|
| |
| |
| |
J.P. Wiersma:
Broken melody.
Andreas Aebeles Lycklama à Nijeholt lei op it divanbêd ûnder de tekkens en harke mei de eag'en ticht. Klanken fan it machtige Largo dreauwen út 'e hal wei syn keamer yn; sêfte, mijene klanken yn earsten, mar linkenoan foller en krêftiger wurdend: in wûnder woldwaend lûd, dat ta him kaem út in stream fan steatlike akkoarden.
Op it netflues fan syn eagen wilewarle it byld fan de pianiste, juffer Mintsje. Hja wie al hast in moanne yn it pension, as de iennichste boppe-biwenster. It wie oars wol slim: hja hie har piano ûnder yn 'e hal litte moatten, sa bidroefde lyts wie it keammerke op de étage.
Mefrou Merema, dy't keamers forhierde, hie in swiere mûtse ophawn oer dy piano op dàt plak, sa deun oan de keamersdoar fan mynhear. Hja hie har noed fan datoangeande meidield oan juffer Mintsje, hwant hja wie der lang net wis fan, dat mynhear Nijeholt gjin tsjinnichheit yn pianomuzyk hie, om't hy it bygelyks wol hie yn de radio. Boppedat wie hja yn 't ûnwisse, hoe mannich kear de juffer op de piano yn 'e hal oanfalle soe, mei hoe'n foarsje hja soks wend wie to dwaen, en hoe lang dat duorje moast, eltse kear. O, as dat mei mynhear mar net misbitearde! Mefrou Merema hie har der dy earste dagen suver binaud oer tocht, hoe't dat komme soe allegearre. Har noed hie har al in dream op 'e hals skoud: dat mynhear Nijeholt har op in joun by him rôp en har de skriklike tynge oansei: ‘Mefrou, dy piano yn 'e hal is myn nachtmerje, it muoit my, mar ik kin hjir net bliuwe, ik sil in oar hinnekommen siikje’. Lokkich! - it wie òars útpakt. Né, skriklike dingen soenen ta dit hûs gjin tagong krije, alteast troch de piano net.
In g'reate rêst hie it har jown, doet juffer Mintsje de tredde jouns, nei't hja thúskommen wie, by mynhear Nijeholt oankloppe en, mei de doar yn 't kier, op in minlike toan frege hie, oft hja hwat biprate mocht mei mynhear.
It wie de earste kear, dat hja inoar vis-à-vis seagen. Hy wie klaeid yn in chambercloak en syn fuotten sieten yn streepte winterpantoffels. Freonlik - in bytke fan syn stik rekke by dat net forwachte, oars lang net ûnwolkomme bisiik - noege hy juffer Mintsje yn 'e keamer en wiisde
| |
| |
har in maklike stoel by de hurd. Dy lêste freonlikheit sei hja him tank foar; dochs soe hja mar net sitte, hja koe dy tiid der net ôfnimme, ornearre hja, hwant hja wie foar it jounbrea thúskommen en hja moast oer in healûrke al wer fuort nei har bibleteek, foar de jounsútliening. As it mynhear goed wie, dan woe hja har boadskip leaver steandewei ôfdwaen.
En hja wie oer de piano bigoun, sizzende dat hja utersté net immen oerlêst oandwaen woe, mefrou Merema net, mar binammen mynhear net, dy't it wol drok hawwe soe mei de saken fan it notariaet. Hja woe allinne freegje, oft mynhear it ynskewiele woe, dat hja ienris yn 'e fjirtjin dagen, om krekt to wêzen op Sneintomoarn, om't hja troch de wike dochs gjin tiid hie foar soks, in skoftke op har piano spile, bygelyks nei tsjerktiid, tusken tolven en ienen, sa'n foech ûrke - en koàrter as dat mynhear to lang wie; en hja soe it perfoarst net lûd dwaen. En soe dat mynhear to faek wêze, dan koe it ek wol ienris yn 'e trije wike: de iene Sneine spylje en dan twa Sneinen nèt. Hja woe dat leaver yn it foar oerlizze; hwant as der goede bitingsten makke wienen, dan krige men letter oer soks sa maklik gjin skeel.
Dat juffer Mintsje, nei't hja mei mynhear Nijeholt fan datoang'eande yn 't akkoart fallen wie, op uterst biskieden wize fan har rjocht yn dat stik fan saken brûkme makke, die bliken út har litten en dwaen: de earste twa Sneinen hie hja nèt spile, en nou wie it de tredde Snein. Om't dat alhiel conform de fan har útstelde oerienkomst wie, dêrom spile hja nòu; en hja wie út 'e ein set mei it Largo fan Händel, hokker klanken Andreas op sa'n aldernoflikste manear út syn - lette - Sneintomoarnsslom wekker makken.
