De Tsjerne. Jaargang 7

[p. 149]

TJ.W.R. de Haan:
Stjerregrus, sa wyt en sa suver.

‘Skaedbylden’, fersen fan Marten Sikkema. Reiddomprige Nr. III². Drukkerjj Laverman N.V. Drachten, 1951.

Der binne fan dy fersen dy't jin meiïens oangripe en dêr't men altyd nei werom blêddet. Eltse kear dat men se sels mar healwei lêst of súntsjes opseit, jowe hja in skok, dy't dwers troch hert en siele snijt, of hja bringe in sweevjende stimming dy't net fan dizze wrâld is. En sokke g'edichten forneare it faek ek hiel bêst, dat men se poëtysk-taelkundich fan alle kanten biskôget en analysearret. Ja, sels meije hja moaijer en minskliker wurde, neigeraden men der mear mei ompielt. It giet har as diamanten, dy't mei tûzenfâldige facetten fûnkeljend ljacht keatse.

Ta sokke poëzij heart bygelyks Heer Halewijn, Egidius, Huygens syn Scheeps-praet, Vondel syn Kinder-lijck, Gezelle syn ‘o 't Ruischen van het ranke riet’, Gorter syn Mei. Hieltyd wer mei men se mei roppige leafde bitomkje en ôftaeste: hja bliuwe like nij en like dauwich, as doe't hja foar it earst skepen waerden.

Ek yn it Frysk bistiet sok dichtwurk, jefte fan de himel of jefte fan de hel, dy't rûzet en trillet yn minskene herten. Inkelde fersen fan Obe Postma, G.N. Visser en Sjoerd Spanninga foarmje in bliuwend bisit, dat altyd wer wûndere tsjoen oefenet. En wylst ik dit alles, moedsum bisiikjend, delskriuw, sangert aloan - siedend wetter boppe houtfjûr - it skoandere, ûnforjitlike:

Sil ik it paed jit fine,
Dat fierde nei ús hûs,
Sil 'k wer de skeaven bine
By heech cypresgerûs?
Jouns songen de skalmeijen,
O âlde frévalleijen,

En brune skepers kamen
De klingen sunich del,
En fierden skiep en lammen
To drinken by de wel,
En fammen op 'e hûken
Dien' sulver yn 'e krûken.

[p. 150]

Skerpsliper Wadman mei noch sa jammerje oer de stânfan-saken: in gefoelige, swietlûdige neo-pastorale as dy fan G.N. Visser makket alles goed en bringt it leaflyts heitelân op wrâldhichte.

Fansels, net alles is goud hwat blinkt. Och, dat hoecht ek net. Net altyd mei men omdoarmje op hege toppen fan exaltaesje, dêr't stjerren glânzg'je en Gods amme huverich waeit. Mar doch, it measte dat men ûnder de eagen krijt, it is goed fan tael en suver fan gefoel, en men kin it mei nocht lêze. Men moat dêr net min oer tinke: it biwiist nochris tomear de poëtyske ynslach, de poëtyske biskaving fan it Fryske folk.

Rêstich en forantwurde, mei in inkeld fers dat der útkypt, sa is de nijste bondel fan Marten Sikkema, Skaedbylden. Bisiele technyk, sa hat Tamminga dit wurk karakterisearre, en dy formule jowt suver krekt de ympresje werom, dy't eltse tagediene lêzer der fan oerhâlde sil. De dichter ken syn fak en bihearsket boppedat it Frysk idioom, alhoewol't er dat earst yn syn feintejierren oanlearde. Sûnder mis: der sitte ek swakke steden yn dit wurk en dy meije wy net forswije. It bigjinfers Prelude bygelyks is tige earm fan bylding, en ûngelokkigernôch hat it de alluere fan in liet - mar dan troch terzinen en ûnbihelprige sinnen forbrutsen. Ek de romantyske natûrsymbolyk is út noch yn net ta nij libben wekke. In fers as Prelude, yn sterker mjitte noch as de ballade Ahasveros mei de lier, bliuwt machtleas wurdswolgjen, dat gauwernôch ôfsakket ta âldmoadderich kranteproaza. It is noch fortaeld ek.... nei it Frânsk fan Pierre Henri Simon. Né, jow my dan mar in méditation fan Lamartine.

Sa'n mislearring lykwols is in opfallende útsûndering by Marten Sikkema. Hast al it oare is kein fan foarm en ynhâld, bislipe jewielen dy't bisjen lije kinne. Der sit sels noch hwat mank, dat is gjin ierdsk jewiel mar stjerreg'rús, sa wyt en sa suver. Ik tink oan Farwol, en noch mear oan dizze ienfâldige elegy oer de iere dea fan in piloat:

Nea sil dyn sulvren fûgel skeare
Oer sé en bosk nei 't âlde honk.
Doe 't ivich aventûr dy wonk
Bist gien: gjin teken soe dy keare.

Ek Ahasveros, lyk as Farwol earder opnomd yn De Tsjerne, is tige krekt, en folslein ‘to the point’ mei syn antithetysk bislút:

[p. 151]

 

Ien dei fan frede yn Israëls tunen

 

Makket alles noch goed.

 

Mar jinsen, o jinsen: rikjende punen

 

En in Jordaen fan bloed....

Itselde jildt fan Skied, dat ek wer sa treflik einiget mei de variaesje op in ieuwenâld motyf (de grêfblom):

En ienlik silstou gean, dêr't wylde swannen
De wjukken reppe yn 'e gouden floed.
Dan sil it wêze, dat oan wrede toarnen
In peardel sprút fan triennen en fan bloed....

Meitsje ik nochris koart myn oardiel op, dan soe ik sizze wolle: Skaedbylden is in moaije bondel, mei in pear ôffallers en fiif of seis fersen dy't der útrinne. It is in goed forfolch op Stjerrerein en Swart en Wyt, it eardere wurk fan de dichter.

Dochs mien ik dat Sikkema syn greate krêft net de eigen poëzij is. Yn syn oersettingen fan moderne Sweedske lyryk, dêr't mei gauwens in apart boekje fan útkomme sil, hat er ús slach op slach bisûndere dingen to sizzen dy't sjongsum meiklinke yn elts bernlik moed. Dat is, nei myn bitinken, noch folle mear it gefal mei syn koart-nofteren proazasketsen dy't foar en nei yn De Tsjerne stien hawwe en dêr't de bondel Sawn is in Galgefol in kreas foarbyld fan jowt. It bêste fan Skaedbylden stiet tichte by dizze koarte forhalen, dêr't ik jerne in lyts boekje fan sjen woe.