De Tsjerne. Jaargang 7

[p. 178]

Kees Jongsma:
Twa neven.

Sergeant-ynstrukteur Jan Jansma wie op syn keamer oanlânne. Mar de gong wie der út. De klok wie stean bleaun. De kachel hie oars net mear as hwat swart stienspul op 'e roaster. Hy draeide de doar op fan de greate Fryske stuoltsjeklok en dyng him wer ticht. 11 Maeije wiisde de kalinder oan. Hy socht om it pitroaljebuske. Doe foun er it, skodde en hâldde it op 'e kop. Drip, drip, oars net. De kooksbus kraste oer 'e kachelsplaet. Hy hold it skeef - tò skeef - sssst, sei it ding - stof en g'rús - en in berchje op it flierkleed. Forjamme. Dan noch mar in Miss Blanche. It skouwerke foel mei it sulverpapier boppe-op it berchje. 10-11 fine tabakstriedtsjes fan 1/10 m.m. Allinne it elektrysk ljocht skewielde him jit. Boem, tsjuster. De kostjuffer tocht grif dat er al op bêd lei. Forrekt wiif. It wie gjin wiif - beest. Sont er har ôfstegere hie nei dy nacht, lapte hja him soks wol mear. Mar 't wie nou dochs wol bar. Hy miende wol dat hja de lêste dagen -, dat iten fan juster kaem ommers ek sa let -, as dyng hja it derom - wie 't al net moai genôch dat hja allinne foar it iten to soargjen hie? - nou, de tiid roun moai op nei de útstjûring - Korea - bah. Tsjuster. Sa fier wie 't nou: Piter Ealsma wie syn klokkebaes tonei, syn koallebaes, syn tiidmaster, sjef fan de Esso, direkteur fan 't sigarettefabryk en faeks ek jitte fan 't P.E.B. Bah.

Jan Jansma lake mar wrang en wreed. Hoe neamde mem har tiidmaster ek wer? God, ja God....

* _* *

Jhr. van Baelschot thoe Kanteren wie stoarn. Jonkhearen binne faek de bêsten net. Mar ‘Mynhear’ wie in útsûndering. Hy hie ek sa'n stommen aerdichheit hawn oan dy jonge.

‘Als jij ophoudt, Jansma, krijgt Jan de plaats. Ja ja, vast en zeker, en als ik vóór tijd doodga, zal ik het mijn familie laten weten.’ Sa koed er. Dat soargeleaze fan in jonkhear. Nei de jonkhear syn dea plichte heit to sizzen: ‘Mynhear hat it oan tiid ûntbrutsen om datte krekt oan syn famylje to sizzen’. Hwant de famylje hie de sinten leaver

[p. 179]

fan de âlde Omke as de pleats. It spul kaem op buorden. De âlde lju èn de jonge op ‘Baelskot-State’ sieten dy wyks yn 'e lytse loeg'e. Neffens de pachtwet wie der gjin finger tusken to krijen. Heit hie it keaprjocht, mar de sinteraesjes..

Piter Ealsma, folle neef fan memmekant, koft de pleats. Men hat lef of men hat it net.

Heit hong him op en mem stoar koart dêrnei. God is ús tiidmaster, plichte mem to sizzen. Ja, God ja....

* _* *

Letter, hy koe wol, dy Jan Jansma. Hy sollisitearre by 't stamboek. En it slagge him. Dizze fiif jier gyng alles goed en bêst. Hy krige in lyts sprankeltsje libbensmoed. De pleats wie him hast forgetten, Piter Ealsma heal forjown. Mar doe dy Tiisdeitomoarns.

Mynhear de siktaris rôp him yn syn privé-kantoar. Hwat dat dochs wie mei dy knoeijerijen mei sprongbiwizen, bertebirjochten en molklisten fan in Ealsma? Samar ynienen....

It wie as sonk er wei. Mar mynhear - dat wit ik dochs net.... En doe hie er boldere, siktaris, net sunich. Hy as sjef fan dy ôfdieling ûntfangst en útjefte sprongbiwizen, registraesje bertebirjochten, kontrôle op 'e molksteaten, móást dat murken hawwe. Hjirre de biwizen: Hoe kaem dy boer oan dizze beide sprongbiwizen fan dit bollenûmer? Doogde de hân fan de eigener?

‘It spyt my, Jansma, om fan dy molksteaten mar to swijen, ik moat Jo hjeljoun jaen. Gjin famylje-kompetysje by 't stamboek, de deale. Dy eksport is al kapot nei Peru. In Peruaenske kwestje kin der by.’ De smearlap forfalske blanko sprongbiwizen (hwer hied er se wei? Oh, dêr gie him in ljocht op: famylje!) en dyng rjemme by de fleskes yn 'e munsterbak.

Doe't er de moarns yn 't portyk stie by Sipke Castelein, hie er g'raech dea wold. It hie doe past en hy hie him der by dellein. Mar der wie neat dat him dat oandwaen koe, gjin bom en gjin delsigende Meteor of in stik derfan, gjin auto dy't it trottoir opried, gjin dronkene keapman of boer. Ek dy polysje net dy't him fuortstjûrde en dy't er bea: ‘Sjit my dochs hjirre, hjirre troch de nekke’. De agint styng perpleks en roun skodholjend nei 't station op. Us tiidmaster is God, plichte Mem to sizzen. God, ja God....