Nou't de sliep him noch yn 'e bikoaring hie en de eachslidden him ryklik leadich wienen, liet er dy mar sa as se leinen en fan Sneontojoun tsien ûre ôf lein hienen. Alhoewol it al lang dei wie, wie der om him hinne en binnen-yn him neat, dat him twong om de eagen op to dwaen: hy wist blyntsjeswei wol, dat it bûtendoar wiet en tryst wie. Dêrfoar siet men yn Novimber, en dan wie der gjin skoander ding' as thús wêze en waerm lizze.... men wie dan in stik hinne klear mei de brol fan de wrâld en de swierrichheden fan it libben.
Dat wrâld en libben him dy moarns, òars as mei it gerattel en hounegejank fan de molkkarre foar syn finsters, òars as
| |
| |
mei de bombaerje fan de jiskefetlegers dy't sa healwiis yn har blikken materialen omreagen, mei de waerme, wollige toanen út in blankhouten Dútske piano goêmoarn seinen, dat biskôge Andreas as in bisûnder tafal, dat glâns oan de Snein joech. En de spylster sèls, dat wie tocht him ek lang gjin quantité négligeable; om 'e deale net! Hja mocht dan net hwat men neamt in beauty wêze - hja hiè dochs hwat, dat oare froulju nèt hienen: brune eagen mei in hiel bisûndere opslach en ûngewoane tinteling; en har stim dêr siet sokssahwat sjongsums yn, hwat djoeijends; nammers, har hiele wêzen.... Andreas biet him op 'e lippen: hy woe dy tried net fierder spinne, hy hiè in faem - o! sa lang al hied er dy.... En hy woe net, fansèls net....
Sa fier wie hy mei syn tinken kommen, doe't de muzyk út 'e hal machtich oan syn gefoel appellearre. Händel naem him mèi; hy fielde him oft er mèi roun, licht-fuottich, heal en heal mei de fuotten fan 'e groun, yn de optocht fan rike akkoarden nei it steatlike, it iene of it oare oankundig'jende, forheven ein.
* * *
Hwat Andreas, mei de eagen ticht, inerlik bilibbe yn de amerijen, dat de klanken út 'e hal troch syn keamer dreauwen, gjin skriuwer soe yn steat west hawwe, it mei krekte wurden en op 'en suversten wer to jaen. Harkjende nei de stim fan de greate kunstners, dy't juffer Mintsje sa goed wie yn klankrike lûden sprekke to litten, kaem it bistean Andreas allinne klear en ienfâldich foar: suvere tinzen tinke, goede dieden dwaen, skientme skeppend wurksum wêze, sà - fielde hy - moast it libben wêze.
Andreas liet him troaikje fan de moaiste tinzen; om syn mûle spile in glimke. Dit soe er fêst hâlde! Hy woe moarnier dalik de goede died dwaen; hy soe nei kantoar ta gean, sizze tsjin notaris, ‘mynhear, hjir wie 'k wer’, en mei in ‘hearen, ik bin werom’ tsjin de klirken, oanskikke by de brede kantoartafel, mei it fêste doel foar eagen om de tuskenfiguer fan kandikaet better to spyljen as eartiids. Mar hy koe ommers hjoed al bigjinne! Moarn duorre noch sa'n skoft. Hy soe nei iten de portefeuille mei it greate plan út 'e kast helje en biret út ein sette mei it opskriuwen fan in klear skema fan it plan, dat him foar eagen stie: it forienfâldigjen fan de kandidaetsstúdzje, dêr't hy al jierren oer prakkesearre hie. Der wie in driuwend forlet fan ‘syn’ systeem. En dan soe der joun faeks al hwat oars yn him
| |
| |
ryp wêze; hy soe it skrift mei syn eigenmakke gedichten krije en bisiikje der nije by to skriuwen, fersen dêr't hy hwat yn sizze woe, dat noch fan gjin dichter yn Fryske tael dellein wie. De triennen kamen Andreas yn 'e eagen, doe't - hoe wûnder wienen de wegen fan it tinken! - de wurden ‘Deug'd allinne makket wiere adel’ fan syn greate foarfaer út de sechtjinde ieu, de grytman Lykle Aebeles Lycklama à Nijeholt, him yn 't sin skeaten.
