|
| |
| |
| |
Jan Stienstra:
Reis oer it waed.
Fan trije ûnderskate kanten wiene hja let yn 'e tsjustere joun it fiskersdoarpke binnenkaem, sûnder dat hja fan elkoar ôf wisten. En folle tiid om mei de beide Amerikanen - piloaten, dy't wûnderlik genôch elkoar koene - yn 'e kunde to kommen, krige Hindrik Feddema net. In healûre sieten hja by elkoar yn it lytse keammerke mei de swartferve souder en krig'en har lêste ynstruksjes.
Treddel ûre ryklik wie it to gean nei de Botbalch en om healwei sawnen, sawn ûre de oare moarns, tsjin 't lemieren, soe de dûkboat har dêr ôfhelje. Ien griene-, ien reade ljochtflikker, trije kear efter elkoar, soe it teken wêze.
Hja krigen mear klean om oan to dwaen. Al wintere it op 't stuit net, der stie in kâlde Súd-Eastewyn en op 'e Botbalch moasten hja in heale nacht forkeare; de bare romte soe it dêr wêze.
Op it lêst waerd harren elk in pear ljisklearzens oerlange. In kear as hwat moasten hja troch in slinke, dêr't noch aerdich wetter yn stie, ek al wie de wyn to nacht fan 't lân ôf.
Doe't it alve ûre west hie, gyng ien fan de beide fiskerlju oerein. Hy makke him ré om der út.
‘It wurdt jimme tiid, mannen,’ sei de lieder: ‘In goede reis en bihâlden oertocht.’
Hja fûstken en Hindrik winske him noch in sillich útein.
‘Ei hwat, dat duorret noch hast fjirtjin dagen. Dû kinst dan hast wol werom wêze.’
Doe wie it praten dien. Hja stiene yn 'e nauwe stege en teanten nei de sédyk.
It wie sa stil yn it buorrentsje. Stil en tsjuster. By in hiel inkeld rút skynde noch troch in skreef ljocht, oars wie alles yn 'e rêst.
By de treppens fan de sédyk stie de iene fisker.
‘Yn oarder,’ lústere er.
Hja gyngen oer de dyk, fjouweresom. Foarop de fiskerman, dêrefter Hindrik, dan neist elkoar de beide Amerikanen.
Hja moasten deun by elkoar bliuwe, sei de foarman, en goed syn warskôgings achtslaen. Earst sa min mûglik leven
| |
| |
meitsje; as hja letter in ein út 'e kust wiene, koe 't wol hwat mear lije.
It wie sa tsjuster, dat it skaed fan de dyk wie wei, doe't hja noch mar amper op it Waed stiene. Hja krigen doe de wyn ek, lokkich, yn 'e rêch. It sloech justjes wiet oan, mar to'n earsten soe har dat net lette.
Yn 'e greate learzens roun it min. Hindrik woe, dat er syn lichte klompskuon mar oandwaen mocht, dy't er op syn rêchtas biboun hie. ‘Trochsette mar,’ tocht er, ‘dan sil 't wol wenne.’
Earst hiene hja slyk, hja fielden hoe't har fuotten fêstsûg'den yn 'e blabze. En hieltyd wie dêr it fine lûd fan de iepenboarstende luchtbuorltsjes ûnder it slyk wei. Dêrnei bigoun it to knappen fan grân en greate skulpen. De groun waerd sânniger en steviger.
‘De Fok,’ sei de fisker.
By it ljocht fan in opgluorjende kniplampe bidikere er it kompas. Der wie net it minste wifeljen; as wie 't ljochtskyndei, sa biret stapte hy der op los. Syn wissens joech de oaren ek fortrouwen.
De earste slinke kaem. Hja waerden warskôge en moasten elkoar beethâlde. It ôfgeande tij jage it wetter mei foarsje nei sé ta, en ûnforhoeds ûnder fuotten to reitsjen koe op 't heden net út.
Hja kamen der droech en wol troch. Sa ek troch de twadde en de tredde slinke.
It wie al to fornimmen dat hja tichter oan it iepen wetter kamen. It ûnbistimde lûd, dat hja iderkear al hearre kind hiene, waerd hwat langer hwat lûder en ynienen wist Hindrik it: de brânning rûze sa!
