De Tsjerne. Jaargang 7

[p. 75]

G. Mulder:
It gyng oan!

It flym stiet op 'e ier en de skrinkel is heve.... Op 'e Galamadammen hat it Regear yn de rin fan 1952 in ‘Centrum’ foar de Wettersport sette litten. In fjirtich man fan de lânstriidkrêften kinne har dêr om bar in wike formeitsje. Ynspanning freget útspanning. De mannen fan lichting 1952 libje yn in tiid fan frede as yn oarloch - hja wurde yn alles bihurde en rémakke foar de greate slach tusken Easten en Westen, dy't swier wêze sil en utersten fan ynspanning by it oefenjen needsaeklik makket. Mar sels it bihurdzjen hat in pauze nedich - oars seit it de soldaten neat mear. En dêrom binne der ‘Centrums’ ynrjochte foar it forfrisjen fan de geast en de útspanning fan it lichem. Galamadammen, tusken de Moarre en de Holken, is in gaedlik oarde achte foar hwat boarterij op 'e marren oerdei en ta de joun út, en foar it sliepen komme hja yn de gelegenheit om by de jounswijing in goed wurd mei to krijen fan de doomny yn unifoarm dy't de lieder is.

Wy skriuwe Septimber 1953.

It waer hat fan 't jier oant nou ta sa oerstjûr net west as de minsken, it reinde en de sinne skynde op 'e tiid. Greiden en bouwen hawwe har gerak hawn, hawwe har frucht jown en sille se jaen. Himel en ierde hawwe tige op har plak west, de wetten fan it Regear hawwe riken biskerme foar to folle en earmen foar to min - allinne de druk fan de lêsten foar de fordigeningstarissing en de opset fan de jongerein by de oefening ta soldaet, binne skaed en driging. It hat de ien en tweintichste west en it paradyseftige waer slacht ynienen om; in stoarm út it Súdwesten skommet de weagen fan it troch dûnkere loften spoekeftich tsjustere wetter wyt op en in forwaeide skipper seit tsjin de Amsterdammers fan lichting 1952, dy't nou op 'e Dammen útfanhûzje, dat de âlde wiven de flodder opset hawwe. Hja bigripe sok sizzen net....

Mar as der yn de lette joun oarder komt, dat hja har rémeitsje moatte om werom to kommen, omt de troepen konsignearre binne, dan forsteane hja dy tael wol: Nou is it mis, nou sil it wêze, der is gjin forwin mear op.

- As der in God wie....! ropt ien, en in oarenien jowt biskie:

[p. 76]

- Der ìs gjin God!

Moatte hja nou sels fuortgean of wurde hja helle? Hja witte it net. In hastigen ien wol nei Koudum om in bus; oaren freegje hwa't dat bitelje sil, hjasels faeks? Lit dy fint syn bek hâlde. De doomny wol in taspraek hâlde, mar de mannen roppe, hja hawwe der gjin nocht oan, der is al to folle preke. Oan hjoed ta hawwe hja him syn gong gean litten, ek dy't net oan in tsjerke hearre, mar nou nimme hja it net mear. De tsjerke hat dit hwat nou oangiet net keare kinnen en dêrmei it biwiis fan ûnformogen, fan ûnfruchtberheit, fan ûnnut en oerstallichheit levere - dy doomny kin him wol stilhâlde. Hja roppe en skreauwe trochinoar hinne, en har oerstjûr praet kulminearret yn de rop:

- As der in God wie....

En dan is it, of't de wjerljocht ynslacht.... en it is dochs gjin tonger, it weardich sizzen fan ien fan de mannen:

- Der ìs in God!