En juffer Mintsje spile - héárlik spile hja. Nei Händel like hja hwat fan Mozart nommen to hawwen: fine, boartlike klanken, dy't as lamkes efterinoar-oan hippelen. Doe bigoun hja mei in oar stik; dat moast tocht him Beethoven wêze. Hark!.... wie dat net de forneamde aria út de Sonate pathétique? Mei sà'n oandacht harke hy, dat de azem him stil waerd yn 'e mûle.
* * *
It spyljen wie ophâlden.
Hy hearde, dat de spylster de flap fan de piano deldie. Efkes letter fornaem er har yn 'e hal; de boppeste treppen kreaken: hy wist, juffer Mintsje wie nei har keamer gien.
Andreas liet him fan in djip gapjen goed bikomme; hy helle de eachlidden op en stjûrde de blik de keamerromte oer. Folle sûnders murk hy net. It wie deselde keamer fan altyd: ynventaris à la mefrou Merema; in prozayske doar dêr't gjin muzyk mear efterwei kaem; flets-griene gerdinen foar de hege strjittefinsters, dy't fan 'e reinbuijen bisnjit en goar makke wienen.
Syn each foel op it skilderijke ‘La Bergère’ oan it bihang; dat lak-swiete tafriel hong him nou sawn jelne ta de kiel út. Suver ergewaesje hied er fan de rigele steande famyljeportretten op 'e skoarstienmantel, dêr't mefrou Merema har ‘Ahnenstolz’ yn útstald hie. Op in stuit kaem der in stjalprein del; de wolkens hongen it rouflues út boppe it stedtsje, it waerd der suver mar hwat skimerich fan yn 'e keamer. Al dy dingen meiïnoar biwurken, dat Andreas him wer yn 'e kjessens sakje liet en it lekken oer 'e noas helle. Hy fielde syn eachlidden wer leadich wurden. It wie him in riedsel, hwer't syn ljochte tinzen fan niiskrekt sa hommels bidarre wienen; mar hy wie se kwyt.
It duorre net lang, doe foel Andreas yn 'e sliep, en yn 'e dream reizg'e hy de chimaera fan in diedkrêftich libben nei.
***
| |
| |
It reinde noch altyd, oft dêr boppe alle slûzen iepenset wienen, doe't mefrou Merema, op in sêft boadskipjend skiljen, de foardoar opdie en in frommis, mei in kletstrochwiete plastic-jas oer har reinmantel, yn 'e hal liet. De bisiikster wie in tige goekunde fan mynhear Andreas; dêrom hoegde hja har boadskip fuort net to neamen.
‘Itselde liet, suster, itselde liet as altyd’, krimmenearre de keamerforhierster mei in lústerstimme, de finger op 'e mûle, wylst hja nei de keamersdoar fan har kommensael knikte, maneuvels dy't de bisiikster slim nijsgjirrich makken. ‘Justermoarn’ - forfette hja - ‘justermoarn wie it alve ûre doe't mynhear om it waskwetter frege. En nou hat it in skoft lyn al trije slein en nòch is mynhear net fan 't bêd kommen. It is en bliuwt mar like stil yn 'e keamer’.
‘Hat mynhear dan noch net iten?’ frege de bisiikster, op deselde ynhâlden toan.
Hja hie har plastic-jas en reinmantel útdien en oer de kleanhinger hongen; dêrmei stie hja yn har forpleechsterspakje. Hja smiet in hastich each yn 'e spegel en makke har foravensearre kapsel wer hwat kreas.
‘Iten?’, forbaesde de keamerforhierster har. ‘Mynhear hat sûnt justerjoun droech noch wiet hawn. It is dochs in griis? Dat komt sa net goed, suster!’
‘Né, it is in spul’, moast de forpleechster tajaen.
Mefrou Merema woe stomme graech fan har djipper yn-sicht yn dizze saek it ien en it oar kwyt.
‘Sil ik suster ris hwat sizze? It is lang net goed mei mynhear! Sûnt mynhear út 'e sénuwynrjochting werom is - en dat wurdt oaremoarn al fiif wike! - hat hy it neatdwaen noch net oerwinne kinnen. As men net wiste, dat mynhear òars hwat skeelt as de gewoane sykten en kwalen, dan soe men sizze, hy forloaiket syn tiid. Moarns tsjin tolven, as mynhear mei it moarnsbrea klear is, giet hy foar it finster stean, krekt sa lang as de bern fan de buorlju him yn 'e g'aten hawwe, en dan laket er en winkt de bern. Yn in feech binne se binnendoarren en by mynhear yn 'e keamer, en dan hat er de bern op 'e knibbels en fortelt har fan féen en prinsessen. En as it dan gjin iterstiid waerd, dan kaem der gjin ein oan.’