Trije wike letter wie Piter Ealsma fan 'e kaert. Derút as fokker en faillissemint oanfrege.

* _* *

[p. 180]

Jan Jansma waerd sergeant-ynstrukteur by it Koreadetasjemint. En hy lei op keamer by in net al to suvere juffer. Dat wist gjinien. Hwant dat mocht net, stie yn it tuchtreglemint. Hja wie in netpublike publike frou. En kollega-kommensael Steyn plichte to sizzen: ‘Goed voor een onderonsje zonder ons!’ Ja, hie er op 't stuit sa wêze kind as Steyn. Mar dan hie er hjir noait oanlânne. Hwa giet nei Korea? De antikommunist - dat wie er net. De âld-Ynjestrider - dat wied er likemin. In avonturier wied er alhielendal net. In mislearring, in hampelman - in, nou, feitlik in idioat!

* _* *

Hy dyng it him dy moarns nei de tsjusterste joun fan syn libben moai oan tiid mei it oanklaeijen. Né, de kachel kaem net oan, de klok net op gong, de kalinder bleau op 11 Maeije stean. It P.E.B. wie goedskiks. It ljocht barnde helder op. Lykwols, syn battle-dress forsoarge er oan't op it lytste ûnderdiel. Mar it iten fan dat g'eile wiif liet er stean.

Doe't er de doar tichtfalle liet, reinde it miggeljend. Op wei nei de kazerne roun er op 'e hoeke yn in sigarettewinkel, Twa soldaten sloegen oan. Hy dyng it automatysk werom. Doe koft er in pakje Miss Blanche. Hy stiek ien oan. De soldaten brochten him op it idé. Fan 'e moarn de hângranaet. Dat joech altyd in nerveuze wjerslach op 'e jonges. Hângranaten wiene smearlappen. Hy taksearre it gefaer altyd mar hwat. Kalm draeije, stadich telle oan fiif ta en dan fuortsmite, mar kalm bliuwe en jin fuort plat jaen. Der barde fansels neat. Boppedat, God wie de tiidmaster, plichte syn âlde mem eartiids to sizzen. Ja, God ja....

Hy brûkte lykwols foar demonstraesje in legen-ien.

* _* *

Op 'e lesseal wie it in drokke boel dy moarns. Der like hwat nijs to wêzen. Der waerd drok oer en wer praten. Hy roun troch nei syn demonstraesje-samling om it nedige byïnoar to sykjen foar de ynstruksje.

Healwei bleau er pal stean. Petearflarden waeiden him oan. Hwat wie dat? ‘Luitenant bineamd foar it Korea-detasjemint, foar de útstjûring, foar de útfallende Welling?’ - ‘Ealsma!’ Op dat stuit moast er him oan it tafelskroat beethâlde. ‘Ealsma’. In alderaeklikst binaud gefoel kroep

[p. 181]

stadich yn him op. Hy fielde dat it bloed him út 'e holle wei loek en dat er mislik waerd. It swit kaem him op 'e foarholle. En hy fielde dat guon nei him seagen.

‘Is der hwat, sergeant Jansma?’ In korporael kaem op him ta.

‘Né jonge, né, hwat g'riperich en al in pear dagen’, sei er, ‘mar is der nijs, Dol? Né, jonge lit my mar, it is ek al wer oer.’ Meiïens gie er in pear trêd fierder.

‘Nou ja,’ sei Dol, ‘der sil in Ealsma mei yn sté fan luitenant Welling dy't ommers sa hommels stoarn is.’

Nou neat skine litte, al krige er op 'e nij in klap. Gewoan dwaen, gewoan dwaen, hammere syn breinwurk.

‘Oh, soa, dus, nou dan is dat mar foarinoar. Hwa sei it?’ ‘Majoar. En de nije sil aenst hjir komme.’ ‘Oh, soa.’ It hakkele by him. Hy stammere en noch nea hie er sa binnenmûlsk flokt.

* _* *

De les oer de hângranaet wie de minste, de aeklikste, de biroerdste en de lêste dy't er fan syn libben joech. Luitenant Ealsma hie noch al hwat oan to merken. En Jan Jansma hammere it mar yn 'e kop: Lit him forrekke, lit him forrekke. Mar de mjitte rekke fol, dat fielde er. En hy fielde ek dat it it lêste wie, it âlderlêste.

En ynienen wie der it momint:

‘Wel verdomme kerel, demonstreer jij met losse flodders?’

Hy waerd wyt om 'e holle en raesde: ‘Né, né, jonges de kop der by!’ En meiïens skuorde er út ien fan de foarste rekken in hângranaet en herhelle en hy skreaude sa lûd, dat de jonges riisden as ien man omheech, mar Ealsma âlle: ‘Zitten, zitten, wel verd....!’

Boppe alles út syn stim:

‘Kalm draeije!’ - Hy draeide in kwartslach - it ding bigoun to sisterjen. - Ien - twa....!

‘Ben je gek geworden, kerel, idioot!’ En de luitenant woe him it ding ûntskuorre. - Trije.... -! Hy sprong de luitenant op 'e hûd en klibbere oan him fêst. - Fjouwer! - Hy foel as in baelsek mei him tsjin de muorre. - Fiif! - ‘Dekke jonges!’ In g'eâl, en op it selde momint in ûntsettende slach. It stonk yn 't leslokael.

Rook fan farsk fleis en bloed.

God wie de tiidmaster.