'e Bonner universiteit duorre hat, witte wy net en ek net de stúdzjerjochting, mar hy hat kolleezje roun by de radikale revolusionnair Eulogius Schneider; de idéën fan de Frânske revolúsje hiene syn bisûndere oandacht. Dat wie by in diel fan de adel ek it gefal, en de foarm sil wol hwat romantisearre wêze. Yn alle gefallen fielde er him frij man, en dat koed er dwaen om't er oertsjûge wie fan syn kinnen as kunstner. Yn in brief forhellet van Beethoven hoe't er biselskippe fan Goethe in bisite brocht by de keizerlike famylje. Goethe, de hoed yn 'e hân, hâldde him fansiden, mar Beethoven knope de jas ticht en hâldde de hoed op. Yn 'e tiid fan it Wener Kongres neamt er de audiënsjes fan Franz I iepenlik forrifelderij.

Wy witte dat de komponist Kant, Schiller, Goethe, oersettingen fan Shakespeare, de Odyssé, de Imitatio Christi en Plutarchus lies; as de dokters him koart foar syn forstjerren lichte lektuer foarskriuwe, is er lilk en grypt nei syn âlde boeken, hwerby in wurk oer stjerrekunde en de Flaemske bibel fan syn foarâlden. Hy kin him yn it Frânsk rêdde, al is syn skriftlike bihearsking fan dy tael breklik. Hwa't him mei de opera ôfjoech, moast Italiaensk kenne; van Beethoven sprekt dy tael flot troch omgong mei gâns Italianen. Folle mear witte wy net fan him; de muzyk en de moaije natûr fregen gâns fan syn tiid en dêrby syn kwalen, dat fan in wittenskiplike ûntjowing kin men net prate; dêr hat er gjin tiid foar hawn en.... it hat ek net nedich west, tinkt ús sa.

Dizze greate figuer as minske hat syn lek en brek hawn, mar ek dêroer is och sa'n bytsje to finen; moat men it stribjen nei foarstene gunst (yn dy tiid koene figueren as Mozart en Haydn dêr net sûnder) ôfkarre? Jimmeroan sit dêr ek it forlet fan freonskip efter; in forlet dat de iensume minske typearret, iensum troch syn dôvens, iensum sûnder in eigen húshâlding (hy fielde it as in great gemis dat er gjin bern hie), iensum troch't er mei de famylje net al to

[p. 63]

g'oed oer 'e wei koe, en dochs wie Beethoven famyljesiik, - mar binammen iensum om't er ûnbigrepen fier boppe alles útstiek. Wy kinne yn Beethoven oars net sjen as in figuer hwaens minsklike eigenskippen de heroysk-muzikale byneikomme, al soe 't allinne wêze om syn leaf briefke oan in famke fan tsien jier dat him skreau en in brievehinger stjûrde, in briefke dêr't minskeleafde en tagelyk démoed út sprekke.

Ut syn deiboeken en brieven komt jin faek greate libbenswiisheit tomjitte, hwerfan dit foarbyld: ‘Loksillich is hy, dy't alle hertstochten oerwoun hat en dan mei folle krêft ta de died syn libbenswurk docht, sûnder op 'e útslach to achtsjen. Lit de driuwfear yn de died en net yn de ôfrin lizze. Wês net ien fan dyjingen hwaens driuwfear de hope op bileanning is.’ Troch Frânske forljochting, leafde ta de natûr, selsstannichheit as frij man, tinker en wurker, wied er de man net om him ûnder de twang fan fêste liturgyske foarmen del to jaen; wy krije bygelyks net de yndruk dat er geregeld syn Peaske hâldt of folle yn 'e bychtstoel sit. Dat hâldt lykwols net yn dat er him fan de Memmetsjerke ôfkearde; de útlitting: ‘Der bistiet neat hegers om God neijer to kommen as oare minsken en dan Syn gloarje ûnder it minskdom út to wreidzjen’, soe men syn Credo neame kinne. As se him op syn stjerbêd freegje, oft der ek in preester komme moat, giet Beethoven dêryn mei. Nei't er de treast fan 'e tsjerke krige hat, bitanket er de preester. Ludwig van Beethoven hat syn geastlik libben op itselde niveau as greate mannen lyk as Mozes, Petrus, de skriuwer fan de Imitatio, Bach. Hy gyng om sa to sizzen mei God om as de Bibel it seit: ‘En Henoch wannele mei God.’ Syn komponearjen hat in kontakt west mei de Hegere Macht en dêr striele ek fan ôf op de minske. ‘Ik wit wol, dat God my mear binei is as oare minsken’ (hjir sprekt Beethoven oer Gods genede) ‘ik gean sûnder eangstme mei Him om, ik haw Him jimmer kend en bigrepen.’

Wy bitinke yn Ludwig van Beethoven immen dy't út it fjûr fan de selskrityk ús de suverheit fan syn komposysjes joech en hawwe dêr greate biwûndering foar. Dêrneist as de man dy't lyk as Mozes en Petrus fallen, mar wer opstien is, en dy't foar ús in ljochtsjend foarbyld as minske, binammen as leafhawwend minske west hat, dy't de wurden fan Schiller yn it machtige slútkoar fan 'e njogg'ende symphony ta sines makke hat: ‘Alle Menschen werden Brüder’.