Hy fortelde it de piloaten, Dy laken ris en seine, dat hja der dan ek hast wol wêze soene. En oft hja nou wol smoke mochten.
Hindrik frege de foarman.
Smoke mocht wol, andere dy, en efkes stiene hja by elkoar en pûstten út. Hja hiene nou oardel ûre roun en noch in ûre to goede. De fisker lei út, hja moasten aenst in hiel ein sydlings tobek, by in slinke lâns dy't to djip wie. Dan soene hja der oer stekke en dan wie 't maklik, rjochtút it Noard-Westen yn. Dy ûre soe der dus noch wol by komme. Hy bisloech 't mei de g'ek.
‘Jimme binne dochs noch net wurch, wol?’ frege er. ‘Hwat moat ìk dan? As ik jimme ôflevere ha, moat ik werom.’
| |
| |
It wie ek sa, de man moast ear't it ljocht waerd wer to plak wêze.
Hja gyngen wer fierder. Hindrik wie suver it idé oer tiid en plak kwyt, doe't de fisker sei, dat hja der wiene. Dat fornamen hja nou ek, de groun wie losser en ûnsljochter.
‘Hjir binne lege dunen,’ lei de fisker út. ‘Net heech genôch om der feilich op to wenjen, mar goed genôch om droech to bliuwen mei heech wetter. Ik sil jimme oan 'e smoute kant sette, dan hawwe jimme frij sicht op 'e sé.’
In set bleauwen hja dêr sitten. De fisker hie in thermosflesse mei kofje by him en bea harren dêr in dopfol fan oan.
‘It is safier, mannen,’ sei er doe en gyng oerein om fuort. ‘It bêste, hear.’
Hja bitanken him foar syn help en sa dêrmei wie er weiwurden.
Nou bigoun it moedsum wachtsjen. Fan twa ûre ont sawn, mûlk hwat langer, mûlk hwat koarter.
Hja hiene in stik seil by har, dêr sieten hja op, ticht tsjin elkoar oan. Sa, de rêch nei wyn en wiette, de holle djip yn 'e opsteande kraech weidûkt, de wollen mûtse dellutsen, soene hja wachtsje ont de ljochten fan de boat har warskôgen.
Hindrik koe him hiel wol yntinke, hoe't it wachtsjen wêze soe. Yn it bigjin soene hja op 'e sprong sitte, dan soene hja wurch fan it sjen wurde, de eagen soene ôfdwale en dan, op 't ûnforwachtst, wie it ljocht der, kaem it harren dochs noch oer 't mad.
In frjemde huver roun him oer de rêch, net fan de kjeld lykwols, mar fan it ûnbikende dêr't er net de minste gedachten oer hie hoe't it wêze soe. De sé hie him fan bern ôf oan frjemd west, ja in ôfgriis. En strak soe er mei in boatsje fan dizze plaet ôfhelle wurde en dan yn in dûkboat ûnder wetter. It griisde him oan, as er him yntocht hoe't it wêze soe as de boat net wer boppe komme koe en stadichwei sinke moast en fol wetter rinne. Yn in hoekje fan syn rêchtas sieten de films, dy't er oerbring'e moast en dy't er foar in great part sels opnommen hie. Mar doe hie er net witten, dat dit der op folgje soe.
De beide piloaten sieten noflik hwat mei elkoar to praten. Hja smookten en fortelden elkoar har wjerfarren sûnt hja in pear moanne lyn elkoar kwytrekke wiene. Unforsteurber as wachten hja op it perron op 'e trein. Hindrik koe it him net bigripe, dat hja har sa rêstich deljoegen. Hy woe wol,
| |
| |
dat hy ek sa wie. Ut en troch, as er him net bidimje koe, huvere er.
Ien fan de frjemden lei him de hân op it skouder.
‘Sliep mar hwat,’ grommele er guodlik, ‘wy hâlde wol wacht.’
It hearde nuver, in jongkeardel dy't syn ûnrêst delbêdzje woe as in heit by in bern.
‘Aenst seit er ek noch ‘myn jonge’, en hy koe myn soan wêze,’ tocht Hindrik.
