De Tsjerne. Jaargang 7

[p. 246]

Fedde Schurer:
‘Dizze hiele hillige gemeente.’

Nei oanlieding fan
H. Beem: De verdwenen mediene.
Joachimsthal, Amsterdam, 1950.

Hoewol ik gjin offisiële bitinkings ôfwize sil - ik bin der fan oertsjûge dat hja goed miend binne - haw ik der earnstige biswieren tsjin. Men stiet der to ticht op it koartbye forline boun, der binne to folle minsken fan 'e bûtekant. Men wol, út in oerfloed fan goed bidoelen, en faeks ek wol om in dizenich skuldfielen yn it lyk to bring'en, de minsklike deugden fan 'e forstoarne boppe it wenstige opfizelje, men wol de lekken en brekken net neame, en dêrtroch ûntnimt men oan de bitinking krekt har minsklik karakter.

Dy't de Joadske mienskip yn Nederlân bitinkt, stiet ek stil by eat dat wie en net mear is. H. Beem hat it yn dit boek net oer Amsterdam, it greate Joadesintrum, mar oer de lytse gemeenten yn 'e ‘mediene’, de provinsje.

Hy docht dat foar in lytse, yntime rounte, en wy komme op 'e teannen de keamer yn om to harkjen. It is hast ûnbiskieden foar in net-Joad dit boek mei to lêzen, efter yn dizze rounte sitten to gean mei it fielen fan der net by to hearren en it djipste en ynlikste to misten.

Ek wy hawwe ús oantinken oan it Joadedom yn 'e mediene. Mar it leit hiel oars, Wy hawwe it fan bûten ôf, dizze minsken hawwe it fan binnen út.

Op 'e Lemmer stie yn myn jongesjierren ek in synagoge. Dêr stiene frjemde letters bûten op, dêr't men inkeld fan riede koe hwat hja bitsjutten. Letter bin ik it gewaer wurden: ‘Dit is net oars as in hûs Gods en in poarte fan 'e himel.’ Der waren net nei to geane forhalen roun oer hwat de Joaden dêr dienen, gjin minske kaem der efter. Mar wol seagen wy op heechtiidsdagen it lytse keppeltsje dêr hinne tsjen: Markus Davidson, de Speyers, de De Jongen, de Jacobsen. De saek wie doe al yn it forrinnen, en de âlderein fortelde ús dat der eartiids folle mear west hiene. In ôfsletten mienskip nei ien kant, in iepen mienskip nei de oare kant, hwant hja hienen troch har affearen forbining mei it hiele libben en wienen forneamd om har bisûnder soarte fan libbenskunst en om har humor, dy't him binammen

[p. 247]

utere yn in selsspot, dêr't hja ús graech mei forbjusterje mochten. Doe't ik as knaep fan 11 jier ris in kear postsegels roalje soe mei David de Jong syn soan, en troch de winkel roun, dy't sterk nei bevertyn rûkte, sei David tsjin my: ‘Pas mar op mei dy jong'e fan my, hear, it is in Joad, hy bimitert dy!’

Wy fielden harren net as frjemdlingen; hja hearden by it doarp. Ik tink oan de lêst oerbleaunen, Jozeph Blok en syn suster Sarah, dy't, âlde minsken al, troch de Poepen ophelle binne en nea weromkomd.

As wy by gelegenheit der alris hwat útflapten oer dy smoarge Joaden, dan wie dat gjin potensiëel anti-semitisme; it lei yn itselde flak as de uteringen fan in fiskerman oer in boer, fan in Túnstrjitter oer in Sédykster. Mar by de dea gongen wy wer op in wûnderlike wize út elkoar. By Teakesyl wie it Joadske tsjerkhôf, mei forware stiennen en mei dyselde letters dy't ek op 'e synagoge stienen. Oars. En ta dat oare, dat de Joadske mienskip útmakke, hienen wy gjin tagong.

As ik nou dit boek fan Beem lês, dan is it krekt oft my de doar iependien wurdt fan in altyd sletten hûs, en immen seit: Sjoch der mar ris yn. En dan geane wy elk op in stoel sitten, en hy bigjint my to fortellen. Mar al gau forjit er dat ik der by bin, en hy praet foar himsels, it forline libbet wer foar him, en de keamer wurdt wer biwenne. Syn stimme hat in ûndertoan fan djippe wémoed, mar it is gjin lykrede dy't er hâldt. Alles komt him wer yn it ûnthâld, en soms sjoch ik him glimkjen, en in inkelde kear laket er lûdop. It is in smert, dy't de klacht foarby is, en dêrom sa minsklik trillet yn elk wurd en elke toanjowing.

De Joaden yn it Galoet, yn 'e balling'skip; hja hawwe har hjir dochs wol thús field. ‘Yn dit goede lân’, seit Beem, ‘wie de boaijem foar it Tsionisme net gaedlik. De Nederlânske Joaden koenen it yn dit geastlik klimaet net oannimme. Hja fielden harsels net mear yn Galoet. It positive Tsionslangstme wie theory wurden.’ Hwat der yn it bûtenlân ek barde, en hwat forhalen men hearde oer Joadeforfolgingen en sa - ‘Maar hoe dan ook, in dit goede land kon niets gebeuren. Alles, overal, hier niet. Zo meende de overstelpende meerderheid.’