Hy sit likegoed yn noed as de oaren, en hy wit ek net hwat him driuwt om de Namme to biliden - mar der hat op it stuit doe't God weirekkene waerd, sa'n wûnderlike frede him biset - it is, as skriemt it yn him fan ûngelok en binaudens, wylst tagelyk in rêst hearliker en fornamer as dy't in goed stik muzyk jaen kin of de stilte fan 'e bosk, troch him hinne rûst. Der is in God, hy wit it en hy seit it, en al soe nou de Rus of hwa oars ek him pinigje, hy soe it likegoed útskreauwe, dat de wrâld it witte mei. Hy soe stikke opslach as hy it net die. Hwatte? hy is nou al ryk en gelokkich.... en as der jit mear by komt, dan forslacht hy der yn en kriget in set fan de weelde. Hy koe net oars, hy moast it sizze. Hwatte? komme hja tsjin him op? Hwat wol dy oars sa stille en rêstige fint, dy Jan Molenaar? Hy komt op him oan, stekt twa fingers yn 'e hichte en hy seit:

- Der is gjin, Kees de Haan!

Kees de Haan, oars gjin striidbere figuer, rekket as yn fjûr - hy hat nea fan syn libben sa wis west as nou just en syn eagen priemje har yn dy fan syn tsjinstanner, as er seit:

- Dat moatst hjirre net sizze yn selskip, dat moatst sizze ast fan alle minsken forlitten en allinnich bist'.... dat moatst útroppe yn 'e nacht allinne op in krúspôlle - dan moatst goed lûd roppe, forstiestû my?

[p. 77]

Stil is it, en de spanning is great. Op dit stuit steane himel en hel foarinoar oer, God en de divel stride. Nou hearre hja ek de tonger dy't troch de stoarmlûden hinne bolderet en de rein dy't tsjin de glêzen oanslacht. De hjerst kundiget him oan, it is de warskôging foar de rispinge, it sein fan de forgonklikheit kommendeweis.

- Doar ik dat net?

- Dou doarst nou wol, mar dou kinst aenst net! Yn ús selskip, in dak boppe de holle en by kunstljocht, ja.... mar doch it ris allinne, op in eilân, yn it tsjuster en sûnder bisketten dak boppe de holle!

- Hwa bringt my der hinne??

Né, der wurdt neat tusken set, dêr is de saek to great foar en fan to folle gewicht, en it is Jan Molenaar tinken. Sels fan kristlik komôf, hat er al lang twivele, mar nou 't dit oan it útbrekken ta is, dit hwat nou wankt him op it stikken ôf binearet, nou is er oer alle twivel hinne: der bistiet gjin God, oars soe it sa net kinne. Nea hat it him sa helder west as op dit stuit, en hy sil it biwize, dat er foar syn wurd stiet.

In pear maten nimme it oan, him mei de motorboat nei ien fan de krúspôllen yn de Hegemer mar to bringen. Dêr tusken it Heidenskip en Nijegea op 'e pôlle midden yn de mar sil er bilidenis dwaen.

De ôfspraek is, hy sil op in âlde skippershoarn blaze as er nei in goed healûre syn skreau yn de loft roppen hat. De boat sil him ôfsette en weromfarre nei de trochsnijing en dêr wachtsje op it sein fan de hoarn. Né, Kees de Haan giet net mei, hy bitrout Jan Molenaar op syn wurd.

As de boat rémakke wurdt, prakkesearje de measte mannen al oer hwat oars - it is de lêste frije joun, en in pear hawwe in faem sjoen dêr't hja ôfskied fan nimme moatte. It meastepart fan harren giet op sjou nei Koudum; mocht de kastelein op bêd lizze, dan moat hy der mar útroffele wurde: hja moatte en sille in sûpke hawwe, hwant hwat kin in minske yn spkke omstannichheden better dwaen? Of't der al of net in God is, rekket harren de klean net.... de jenever is noch bêst.

Of't er mei nei syn keamer giet, freget de legerdoomny oan Kees de Haan, mar dy seit, hy giet leaver bûtendoar. De loft is hwat trochskuord en de wolken driuwe yn greate

[p. 78]

flarden - hy rint allinne de Damsterwei út.... de boat is al fuort. Healwei it Flinkeboskje slingeret er him om 'e swarte hikke hinne, knibbelet yn it wiete gers yn 'e lijte fan de Slieperdyk en bidt foar Jan Molenaar. De rykdom en de weelde fan niis, hja binne fuort; der is allinne oer de noed om de kammeraet: Iepenbierje Jo oan him, Heare, as hy allinne is....