Hy joech him lykwols del, en wrychtich, it slagge him ek, de sliep to krijen. Soms skrille er noch wolris efkes wekker, mar as er dan troch it rûzjen fan 'e sé it lûd fan de oaren har petear hearde, dan wie de rêst der ek wer.
‘It 's six o'clock,’ hearde er doe immen sizzen. Goed wekker, joech er him oerein en mikere foar him út. Hy seach fansels neat, alles bleau like tsjuster. It koe winliken ek noch net, de tiid soe sahwat sawn ûre wêze, wie ôfpraet. Mar it wie nou wol hiel oansteande, de oergong' fan it âlde biwende nei it nije.
‘Ik woe, it wie mar safier,’ sei Hindrik.
Iderkear wer seach er op 't horloazje, sûnder de tiid to ûnthâlden. Syn ûnrêst stiek de piloaten nou dochs ek oan. Swijend sieten hja nei de sé to sjen.
Stadich, o sa stadich giene de wizers fierder. It bigoun skimerich to wurden. Hja seagen dat de plaet folle breder wie as hja tocht hiene. Wol wie it foar harren sljocht strân, mar it roun in hiel ein nei sé ta, ear't de baren kamen en it wie strak al heech wetter. Hja kamen oerein en bigounen de stivens en de kjeld to fortraepjen, Noch efkes, dan koene hja de sé oereagje.
It wie hast healwei achten.
‘Hjir hat in forsin west,’ sei ien fan de piloaten.
De beide oaren knikten, doe't er útspriek hwat by harren ek opkommen wie.
‘Dat bitsjut noch in dei en in nacht hjir,’ sei Hindrik.
Hja bigriepen it. Oerdei soe der g'jin boat komme en as der in misbigryp wie, koe er moarnier noch komme. It lokke net út, hjir noch in hiele dei to wêzen, mar hoe moasten hja oars? By ljochtskyndei nei de wâl werom, dan rounen hja de grienen yn 'e bek en yn it tsjuster, hwa koe dan de wei fine, dy't net thús wie op it Waed?
It lân koene hja noch net biëagje. Safier't hja sjen koene, wiene it grize skomjende weagen, driigjend en binearjend
| |
| |
foar lânlju lyk as hja. Dan wie de plaet noch mar lyts; lang genôch, mar yn 'e ûneinichheit fan it wetter bihyplik smel.
Hja fornamen nou nammensto mear hoe kâld en winich it hjir op 'e romte wie. Hja stapten hinne en wer op har sânstripe en wisten har op 't stuit gjin rie. Ien fan de piloaten hie noch in stik sûkelade by him. Dat parten hja. It wie net folle, mar hja ieten it ek mear om de fordivedaesje as om't hja der sin oan hiene. Hindrik tominsten kroppe it, as er slokte.
It waerd linkelytsen helder en hja krigen mear sicht. De sinne wie der by kommen, it like ynienen allegearre hiel oars. Hiel fier it Westen yn koene hja de dunen fan in eilân ûnderskiede en de wâl wie nou ek to sjen. Mar dêrtroch wie it foar har nuodliker wurden. Dêrom gyngen hja wer sitten tsjin ien fan de lege dunen oan, sa koene se har fan de wâl ôf net mear sjen.
De Amerikanen joegen har nou nei sliepen. Hja wiene der oan ta, skier en geizich wiene har gesichten en swart stiek it burdhier der by ôf. Hja sliepten as bern, op 'e side, ien earm ûnder de holle, de oare slop oer 't liif. Har bernlikens joech Hindrik wer hwat fêstichheit. Moast hy syn soarch en binaudens net bidimje om har? praette er himsels foar. Syn âldste thús wie hast like âld as dizze jonges en hoe faek hie er him net forhâlde moatten om harren yn dizze ûnrêstig'e tiid? En altyd hiene hja fol bitrouwen nei him opsjoen. Dit wie al hwat oars, fansels. En as it moarnier wer ris mislearre mei de boat, hwat dan?
In hiel set prakkesearre er dêr oer, lykwols sûnder dat it rest joech. Hy hie sjoen, hoe't de baren sloegen as it wetter oan wie. En fan de reis fan de foarige jouns wist er, hoe'n forlerne saek it wêze soe en gean by tsjuster op eigen manneboet werom. Heech wetter hie it krekt west, om acht ûre hinne. Dan wie it de jouns om acht ûre wer en om twa de oare moarns leech en sa rekkene Hindrik troch. Mar hy forsloech der yn, doe't him yn it sin kaem, dat heech en leech wetter net presiis om 'e seis ûren ôfwikselen. Hoe wie 't ek wer, in heal ûre koarter of langer wie it, mar né, it koe ek wol minder as in heal ûre skele, elke kear. Ynienen wist er doe, syn hiele gerekken hie gjin sin, hy koe ommers fan 'e middei om twa ûre wol sjen hwannear't it wetter oan wie. En moasten hja oer it Waed reizgje, dan der om tinke, sa bitiid mûglik hjir wei.
De sinne skynde nou sa moai, hja koene it hjir yn 'e
| |
| |
lijte suver fornimme. En as dizze wyn sa bleau, wie 't forgoed leech wetter to nacht. Hy krige wer hwat moed. Mar dy bijoech him fuortynienen wer, doe't er der oan tocht, dat hja fan nacht net fuort koene, as hja moarnier ôfwachtsje woene op 'e dûkboat. Dan moasten hja as 't wer mis gie, noch in dei en in nacht hjir omheukerje. Hoe soe it waer dan wêze? Nim ris oan, dat de wyn draeide en kromp. Dan kaem der folle mear wetter op it Waed en it bleau der. It mjelde him mar yn 'e holle om. Hwat earst sa simpel like, waerd in fraechstik dat hy net oplosse koe.
Tsjin 'e middei bigoun it fleanen wer. Dêr waerden de Amerikanen wekker fan. Efteroer lizzend eagen hja de fleanmasinen nei, hûndert en noch mear wiene der en hja tekenen moaije wite streken de blauwe loft lâns. It duorre in hiel set ear't it gedinder yn 'e fierte wei waerd.
Hja praetten mei elkoar. Hindrik swile syn H.B.S.-Ingelsk hwat by elkoar en koe him wol aerdich forsteanber meitsje, mar fakentiids hie er der wol oan, hwat de beide jonges him fordútse woene. Der siet gâns ‘slang’ troch har wurden hinne, dat er net big'riep.
‘Binne jimme ek binaud om dea to gean?’ frege er ris.
Har andert wie net op 'e man ôf. Hja bigounen om bar to fortellen fan har tiid yn Ingelân, dêr't hja in pear moanne op itselde fleanfjild lein hiene. Safolle bigriep Hindrik fan har forhael, it hie dêr fleurich en goed west mei de maten. Hoe't de dea oer har komme soe en hja dy oannimme, dêr krige er gjin planút andert op, al bigriep er út har hâlden wol, dat hja dat stuit sa fier mûglik fan har ôfskouden.
Hy hie dêr de oarlochsjierren al faek mei omtiisd. In forhaeltsje út in bernelêsboek, wol tritich jier lyn hie er it op skoalle lêzen, tearde er dan mei om. In minskelibben waerd dêr yn biskreaun as in kleaune jern. Men koe dy wol ôfwuolje, mar net wer opwine en op it lêst wie it ho! Yn 't bigjin gyng it ôfwuoljen nea rêd genôch: efter elke tiid kaem in oare en dêrefter wer oaren, dêr't men nijsgjirrich nei wie. En dan wie der op 't lêst mar in koart eintsje tried mear, dat fierst to hurd mindere. Sa wie it nou mei him miskien ek? Hy soarge der tsjin oan om it sa to sjen, mar hy moast it dochs. Aenst soe it mei him ek útwêze - of mocht er it noch forsêftsje ta koe?
Hy foel mar yn oar praet. It wiene ek noch sokke jonge jonges, dy beide. Doe't er frege nei harren folk, hellen se
| |
| |
portretten foar 't ljocht, mei âlden, bruorren en susters der op. Ien fan harren hie in faem, de foto liet er Hindrik g'reatsk sjen. Hja forhellen fan de lânsdouwe, dêr't hja weikamen - de Súdlike helte fan Noard-Amearika, it lân fan de katoenplantaezjes. Hoe't hja as bern fisken yn 'e rivierkes dêr en hoe't hja de fisk sels bakten op fjurkes.
Doe fielden hja, hja hiene honger krigen. Honger en toarst. Mar der wie gjin iten. In pear sigaretten hiene hja noch, dat wie alles. En mei't hja de honger fielden, bigounen hja al mear en mear út to wreidzjen oer lekker iten en drinken. Ien fan de Amerikanen wie in master yn it oplêzen en gearstallen fan spizen, dat it wetter roun Hindrik soms om 'e tosken. Hwannear soe er wer iten krije?
Njonkelytsen bigoun it brommen fan de weromkommende fleanmasinen wer. Hja hiene fier yn Dútsklân op west, de middei wie hast foarby. Stettin, Koaningsbergen, hwat hie har doel west? De eagen hast tichtknypt, digeren hja de lêsten nei. Efkes hiene hja it gefoel hawn, net hielendal allinne op 'e romte to wêzen. Doe't it lûd op 't lêst ek forstoarn wie, bleau de ûneinichheit fan wyn en weagen oer.
It ljocht bilune nou ek hurd. De wâl en de eilannen wiene út it sicht fordwoun. En wer bigoun it gean op 'e stripe strân fan 'e plaet om hwat waerm to wurden. In pear bleke stjerren earst, doe mear en helder, kamen oan 'e loft, it waerd tsjuster. Mar hja rounen troch, it wie in genot sa yn biweging', nei in hiele dei fan geheuker op in roungear protsje. As útlitten bern bigounen de piloaten to bokjespringen. It stiek Hindrik oan en hy die mei.
Oer har hinne fleach in kloft guozzen. Hja bearden sa lûd, dat de trije minsken hearden it boppe it oangean fan de sé út. As skaden koene hja de fûgels noch krekt sjen.
‘Dat bitsjut winter,’ lei Hindrik syn freonen út. ‘As bern wie der foar ús gjin moaijer lûd.’
En gjin better plak jouns as it smûke bûthúske thús, tocht er der efteroan. En de rook fan it hea, it lûd fan it speetsjen yn 'e molkamer gie der mei mank.
Fan har oangean wiene hja sa waerm wurden, dat hja har earst net deljaen doarsten, bang foar kjeldskypjen.
Letter koene hja de kjeld better hurdzje, En in fredige tagedienens gyng harren troch de lea. Sa tsjuster as it wie en ûnlijich, dochs koe Hindrik syn bûthúske hast taestber by him krije.
Ut en troch, mar hielendal net ûnforduldich, mei lange
| |
| |
tuskenskoften, frege ien ris hoe let it wie. Sliepen waerd net om tocht, en dochs wie der net de spanning' fan de foarige jouns en foel it wachtsjen harren net lang. Hja petearren mei har trijen en hoe skoan forstiene hja nou elkoar. Ja, yn syn breklik Ingelsk liet Hindrik har hwat meifiele fan it libben yn dat skiere âlde lân fan him. Net de útwrydske natuer fan de heale tropen fan harres, mar in dimmene, dy't allinne oanspriek by it úthâldene harkjen. De lytse freugden fan it bernebistean, oars as harres, mar ek wer wûnderlik gelikens, dêr forhelle er harren fan.
En yn har rêstich petear foel ynienen it frjemde lûd, dat hja lykwols op slach to plak bringe koene. De fiskerman, dy't har hjir brocht hie, wie flak by har.
‘Hjir bin 'k wer,’ sei er. ‘Der wie hwat mis, ha 'k bigrepen en nou moatte jimme wer mei nei de wâl ta. Bliid ta, tink?’
Hja seine der net folle op. Dit kaem harren ek sa oer 't mad.
De fisker hie iten en drinken by him en it smakke skoan. It forbriek de frede fan dit lêste byinoar wêzen earst. Mar doe't hja op it Waed swalken, koe er wurd foar wurd suver foar him krije hwat hja tsjin elkoar sein hiene. Ek de rêst wie der doe wer.
It gyng op hûs yn. En earstdeis woe er nochris in kear yn it âlde doarp sjen.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd