De Tsjerne. Jaargang 8

[p. 19]

G. Mulder:
Moeting yn 'e sted.

Gjin nijs ûnder de sinne.

‘Is der ien ding dêr't men fan sizze kinne soe: Sjochdêr, dat is nij?’ freget de Prediker, dy't net allinne kening to Jeruzalim wie, mar ek skriuwer. Hy woe fansels ek nije dingen skriuwe. Lyk as de skriuwers en de dichters fan hjoed dy't it klisjé forachtsje, wie it him ta in argewaesje, dat de dingen dy't it lijen fan it opskriuwen wurdich binne, allegearre al burden hawwe as ‘bakken yn de Sositeit’. Der sit dan ek gjin krom nijs yn, dat Douwe Yntema by de D.U.W. dien krige om't er in oare arbeider in oplawiber jown hie mei de lodde. De reden hwerom't er it die is ek al sa âld as doe't de earste soldaet in oarenien mei in stik kuch nei de kop mepte, doe't dy de hannen gear en de eagen ticht die foar de earste hap yn it keninklik iten: kuch mei kuch en kuch dertusken. Né, de reden is net nij en it barren is ek al net nij - en as de Prediker út 'e Bibel nou ek al gjin skriuwer west hie dy't ta syn fortriet jimmeroan itselde yn ús foech eintsje libben tsjinkaem, dan soe ik it forhael sikerwier net opskreaun hawwe.

Né, it is net allinne it forhael, mar ek de omstannichheden en folle mear, en dan de manear hwerop Douwe Yntema it my forhelle, dy't my der ta bringe it mar publyk to jaen.

Ik hie dan Krystfakânsje en woe Fryslân en de stêd Ljouwert ris wer weromsjen. De treinreis wie net folle oan, it wie sa dampich, men koe de sleatten neist de spoardyk net iens sjen. De stêd soe it dus opsmite moatte, mar dêr roun ik my ek al gau to forfelen. Hwa't it Oranjehotel sûnder ûngelokken foarby kommen is, de fémerke lofts lizze litten hat, efkes drafkje moast om de brêgewachter fan de Frouwepoartsbrêge foar to kommen, in bytsje hymjend noch fan it hurde rinnen de pylders fan it Gerjochtsgebou yn 't each kriget - nou, dy hat Ljouwert dan ek al wer foar 't greatste part yn de bûse. Kom, nou noch even in pear sigaren keapje yn dat stom g'esellige sydstrjitsje dat it Saeilân mei de Nijstêd forbynt - en in ûns hynsteljirre yn 'e bûse, men kin it nea witte hoe't in flaubyt faeks to pas komt. En dêr is dan de Nijstêd - dy mar gau oer om net ien mei fan de massa to wurden. Efkes wetterje ûnder de Waech, soks

[p. 20]

docht elke goe-fries! Ja, en dan noch de Weard lâns om Us Heit op it Hofplein de skuldige groetnis to bringen. Klear, hwant de minsken fan de Kânselarij sille ek mei fakânsje wêze. Hwa't der dan gjin sin oan hat om syn âlde kunde op harren húslik lok en bistjurre leafde oer 't mat to kommen, moat wol nei de kroech ta. Nou en dêrre moete ik dan Douwe Yntema efter in heal leechdronken glês bier....

Hy seach der mar hwat sútrich út en mislearre, myn âlde maet út 'e tsjinst. Wy fûstken en ik woe ien fan myn sigaren oan him kwyt. Hy woe dy sigaer net oannimme - doe smookte ik in sigaret fan sines. It praet oer de oare maten út 'e tsjinst wei woe net rjocht - ik hie myn twadde kûm kofje al heal leech, doe't Douwe útein sette mei syn forhael. Hy seach tsjin de Krystdagen oan, en sadwaende siet er nou al yn de kroech, dêr't er oars net kaem as sa by gelegenheit. Der sieten ek guon oare minsken yn drok petear - en ik hie al ris nei it bitsjinsterke sjoen dat mei de rêch tsjin de taep oan mei har wite doek in bytsje boarte. As ik yn Fryslân werom kom, leit it my altyd op 'e lea, dat ik noch in wiif sykje moat. Mooglik komt dat om't ik yn Fryslân oars ek net folle útspoeke ha - ik kin fierder gjin inkelde reden bybringe, dy't oannimlik bylket.

Douwe wennet noch altyd yn de readeljochtsjehoeke fan de stêd - hy wol der ek net wei, hat er al tsjin my sein. Bûten dy hoeke is de stêd en de hiele wrâld him to min. Yn de Bûterhoeke hearsket tominsten noch rjocht en is der oarder - dêr hawwe de minsken noch in gewisse, ek al libje hja folle sûnder God en Syn gebot. De ‘kringen’ yn harren formidden slachtsje hja sels ôf. Sa seit Douwe it - mar ik fiel wol, hy tysket mei hwat oars om. Ik wyt it, hy sit yn noed.

- Nim noch in glês bier foar myn rekken, Douwe....

- Bist n't wiis, dat kin 'k sels noch wol bitelje! Mar sjoch, dy ûnrjochtfeardichheit....

En dan skilderet er it hiel âlde skilderij nei fan it greate forskeel tusken earmen en riken op it Krystfeest. Waerme en forljochte en romme wenkeamers, greate Krystbeammen foar de glêzen, de fette hap fan fleis of bout.... en de lytse hokjes fan de arbeiders, kâld en near tagelyk, mei in panne fol sûrkoal op in petroaljestel to stjonken.

Ik naem it net, ik sei:

- Mar Douwe-jonge, dat kinst' net miene, der is ommers safolle foroare hjoed de dei!

[p. 21]

- Soa al, hèn!

Mei forgif yn de eagen sjocht er my oan. Ik fal him ôf. Hy kin folle fan my daeije, mar dit net. Sil er noch wol ien wurd oan my bisteegje òf bin ik ek al sa'n net mear to helpen gefal, lyk as safolle, dy't úthâlde, dat mei de grouwe leanen, it âldeljusjild fan Drees en de reglemintearre steun de earmoede útband is? Mar ik haw ommers syn maet west, hy sil it noch ienkear mei my bisykje. Niiskrektsa is er út in húshâlding weikommen: gjin kachel oan, gas en elektrysk ljocht ôfsnien, gjin iten yn 'e hûs. Oft soks nou kristlik is tsjin Krysttiid, freget er. Hy hat twa ryksdaelders dêrre op 'e tafel smiten en is der útroun om syn lêste goune yn de kroech to forsûpen. Hy kin der net iens mear dronken fan. En dan daget er my út om mei him op in paed te g'ean om de earmoede yn al syn ôfgryslikens bloedread to trapearjen, mar ik gean der net op yn, hwant ik ha by ús thús al in goune yn de izeren pôt fan it Heilsleger dien.

- Der is gjin rjocht! ropt Douwe en dêrmei slacht er syn hurde knokkels op it taffeltsje.

It famke by de taep lak et fyntsjes nei my - de oare bisite hjirre praet al wer drok. Douwe set syn pet hwat efteroer en makket sa de romfele foarholle frij. 't Is in pet mei in swart koarde boppe de klep - men sjocht sokken de Gaesterlânners wol dragen.

- Nim my nou! seit Douwe en hy komt hielendal oer it taffeltsje hinne mei de fjûrige eagen op my ta - út de D.U.W. weiskopt en hwerom nou?

Ik stek in nije sigaer oan en ik skou Douwe ek ien ta - hy sjocht nei de sigaer as wie it in gefaerlike granaet en lit him lizze.

- Hast' leaver in sigaret? Dy ha 'k ek wol!

Hy andert net. Mar hy hat noch in lytse hope om my to genêzen en forhellet fan syn Mem. Tsien bern en dy tige ûngelyk útfallen, de iene read en de oare Roomsk, de iene leauwich en de oare anarchist. Ald wie it minske al, fjouwerensawntich. Mar op har fiifensawntichste jierdei woe hja noch ien kear dy hiele kliber bern om 'e tafel hawwe en hja der foar opskeppe. Dat soe wêze. Hja kamen allegearre. Jit ienkear kaem de greate swarte pôt wer op 'e tafel, de pôt dêr't hja allegearre út iten hiene. In foech lyts model lodde der yn om op to skeppen....

- ‘Om je doad te lachen, wat had it ouwe mens in wille!’

[p. 22]

Dat kaem der op syn Ljouwerters út - mar doe waerd er tige earnstich en as út djipten wei seagen syn eagen my oan. Foar't hja noch ienkear de greate sleef hantearre, hie de Mem in inkeld wurd to sizzen. Hja gebea stilte en sei:

- Gjin polityk of sokssahwat by de itenstafel, jim hâlde jim greate bekken ticht, bigrepen? En nou earst de hannen gear en de eagen ticht, sa't ik it jimme leard ha!

Sels joech hja it foarbyld - en ik sil it dy sizze, maet, dat it stil wie ûnder it bidden. Bidde, ik doch it noait mear - mar ik bin stil as in oar it docht. Dat ha 'k fan ús Mem leard en dêr bliuw ik by!

Ik knikte.

Doe bistelde ik in buorrel foar mysels en liet ek ien foar Douwe delsette. It bitsjinsterke wie de forwûndering fan it oantlit ôf to leppeljen, dat sa'n kreaze mynhear as ik mei sa'n stik ûnrant as Douwe oan ien taffeltsje kammeraetskiplik in buorrel drinke soe.

- Harkje nou ris, maet!

- Ja, dat sizze de haedsusters yn it Sikehûs ek!

- Hwat kin my dat skele - prate wy hjirre nou oer rjocht of oer hwat oars? Goed, nou, moatst ris hearre. Ha ik neat mear om hannen en kom ik yn 'e D.U.W. tolaânne. By moarnstsjuster yn 'e bus en by jounstsjuster werom. Yn 't middeisskoft ús brea bihimmelje yn 'e keet. Goed - nou dêr wie in âld mantsje en dy gyng altyd even efter de pet foar't er syn brochje bipluze....

- 'n Forhaeltsje fan in kalinderbledtsje! rôp ik foachtlik.

- Soa al, maet! En foar dy en dyn gelikens is de earmoede ek sa'n forhaeltsje. Né man! Ik bid net mear, ha 'k dy niis al sein. Mar der sil bidden wurde sa lang't der earmoede bistiet, hwat ik dy wik!

- Nou, en doe? frege ik, hwant ik woe wer ris opstappe.

- Doe? Nou, ik kin koart om 'e hoeke: Ien fan de mannen yn de keet koe it net langer daeije dat dy âlde man foar iten efter de pet kroep. Hy mikte in kûm fol kofje nei dy pet. En ik oerein, gryp myn lodde.... en foar't de oaren my beet hiene, lei der ien bûten westen. En doe hie 'k dien!

- Doe hiest' it dien, ja....

- Né, mar ik krige dien! En ik ha neat oars dien as hwat ús Mem my leard hat. Mar der is gjin rjocht mear!

Hy rôp it tsjinsterke by it taffeltsje en lei syn lêste goune del. Doe sette er syn pet hwat torjochte en stiek my de hân ta. By de doar kaem er werom en flústere nei my:

[p. 23]

- Us Mem is krekt stoarn....

Doe sette 'r hurd ôf. En ik ha de buorrel stean en de sigaer lizze litten as in oantinken oan sa'n Mem. It himmele tsjinsterke die my neat mear.

*_**

De rekken is gau opmakke yn 't spoar: it kaertsje meirekkene ha 'k fyftjin goune en twaënsechstich sinten ûnkosten makke. Dêr foaroer stiet, dat der noch Memmen yn Fryslân binne, dy't hwat oer de bern to sizzen hawwe; dat der noch bern binne, dy't harren libben yn it hert meidrage; dat der noch earmen binne, dy't bidde; dat der noch sosialisten binne, dy't in buorrel en in sigaer fan in mynhear net oannimme - en dat der ek noch fjochte en skriemd wurd om it rjocht oars as troch de Fryske Biweging. En....

*_**

Moarn keapje ik in âlderwetske kalinder mei skuorbledtsjes!