‘Hoe giet it oars mei it iten?’
‘Dat koe ek better. Fan alles efkes priuwe; mar it measte giet wer nei de koken ta. Ik siz wolris, it is sûnde fan al dat lekkere iten, dêr't men sa jins flyt op dien hat. En wie
| |
| |
mynhear òars noch mar op dré; mar dat mei sa....’
Midden yn 'e sin bleau hja stykjen, hwant de forpleechster hie op 'e doar kloppe en joech de keamerforhierster in wink om stil to wêzen. Efter de doar kaem in hiel fyn ‘ja’ wei. Op de stille manear dy't sikesusters eigen is, die hja de doar op, knikte mefrou Merema ta en gyng yn 'e keamer, de eagen fol taestende ynformaesje.
En doe sei hja ‘goeije, Anders’ en hy sei, mei in biwyske fan glim, ‘goeije, Lamkje’ en dat alles gòèd wie; mar hja hie dalik al wissichheit, dat de kurve nei ûnderen wiisde, dat in ynsinking kommende weis wie en hja faeks al op in nij djiptepunt sieten. De gefaerlike klip! Yndertiid, yn 'e klinyk, wienen hja der twaris om hinne syld, nei ûnwitend folle lijen en mei de greatste ynspanning; en dat hie de earste reis njoggen wike, de oarde kear ryklik treddelmoanne duorre. O, hoe't hja tog'earre fochten hienen, hwant it gie om hìm, om hàr, om beider takomst. Dy klip - dy freeslike klip - kaem dy nou wèr, miskien?
‘Jonge’, sei hja myld en naem syn hân yn harres. ‘Soeste der nou net ôf komme, Anders?’
Hy sloech de eagen op; mar syn blik wie wif en doelleas en woe net ta rêst komme yn har eagen, dy't sines sochten en bisitte woenen.
‘Ja....’, sei er, mei in stim dy't gjin toan hie - ‘ik tink fan wol’....
Stridich mei syn wurden, kearde er him mei foarsje fan har ôf en smiet him op syn rjochter side; dêr bleau er lizzen, sa stil as in mûs.
Hja koe mar ièn réaksje op soks; it wie krekt oft dy har ynjown waerd. Hja gie op 'e knibbels foar it bêd en bûgde har oer him hinne - har azem roerde syn wang. En hja seach, dat hy gûlde.
‘Anders, jonge’, sei hja en hastich kaem hja mei har búsdoek en dippe syn triennen. ‘Wie der dan hwat?’
Hjitte triennen dripten op it kjessen; it wie skriemen, mar sûnder dat der in wurd kaem.
Hja wachte, hwant wachtsjen hie hja leard.
Andreas koe it net hawwe, dat de frou dy't yn syn libben kommen wie, net fan him krige hwat hja nedich hie. Ut goederbêst - nei in nacht fan forpleging - kaem hja by him ynrinnen en foun him hjir sà. Hy hie har bliid ynhelje wollen; en ta traktaesje krige hja syn mismoedigens. Hy wist, dat dizze leafde him wjokken jown hie; mar as hy
| |
| |
fleane soe, wienen it stikken lead wurden. Hy woe him òpjaen, òm har, mèi har; mar de wil woe net ta de died komme. Goaden, hwat mankearre him dochs?
Fan 'e moarn hie alles yn him stil en klear west; syn geast koe ynienen de prikken yn it wurk stelle. Doe wie it spul wer yn 'e tiis rekke; en nou koe er net mear synthetysk tinke. Andreas stie machtleas by de diggels.... Hy seach himsels praten mei de psychiater - Bornia - Súdlaren - en as it nou ek noch Frjentsjer wurde moast, minsken, dan wie der g'jin ried ta! Dat waerd dan wol in martelgong. Nea yn 'e skerte fan dit leave fanke lizze; incognito stjerre yn it hûs fan de gekken, hy, de lêste fan de Lycklama's à Nijeholt - hy him op doktersrie ûnthâlde en hjà woe sa graech in bern ha.... Hy koe de fleet filmyske bylden, dy't him troch it brein floddere, net byhâlde: de regisseur, dy't se gripe en gearfoegje koe ta in folslein byld, wie net thús.
Hy kearde him om en seach, dat hja by him siet, en swijde en wachte. En der wie net in biwyske fan forwyt of toloarstelling yn 'e eagen, dy't syn blik opnamen en sinke lieten yn in djip, waerm ljocht. By har wie hy thús; net as de man, dy't de gloede fan de hertstocht meidielt oan dat ljocht; mar as it bern by syn mem, yn 'e hoede fan treast en koestering. Har ek - wie it goed sa.
Hja wist: ik bin de suster - hy is de pasjint.
En hja praette mei him. Yn de trant sa't hja al sa faek mei him redenearre hie. As in goede learling fan har direkteur, de earste dy't it fan har witten hie, dat it tidens de forplegerij ta in útdragen saek kommen wie tusken Andreas en har. ‘O professor, hwat moat ik dwaen’, hie hja him freg'e, ‘ik hâld sa fan him.’ Hy hie syn stille, earnstige eagen nei har opslein, en dit hie syn antwurd west: ‘Suster, hâld fan him, ik siz jo: hâld fan him, sels al soe der yn 'e takomst fan in houlik tusken jimme neat komme kinne. Fan him hâlde, him aktivearje en.... biskermje, dy dingen kinne him helpe en rêdde miskien’.
Dat wie twa jier lyn. En noch altyd wie hja dwaende him to rêdden. In houlik tusken harren wie nou hast noch minder as doe útsicht op.
It reinde en waeide dat it hwat die, doe't suster Lamkje mei haestige trêdden troch de forlitten strjitten gie, op wei nei it hege hûs, dêr't har plichten har wachten. Hja hie yn syn tryste dei in lyts ljochtsje skine litte meijen. Mar hwat
| |
| |
is it lot fan in baernende kears yn it nachtlik wâld, dêr't de stoarmtwirren yn it beamte har nea deljaen wolle?
* * *
Nei har fuortgean wie it yn 'e hûs sa stil en frjemd, Andreas koe der min ta wenne. It lêste bytsje deiljocht stoar tusken de gerdinen; it bleke skynsel fan de standerlampe makke al lange skaden yn 'e keamer. Andreas hearde it reinen: it wetter fan 'e krimpe roun troch de goatte en klokke yn 'e klinzebak, Hy lei mei de eagen iepen to stoarjen nei in ljochtstripe oan it lewant. Wiles tocht hy oan Lamkje, sa't hja yn har plastic-jas him joun-sein hie, mei in aei en in patke op syn wang; oan juffer Mintsje, dy't der útgien wie mei in kammeraetske; oan mefrou Merema tocht er, dy't yn 'e efterkeamer op him wachte, de tiid koartsjend mei in kopke drinken en lêzen yn 'e Sneonskrante of yn de Libelle. Dat wie de Snein. Lege strjitten, útstoarne huzen, wurkleaze minsken. Deadske stilte withwersanne en rein op 'e dakken. Lieder ohne Worte ‘uitentreuren gespeeld’. In draek dy't gappe fan forfeling. De wrâld hie syn siel útfanhûs stjûrd en draeide leech en sûnder doel fierder.
De pendule yn 'e efterkeamer priemke fiif kear har skril lûd yn 'e stilte. Dêrmei hearde Andreas in keamersdoar kreakjen, en efkes letter in biskieden klopke op sines. It wie de keamer forhier ster. Jawis, hy wie wekker. Hy liet har ynkomme. Mefrou Merema wie út op ynformaesjes. It wie allegearre hwat yn 'e war rekke mei de opfolging' fan de dingen: waskwetter, moarnsbrogg'e, kofje, middeismiel, thé - ta alle fiif saken wie yn 'e koken op 'e tiid tarieding makke. Hja woe nou wol graech witte, oft mynhear dat allegearre noch yn krekte folchoarder winske, en sa net, hokker nûmers fan de fiif dan wòl en hokker net. De holle stie Andreas hielendal net nei it opmeitsjen fan in rangoarder. Om sa gau mooglik fan har ôf to wêzen, keas hy it lêste; en dêr birêstte hja hiel maklik yn, hwant hja wie syn wiif noch syn muoike net, en mefrou Merema rekkene alle dagen, Sneins ek.
It lei Andreas sa by, hy moast ûnder it neatdwaen nou ris in streek sette. Hy wie wol net alhiel yn oarder, mar dochs hied er troch 'en dei lêst fan hwat de Hollanners ‘plichtsbesef’ neame. Hy wie twa en tritich wurden en op it lêst slagge oan de libbenssteat fan kandidaet op in drok kantoar, by in gnoarrige notaris, dy't him net ynhierd hie
| |
| |
om siik to wêzen en skoandere wiken to fordwaen mei psychiaters en sok folk, mar om to arbeidzjen, leafst langer as acht ûren deis. Andreas hie ek wol bitrekking op it wurk, hy bigòun wol hwat; mar syn ûng'elok wie: misse starten. En ienris fan 'e streek, knapte earder of letter syn oandacht ôf; en dêr lei it spul. It de oare deis wer opkrije en der jitris mei bigjinne, dat siet him net glêd: wurk dêr't hy mei omknoffele hie, koe him net mear haegje; hy wie der skoftich fan, lyk as bern fan stikkenslein boartersguod.