Jan Molenaar rint net fier op yn it wiete gers fan 'e Krúspôlle - hy wit better, hy giet in bytsje op syn plastic-reinjas sitten, stoppet de pipe, kriget der ek noch fjûr yn mei de hurde wyn.... en wachtet syn tiid ôf, dat de boat yn 'e trochsnijing werom is en de ôfsprutsen healûre foarby. Der sit gjin spoen spanning yn him, nou't er it dreechste kerwei fan syn libben dwaen sil - né, hy is rêstich, hy is suver slûch en jowt him op 'e earmtakke lynjend del. De âld hoarn leit neist him. It reint net mear, mar it waeit omraek. Hy is hwat yn ein.... falt yn 'e sûs, yn 'e sliep.... In gleone pipe falt yn it wiete gers.... in kikkert dy't op 'e kop springt lûkt hastich syn kromme foarpoaten werom.

De trije mannen sitte hwat huverich en skrousk byinoar yn de boat, dy't yn de trochsnijing al swaeid leit to wachtsjen op it sein fan de misthoarn. Ticht tsjininoar oan yn reinjassen, smoke hja in healûre to'n ein, en hja binne it der wol oer iens, dat der dochs wolris in God wêze koe. Hja sykje de skuld by de minsken: hwerom moat der nou dochs oarloch komme?.... hja trijen lizze gjin minske in strie yn 'e wei. Jan Molenaar hat it dêr allinne ek net útroppe doarst.... of hawwe hja dy âld hoarn mei dy hurde wyn net hearre kinnen? Hja sille mar ris wer by him sjen. Dêr tuft de boat wer hinne....

In nuver kalme Jan Molenaar stapt by harren yn.

- Wy hawwe gjin hoarn heard....

- Ik haw net blaesd....

Mear seit er net, en de oaren dogge der it swijen ta. Nou yn de wyn en tsjin de weagen op stjit de boat suver en it buiswetter spat oer de jassen hinne. Hwat foar dwylsinnige dingen spoekje hja ek út?.... Hja hiene folle better yntiids op bêd gean kinnen as nou mei dizze stoarm en sa nou en dan rein op 'e marren om to kroaskjen. En Jan Molenaar seit mar neat, en hja hawwe der gjin sin oan ien dy't de slach forlern hat to hunen. Op 'e Dammen

[p. 79]

oan 'e wâl bart der dochs hwat bûtenwenstichs: Jan Molenaar jowt syn maten de hân en bitanket har.... mar dan fljocht er harren foarút nei har ûnderkommen. De trije sitte en drinke noch hwat yn 'e kantine.

Allinne Kees de Haan leit op bêd. Stil klaeit Jan Molenaar him út en krûpt ek tusken de lekkens. Hy seit neat.

Kees de Haan komt oerein, rint yn 'e pyama nei de kantine, hellet in gleon kopfol kofje en bringt dy by Jan.

- Jan, hjir hast in kopfol kofje, moatst waerm opdrinke.

As Jan de lege kop Kees yn 'e hannen triuwt, draeit er him om en seit mei de rêch nei de oar takeard:

- Ik kin it dy net sizze, it is to.... Mar ik haw it wite hynder út de Iepenbieringen sjoen yn 'e loft. Fleanmasinen kamen der oanfleanen en smieten de loft fol mei krânsen om it wite hynder hinne - en der wie muzyk; wier, ik kin it dy net sizze....

It stel dat nei Koudum west hat om in slokje, komt dronken werom. De foarste kriget de beide bisette bêdden yn 'e gaten, wiist nei de earste dy't dêr leit en seit: ‘Der bistiet gjin God’, en doe nei de oare: ‘Der bistiet wol in God.... nou witte wy it nóch net!’ Hy hat it noch net sein of der hâlde twa greate autobussen foar de doar, hja moatte ynstappe en opslach fuort.

As it saekje rydt, komt der in lúkse auto foar de doomny.