Beem biskriuwt it hiele libben yn de Joadske mediene mei dy krektens ek foar de lytse dingen, dy't inkeld troch de leafde ynjown wurde kin. Hy neamt net folle nammen,

[p. 248]

hy tekenet tipen, mar sa, dat it foldwaende is foar in totaelbyld. Men hat it syn boek as in biswier oanrekkene, dat er safolle Hebrieuske en Jiddyske wurden en sinnen jowt, dat it steurt by it lêzen en men iderkear wer yn 'e wurdlist efteryn sjen moat om it to witten hwat it bitsjut.

Dat hat my net hindere - krekt oarsom, it jowt dy nuvere yntimiteit oan it boek, dy't as de rook fan in âlde keamer is. Ik mei op it lêst mar harkje en oer it skouder meilêze as bûtensteander, it boek is net foar my skreaun.

Mar my rekket de ûntroering oer dit lytse heltedom, as hy fortelt fan de rebbe Mousjee, dy't him net ûntmoedigje lit troch de efterútgong fan de Kille, mar syn plicht docht as wie it in greate skare, en dy de lêste alve man oansprekt mei de âlde wurden, troch de ieuwen wijd: ‘......dizze hiele hillige gemeente......’

En mei deselde earbied as oer de rebbe hat er it oer de ‘Schnorrer’, de gongeljende Eastjoad, dy't it fan jilmissen hawwe moast. ‘Wij hebben hem nooit op waarde g'eschat, wij verwaten, verwaterde West-Joden. Hij was een van de weinig overgebleven internationale verbindingsschakels tussen het grote Joodse volkslichaam en de afgescheiden voortvegeterende en assimilerende groepjes.’ ‘Het kon zijn, dat hij kwam in een zijden kaftan, gekleed als een man van standing. Hij zamelde een nedinje (breidsjefte) voor zijn dochter en hij zei U dat zonder omwegen, in uw verbaasd assimilanten gezicht.’

Skynber giet dit boek oer lytse dingen, dy't mar inkelden oangeane. Mar yn syn hiele iepenbiering liket it in taljochting fan it nij-testamintysk wurd: ‘As de weetkerl net yn de ierde falt en stjert, hy sil gjin frucht bringe.’ Yn kym hat dizze lytse mienskip de greate tradysjes biwarre, hja wachtsje mar op it ljocht en de sinne. Dêr is de Chewreman, de skripper yn 'e biheinde woldiedichheitsforiening', faken op 'e fingers tikke troch hegere autoriteiten omdat er yn syn iver it boekje wolris to bûten gong.

‘Gevoelsdorre intellectuelen, in hooghartigheid gezeteld, hebben de geringschattende term chewre-mannetjes geschapen.’ Mar - ‘er is soms ironie in de geschiedenis, ook in de geschiedenis van een woord. De hoogste lof, die men een lid van de Kibboets in Erets Jisraël kan geven is, wanneer men tot hem zegt: Atta Chewre-man d.w.z. Gij zijt een goed lid van de gemeenschap, gij zijt een gemeenschapsmens. De chewre-mannetjes zijn heeng'egaan, de chewre-

[p. 249]

man is opgestaan. Hij is de bouwer van de nieuwe Chewrat Oliem (pioniersmienskip yn Palestina). Hoe wonderlijk is de weg van ons volk.’

Wy, dy't op in distânsje steane to harkjen, skamje ús, as de skriuwer, neidat er tsjûge hat fan syn tankberheit oan de net-Joaden, ‘de edelen, die leven en gezondheid en bezit gering achtten in hun strijd tegen het onrecht, die zich gaven ook voor de redding van hun Joodse medeburgers’, dochs ek mei bitterheit yn syn lûd seit net forjitte to kinnen ‘hoe velen van hen, die onze medeburgers waren, ja, die wij onze vrienden waanden, daar stonden als de zonen van Edom op de dag van Jeroesjalajiem, hoe zij meeriepen: Vernielt! vernielt! tot op de g'rondslag toe.’

It boek hat in great tal ienfâldige, mar oangripende illustraesjes, oangripend yn har warleazens. Op 'e ein steane twa foar elkoar oer: lofts in fornield Joadsk tsjerkhôf yn Noard-Brabân; de sarken mei de Hebrieuske opskriften hawwe sjitskiven west foar Dútske soldaten. Mar dernjonken in foto fan in jonge Joadske boer yn Palestina, dy't syn lyts boike njonken him in jong plantsje yn 'e hân jowt. It is it ivich optimisme fan in folk dat de tiid en de ieuwen hat.

En op 'e lêste bledside steane dizze wurden: ‘Wij lachen nog slechts van buiten, nog slechts met ons gezicht. Maar er zullen weer kleine Joodse kinderen lachen met heel hun ziel. Ze zullen vrolijk en onbezorgd spelen in het zand van eigen bodem. En ze zullen deze eigen bodem beplanten met eigen handen.’

De hear Beem jowt gjin wurdepriel noch jaget er nei rhetoaryske effekten. Mar dit boek libbet yn elke rigel. It libbet yn leafde, leafde as smert en as hope. Der giet hwat fan út, omdat elk wurd nesjomme (siel) hat.