Syn goede ynstinkten hienen him dy jounes sà fier, dat hy mei twa portefeuilles by de tafel siet: dy mei it plan en dy mei de gedichten. Doe't it mei it iene net woe, sette hy mei it oare ut 'e ein. Hy hie syn trekpot al leech getten en dat fochte mei grage swolgen ta him nommen; hieltyd wer oan swile hy syn omdwelmjende tinzen byinoar, mar hy krige der gjin hâld oan. Hy pakte himsels mei grimmitige earnst oan; hy knarste op 'e tosken; mar der kaem gjin resultaet fan: de clairvoyance fan de moarns wie him ûntkommen, syn wil woe net groeije en sterk wurde.
Hwat Andreas yn sokke eagenblikken trochstrings die, dat die hy nou ek: hy stelde út. En hy hie der gjiniens ergewaesje fan. En doe't hy fan dat lijen ôf wie en de sinnen forsette woe, doe leinen de dingen klear, dêr't neatnutten en liddichgongers altyd baet by fine: daelderse sig'aretten en de nije Elsevier. Andreas die in trochtocht bylâns de headlines; it oare lêsfoer liet hy bitsjen. Hy blêdde iverich om, foun hjir en dêr in keallegerske, en kaem al blêdzjende op in nijsgjirrige pagina, dêr't hy syn broeijerich sin yn it nijgers oan it weidzjen sette.
De rigele lytse advertinsjes tsjoende him dingen foar eagen, hy waerd der ûnrêstich fan en hetsich yn 'e kiel. De kreaze widdou wie der, ien mei in eigen hûs dat yn in park stie; in oar minske sûnder man, noch feilich ûnder 'e fyftich, mei eigen ynkommen; in ‘jongedame’, slank en tsjep (dêr't in frijsinnige dominy in man foar socht). Yn in oare rigele waerd in ‘Vacantie aan de Côte d'Azur’ oankundige, in ‘chalet’ op Majorca, in ‘gemeubileerd landhuis in het Gooi’. En wer yn in oare rigele frege in studinte yn 'e journalistyk en yn Spaensk manlik selskip om mei har beiden yn it bûtenlân to reizgjen.
Andreas tocht: hjir is de wrâld, en de man kin mar hinne gean en kieze hwat him noasket. To sizzen: de man dy't soun wie. Hysels net. Hy wie in kruk. Als hy gading makke
| |
| |
en de ‘jongedame’ woe wol, woe gràèch, hy koe mar fan har ôfbliuwe. Har slankens soe hy gjin wille fan ha. Hy hie syn ûngemak, en hy hie Lamkje. Twaris hied er hwat skipe, ienris bûten syn skuld en ienris troch syn skuld. Mei dat lêste wie hy bliid - noch altyd bliid: Lamkje wie in ingel! Mar ingels binne net altyd om jin hinne en wurde wol ris yn 'e ûnbidige himelromte wei. Dan stiet de doar yn 't kier, en as hat de divel sels dêr de regy fan, de iene sirene nei de oare glûpt troch de doar en falt jin op jins swakste sté oan. Andreas flokte op himsels: hy woe monogaem wêze, en hy wie it net. Hy woe ièn sjen, en hy seach tûzen! As snieflokken sa machtich saeiden hja del op syn paed, in kloft moaije jonge froulju, en hja kamen nei it plak dêr't hy stie, ien foar ien.... Hwat koe hy oars dwaen as mei de eagen ticht dy joyeuse entreé to fordragen en syn earen to stopjen en dôf to bliuwen foar dy forliedlike sirenesang?
Hy blêdde al wer fierder - dit tergjen moast in ein oan komme, hwant de nacht wie noch lang, en soe sa leech wêze as de Driezumer Mar by 't simmer. Andreas bilânne op 't lêst op de bledside mei poëzije. En doe, ynienen, stienen de triedden fan syn oandacht spand - syn eag'en stoarren op ien plak yn de krante, krekt oft him op dat sté syn lot oansein waerd. Hy lies - né, hy dronk de wurden fan de dichter, dy't dêr ôfprinte stienen. Se wienen nomd út in gedicht fan Hans Lodeizen.
in mij woont het raadsel.’
De sniestoarm wie oer. De sirenen songen net mear.
Andreas liet syn holle op 'e earms sinke en gûlde. Hy gûlde fan kleare blidens, hwant hy hie, sa stie him foar, in geastessibbe foun. As men it by de wrâld en de minsken net mear fine kin, lit men it dan siikje by de dichters. Hwant dy sizze jin, hwat net ien oar jin seit. Hannen ôf, wrede wrâld - yn my wennet it riedsel!
Dy visy joech him hâld. Hy seach, troch en oer de dichterlike wurden hinne, mooglikheden skimerjen. It hie like, ek dizze dei soe yn passiviteit ûndergean. Mar yn 'e lette joun, doe't alles by him weidreaun wie, smiet in dichter him de line ta - en om dy to pakken, waerd hy aktyf, hy liet him net langer driuwe, hy organisearre syn krêften - hy swòm! It wie wer Lodeizen, dy ta him spriek.
| |
| |
‘Ik heb het belangrijkste besluit
Ooit door een mens gedaan,
Al lang nei't juffer Mintsje op 'e teannen de treppen opgien wie en har yn har ienpersoansbêd ûnder de tekkens bidobbe hie; nei't mefrou Merema him wol to rêsten sein en hja it nachtslot op 'e foardoar dien hie, lei Andreas mei greate tofredenheit to mimerjen oer dy strophe fan de dichter, dy't him de clairvoyance fan de moarns werombrocht hie. En doe't Andreas de eachslidden swier waerden en hy him deljoech foar de nacht, hied er in klear witten fan priislike dingen yn him - dingen, dy't him hjoed wol ûntkommen wienen, mar dêr't hy moarn de dei grif net omdôch in taest nei dwaen soe.
* * *
De wrâld rôlle fierder. En eltse moarn mei it ljocht fan de dag'e wie de molktaper der mei syn span jankende hounen, en de blanke joad mei syn melankolike rop ‘Handul!’, en om de safolste dei wienen de jiskemannen der, mei harren roffel-op-blik.
En eltse dei om tolven hinne stie Andreas foar it finster en dan hied er ek dalik de bern fan 'e buorlju yn 'e keamer, lyts leaf blaeijerich gnod; it wienen de roazen op syn toarnich deistich paed. Eltse dei kamen de beide portefeuilles op 'e tafel, dy leinen altyd iepen, en as Andreas lang' om let bigjinne soe to skriuwen, dan wie der wer it iene of it oare, òf de folpinne woe gjin inket mear jaen.... tsjinstuiten as mollebultsjes, mar yn syn eagen wienen it bergen, en hy koe der òer noch om hinne. Skynde de sinne him by sok pielen op 'e hannen, Andreas bigriep dat as in útnoeging fan ús Leaven Hear, en hy joech him bûtendoar om hwat to kuijerjen, mar it waerd rinnen: ûren fier swalke er, en hy wie ièn mei de skiep yn 'e feale greiden en mei de âld skierroeken en hy praette mei de boerefeinten, dy't de hjerstfellingen ploegen. It riedsel bleau hwat it wie, en op sokke swalkerstochten rekke nimmen en neat it oan. As ik mar altyd allinne mei de skepping wêze koe, tocht Andreas, dan soe 'k it mei dy tsjustere saek, libben en bistean, wol foarinoar krije.
| |
| |
De jouns hearde hy juffer Mintsje thúskommen en fuort dêrnei kloppe immen op syn doar. ‘Kom harren!’ rôp hy, bliid ta, hwant mei syn wurk wie it wer stomproun. En doe kaem juffer Mintsje op har gewoane charmante wize de keamer yn, en hja fornijde him, hwat suster Lamkje en hja yn mynhear syn bilang ôfpraet hienen, en dat woe hja, juffer Mintsje, mei àlle wille dwaen: hja soe tonei èltse Snein spylje - en dat it har bliid makke, dat mynhear Nijeholt de jefte ûntfongen hie om fan muzyk to genietsjen. Andreas wie wei fan har boadskip en har natuerlike charmes en hy koe it net helpe, dat hy ‘O fanke!’ sei, it suver rôp - mar de djippere klank der yn hearde juffer Mintsje net, hja seach de greate portefeuilles iepenlizzen en och hea, hja woe út noch yn net in forsteuring wêze, hwant mynhear soe it wol drok ha mei de saken fan it notariaet. Sûnt dat twadde bisiik stie juffer Mintsje by Andreas as in stille en leave ingel to boek, en ien ûnder itselde dak, en hja kaem faker by him yn 'e keamer as g'oed foar Andreas wie; sokke dingen wist lykwols juffer Mintsje it minste net fan ôf, hwant hja hie net in tried sirene-eftichs oan har, en suster Lamkje sei hy it net - nammers hoe soe in frou de libido-organisaesje fan de manlike psyche grounje?
Mar de dei doe't notaris der west hie, en de nacht dy't folge, dat waerd hiel hwat oars. Andreas hie net thús west; mefrou Merema moast dy gnoarrige man allinne stean en oanhearre; hy stampte fan nidigens mei de gongelstôk en hy wie de doar útrekke mei it útsprekken fan in soarte fan banflok, dizze: dat hy by eintsjebislút leaver gjin kandidaet hie as in healen-ien.
Hwat dàt boadskip fan de keamerforhierster by Andreas útwurke, dêr hie nimmen aen fan. Alhiel oerstjûr rekke hy de stêd yn; lulkens, grime en hate sprongen him op oant yn 'e kiel, harren angels priken him en dat hiele kompleks hyste him op om hwat to dwaen, dat de âlde taktyk fan de Lycklama's bilykje soe, dy't ieuwen lyn mannich smoargen hont fan in Fetkeaper mei eigen hân kâld makke hienen. Andreas woe nou ienris en forgoed de poel fan 'e passiviteit ûntkomme. Hy woe einlings ris in died dwaen, hy woe in pear balstiennen siikje en dy - op de wize fan de Fryske protestlingen, dy't de skande fan Kneppelfreed mei in krasse died wrutsen hienen - nulli secundus by notaris troch de ruten saeije.
Nimmen hat it ea witten, yn hokker krochten fan inerlike
| |
| |
striid en spjalting Andreas omdwelme, dy nacht. Der wie gjin ingel dy't noed fan him stie. Foarnimmens ta dieden waerden yn him berne om yn it oare amerij wer ûnder to gean. It passive en it aktive elemint rekken yn de einphase fan harren konflikt, dat op in freeslike wize útfochten waerd yn holle en hert fan dizze iensume, ûntheistere swalker. En doe't it munster fan de passiviteit him ta gjin inkelde died komme liet, op it lêst, hat er mei syn lêste krêft sels it handle omset. Yn in soarte fan delirium febrile, flokkend op eigen ûnmacht, hat Andreas dy nachts om healwei fjouweren hinne de porte brisée fan it Polysjeburo iepenfierd, is de lange gong yn wraggele en hat de wachtmaster in cri de coeur yn syn slieprige troanje slingere:
- Ik haw it dien! Ik haw de balstiennen troch de glêzen smiten! Alle trije!.... Ikke, Andreas Aebeles Lycklama à Nijeholt!....
* * *
Doe't mefrou Merema yn 'e efterkeamer mei in hearskip akkoarte, dy't op har advertinsje kommen wie, om't har saken om gjin sykte of dea stilstean koenen, die suster Lamkje yn 'e lege foarkeamer it lêste guod fan Andreas yn 'e koffer. Dêrop gie hja nei de étage om ôfskie fan juffer Mintsje to nimmen. De lêste dagen wienen dy twa gâns tichter taïnoar komd, der wie hwat fan freonskip groeid tusken harren. En doe't suster Lamkje in swier en tryst amerij krige, doe hat juffer Mintsje har hân naem en op har sêfte ynlike wize sein: ‘Lamkje, jo hâlde fan him; der is ien dy't jo nedich hat - hjoed, moarn, altyd. Hoefolle froulju moatte dat misse. Hwat binne jo dochs ryk. Hoe fol fan waermte moat dy leafde jo meitsje. Is dat gjin hearlike treast, by al it drôve fan dizze ramp?’
Suster Lamkje hat har foar har triennen net skamme. Mei har hannen yn juffer Mintsje harres hawwe hja in hiel skoft praet oer Andreas, en beide fielden hiel djip, hy wie wol in schyzophreen, mar boppe al in bern fan God. En doe wie ek de moed der wer by suster Lamkje, de moed om mei Andreas àlles to dragen, èk yn it gesticht - foar de tredde kear.
* * *
In fearnsjier en langer hat de flap fan de piano yn 'e hal net iepen west. Linkenoan is juffer Mintsje wer bigoun to spyljen, al wie der nimmen yn it pension dy't der nei harke.
Mar op Snein hat hja it net wer dien.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd