De Tsjerne. Jaargang 7

[p. 289]

J. Sedney:
It stribjen fan ‘Wie Eegie Sanie’.

Der hat yn Suriname in tiid west dat it nou ienkear gjin foech joech en praet Surinaemsk. As biskaefd minske die men soks net; men hearde Nederlânsk to praten. It ûnbiskaefde Surinaemsk wie wol goedernôch foar de leg'ere folksklasse, foar gebrûk op merk of strjitte, mar fierder moast men der net mei oankomme. It waerd selst in tige forstannige died achte, hwannear't âlden by de opfieding har bern sa fier mooglik fan dy tael ôfhâldden. It ‘algemien biskaefd Nederlânsk’ moast de tael wêze, dêr't de Surinaemske jeugd yn opbrocht wurde soe. It brûken fan Surinaemsk op skoalle wie perfoarst forbean. Sawol de Oerheit as dat part fan 'e stedsbifolking, dat fan it Westen oanstutsen wie, die alle writen it Surinaemsk yn har waechsdom to binuttigjen en it gean to litten foar in ûnbisnoeid, barbaersk taeltsje.

Dy aksjes wiene mandélich oan in kultuerpolityk, dy't der op út wie al it Surinaemsk folkseigene fuort to krijen. En dy polityk hat ek fortuten dien. Hja hat yndied de ûntjowing fan in selsstannige Surinaemske kultuer jierren opkeard. Mar hja hat tagelyk ek in biweging ta wêzen brocht, dy't dêr tsjin yn it forset gean soe en it omtinken fan 'e forantwurdlike persoanen freegje soe foar hwat ûnder it folk libbet. Dy biweging waerd reëliteit doe't yn 1950 inkelde studinten har ûnder lieding fan har freon en foarfjochter Eddy Bruma forienigen ûnder de namme ‘Wie Eegie Sanie’ (Us Eigen Goed).

Lyk as dat mei gâns nije dingen it gefal is, kaem ek ‘Wie Eegie Sanie’ ûnder de fortinking to stean fan minsken dy't mienden dat it hjir in ploech balstjurrige studinten oanbilange, dy't dwaende wie him ré to meitsjen op in fijannige died tsjin Nederlân en de Nederlânske kultuer. ‘Wie Eegie Sanie’ hat der earder gjin forlet fan hawn tsjin dy oantigings yn to lizzen; nou't hja lykwols iepenbier nei foaren komt, liket it har wol gaedlik ta en siz in wurdmannich oer har doelstellings en arbeidsmêd. Hja hopet sadwaende de loft fan fortochtmakkings hwat op to skjinjen en sa better yn steat to wêzen har ding'en to dwaen.

It is in ûngelokkige tastân, dat de forhâldingen yn Suri-

[p. 290]

name der sa raer hinne lizze. Dy't yn 'e pleit gean wol foar it bihâld en de foredeling fan in Surinaemske kultuer, kin dat allinne mei sukses dwaen, byhwannear't der in radikale omkear komt yn 'e kultuerpolityk fan 'e Oerheit. Om't de kultuerpolityk dy't oant hjoed ta yn Suriname fierd is ta'n doel hie de Nederlânske kultuer ta skea fan 'e eigene oan to twingen, sil it alweroan it idé jaen dat men tsjin Nederlân en de Nederlânske kultuer oan sit. Mar dat liket mar sa. De wierheit is ommers dat nimmen yn Suriname, ek ‘Wie Eegie Sanie’ net, in wearze hat yn 'e Nederlânske en yn it miene de Westeuropeeske kultuer. Hwer't wy ús tsjin forsette is de wize, dêr't hja yn Suriname de eigen kultuer op wurdearje tsjinoer de Nederlânske, dy't dochs op 'en djipsten foar Suriname in frjemde kultuer is.

It is dan ek opfallend, dat as de lju b.g. plak en bitsjutting fan it Nederlânsk yn Suriname fordigenje moatte, hja dat net dogge mei positive arguminten. Né, yn pleats dogge se alle war it Surinaemsk foar in ûnbrûkber geataeltsje oan to merken. Dêr tinke hja dan it Nederlânsk wer mei rêdden to hawwen en geane ‘folslein forantwurde’ fierder de eig'en tael oan 'e kant to reagjen.

It hat lang duorre, ear't guon it oandoarsten en set dit evangeelje yn 'e kiif. Dat kaem fansels net fan 'e krêftige argumintearring, hwant dy wie sa trochsichtich en ûnwier dat. De saek wie, der moasten minsken fanwegen komme dy't yn har sels wissernôch wiene fan it bisteansrjocht fan in eigen Surinaemske tael en dy't ré wiene de striid dêr foar oan to gean.

Alle eare komt hjirby ta oan J.A.G. Koenders, dy't as foarste de striidkrite yn teach. It wie Koenders der yn 'e earste opslach om to dwaen de brûkberens fan 'e tael to biwizen en de minsken to biwennen ta it sprekken, skriuwen en lêzen fan dy tael. Hy die dat troch it útjaen fan in wykblêd ‘Foetoe-boi’ (Boade), it skriuwen fan in Surinaemske spraekkunst en idioom, wylst er oer alle boegen jonge kunstners oantreastge harren yn it Surinaemsk to uterjen.

Doe't hy ienris de foarstap nommen hie, ûntjoech him de biweging fierder alle wegen út. Der waerd in toanielforiening POHAMA (Slach de hannen yninoar) oprjochte, dy't inkeld en allinne Surinaemske stikken opfierde. Dy nije gong fan saken jage de tsjinstanners yn 'e wapens. Tink ris ta, in kwestje dy't hja al jierren kroandea achten, stiek nou hommels de kop wer op. Nou soene hja de tael op

[p. 291]

wittenskiplike grounen to liif gean. Yn 1949 al reizgen twa taelgelearden fan namme nei Suriname, om in stúdzje to meitsjen fan it taelprobleem. Oan har opdracht docht al genôch bliken hoe't de oanhingers fan it Great-Nederlânske idé yn noed sieten. Dy opdracht wie sa: In ûndersiik nei de posysje fan it Nederlânsk yn Suriname. Yn dit nûmer fan De Tsjerne is it oardiel fan ien fan dy heechlearaers to lêzen.

Mei dat ûndersiik is it fraechstik op heger niveau kommen. In Nederlânske studint hat in skripsje skreaun oer de struktuer fan 'e Surinaemske tael en better net to witten hat dyselde nou in dissertaesje oer dat ûnderwerp op priemmen. Mar hjir is de wittenskiplike bilangstelling foar ús tael net mei ôfmakke, hwant wylst wy dit skriuwe is der in proefskrift yn 'e maek oer de ynfloed fan it Ingelsk op 'e Surinaemske tael.

Dy hjoeddeiske ûntjowing jowt de striders foar in eigen tael hope en moed. Har forwachting kriget lykwols ôffal by de forantwurdlike lju yn regearingsformiddens, dy't miene alle ynskewieling' fan it Surinaemsk ôfstegerje to moatten. It is in minskegriis, dat sokken faek mei har wittenskiplike autoriteit in polityk itigje, dy't Suriname yn wêzen frjemd is.

Wy kinne net oars as hjir noed mei to hawwen, foaral om't it by einbislút fan dizze minsken ôfhinget, hoe't de kultuerpolityk en fangefolgen ek de taelpolityk fan Suriname wêze sil. Men kin foar jins kultuerpolityk fansels jimmerwei de nedige arguminten fine. Suriname is sa'n lyts lân, is it sizzen, it soe troch it Surinaemsk isolearre wurde en boppeal de rike Nederlânske ofwol Westeuropeeske kultuer misse moatte. Dêrmei miene hja is dizze saek útiten.

Wy kinne ús goed bigripe de wranteligens, dy't him by dizze minsken oppenearre, doe't hookstrooks bliken die, in espel studinten woe bisykje ûnder de tsjoen fan dizze moaibylkjende arguminten wei to kommen. Wy witte dat dy arguminten ivich en erflik bybrocht binne tsjin nasionale biwegingen, dy't in raem diene nei de offisiële kultuerpolityk. Wy wolle dy arguminten net ienris bistride. Elkenien kin lêze hwat hjir yn oare lânnen oer ôfskreaun en -wreaun is. Wy stelle allinne, hjir en foar jimmer: Wy wolle ússels wêze en gjin sabeare-Nederlanners. Hwannear't wy in swarte hûd hawwe, wolle wy kleurlingen wêze, ek kultureel. Wy propag'earje net: Fuort mei it Nederlânsk! Hwat wy

[p. 292]

freegje is in kultuerpolityk, dy't doelbiwust út is op bihêld en foredeling fan 'e Surinaemske kultuer, in casu: de Surinaemske tael. De skiednis sil dan útwizing dwaen oft dy tael sterkernôch wêze sil om ús folk to tsjinjen as kultuertael.

Wy binne wier net blyn foar de bysûndere swierrichheden. It Surinaemsk giet jit altyd foar in negertael en ta in hichte is dat ek sa (tink om 'e eardere namme: Negeringelsk). Mar Suriname is langer net mear it lân fan 'e Neger allinne. Chineeske, Hindûstaenske en Javaenske immigranten hawwe ek har rjocht op sels-forwêzentliking. De kontakttael tusken dy groepen is lykwols it Surinaemsk, dat by elke folksgroep har eigen merk draecht. De Kréoalen hawwe dat ek fornommen, hwant gâns Surinaemske wurden, sizwizen en grammatikale eigenaerdichheden hawwe hja út dit Aziatysk-Surinaemsk oernommen. Hja meije dat selst graech dwaen, om't hja dy tael net sjogg'e as it Neger-Ingelsk, mar as in wierhaftich Surinaemsk, dêr't alle Surinamers inoar yn moetsje en dogge. Wy witte dat de ekonomyske aktivens en it tal fan 'e Aziaten yn Suriname aloan bilangriker wurdt en dat sadwaende de Aziatyske ynfloed op dy tael aloan greater wurde sil.

It leit wol yn 'e reden dat op 'en dûr biskate groepen by sa'n ûntjowing yn 'e binaudheit komme moatte. Dy binaudheit driuwt de lju dan, alderhanne arguminten oan to tôgjen, dy't yn 'e groun mei de saek neat to meitsjen hawwe. It is bygelyks al apart dat binei alle publikaesjes, ek de amtlike, it hawwe oer ‘De Surinaemske Tael’. Jierren lang hat nimmen dêr argewaesje fan hawn, oan it momint ta dat dy taelkwestje in politike ynset krige. En it binne just de Kréoalen, dy't har dêr tsjin forsette; de oare bifolkingsgroepen hawwe der noch net oer oan it wurd west. De Kréoalen sjog'ge yn it Surinaemsk in great gefaer foar eigen takomst en ideology.

‘Wie Eegie Sanie’ hat net de pretinsje it Surinaemske folk of in great part dêrfan to fortsjintwurdigjen. It is in foriening fan studinten, dy't steld is foar hwat hja mient neame to moatten: in kulturele misdied! Hja achtet har de stim to wêzen fan in latint - en faek ûnbiwust - forset fan it Surinaemske folk tsjin de kultuerpolityk, sa't dy oant nou ta fierd is. Har taelstribjen is net berne út taelchauvinisme, mar út it djippe forlet fan 'e Surinamers om to forstean en forstien to wurden.