De Tsjerne. Jaargang 6

[p. 63]

Yn 'e fierrekiker:
Marionetten.

Ik wit net, oft de wittenskip - dy't him langer mei alle ding op it stik fan siele en gemoedslibben bimuoit - al in fêststeande theory hat oangeande de oandwaningen dy't oproppen wurde by it ûndergean fan in utering fan kunst. En it kin my winliken ek in bjuster bytsje skele. Om't, men kin alle mekanykjes wol iepen-meitsje, mar men hâldt dan ek neat oars as in - faken ek jitte forramponearre - mekanyk yn 'e hannen.

Individueel bisjoen leau ik lykwols, dat in utering fan kunst binammen ek birutsen oandwaningen fan eigen jonkheitsûnderfiningen op dit stik towekker ropt. It weromfinen en weromkennen dêrfan stipet jin en sublimearret jins kunstgeniet.

Sa alteast mien ik eigen wearfarren forklearje to kinnen by it sjen fan in marionettespul.

Gjin spul, dat my sá fascinearret, dat my sá alhiel ûnder de slach krije kin en dêr't myn krityske sin sa by forsloppet. Om't it gjin poppekas is, gjin imitaesje fan it libben, mar it libben sels. Wis, in oar libben as it minskelibben, mar eat, dat wier bistiet yn al syn ûnwierskynlikens. It Jan Klasjesspul, dat is by my in slim iensidige en brike fortoaning fan in soarte fan Bruegheliaensk folkslibben, dat appellearret oan jins primitive ynstinkten en bigripen. Men formákket jin der mei; men wurdt formakke mei in hânfol fodden. En dêrmei út.

Mar de marionetten!

Hja lykje op minsken. Hja lykje to libjen, to dwaen en to litten as minsken; hja libje by de graesje fan minskehannen en hja uterje har by de graesje fan minskene lûd. Hja binne skepen nei it byld fan de minske. (Nou soe 'k de metaphoar oandoare moatte, dy't-wiist nei de Skrift - as it net sa wie, dat de marinét soms boppe syn oarbyld útkomt.)

Marionetten libje har eigen libben en it is faken in better libben as uzes. En jimmer oars - earliker, eabeler, fûlder; projektearre tsjin wider kimen fan sté en tiid; ûntboun fan 'e wetten fan swiertekrêft en liifs-forlet. In oare wrâld teart iepen en bloeit op.

Dy jonkheitsûnderfiningen. Hwat binne se sober, as men de feiten rekkenet en de dreamen, dy't dêr omhinne weefd waerden, gjin acht slacht.

It lêzen, yn 'e jongesjierren, oer dy wûndere, nea-sjoene poppen. En it ûnredsume nifeljen, it jimmer mislearre bisykjen om der stal en wêzen oan to jaen, dat yn wierheit útroun op bloed en triennen.

It meilibjen yn Theodor Storm syn ‘Pole Poppenspäler’.

Dan, yn de jongfeintejierren, de kleurige en fleurige fortoaningen fan it ‘Münchener Marionetten Theater’ op 'e Wjitringskâns yn Amsterdam, dêr't men in hiele joun bitsjoend waerd troch de superieure útfiering fan forneamde opera's. Poppen, troch masters stald en klaeid en bispile, décors troch kunstners makke, sjongen sprekkersstimmen fan kundige faklju en goede orkestmuzyk. Dy Münchener marionetten, dy't letter wei waerden yn it fjûr.

Mozart, Gounod, guon Italiaenske opera's en in Frânske opera-bouffe.

[p. 64]

Hoefolle oannimliker is sa'n marionette-opera; hoefolle fansels-sprekkender de oergong fan tekst op sjongen; hoefolle earliker it gebearte.

Letter, folle letter, sjocht men de poppen fan Bouke van der Sloot; men tinkt oan de Münchener marionetten - hja binne fan itselde soarte en komme har yn folsleinens binei. En men trunet oan ta spyljen en prakkesearret alris oer in tekst. Mar poppe-spyljen leart men net yn in dei en in moamsskoft en it skriuwen fan teksten leart men licht nea.

Lykwols, men wit hwat as marionetten binne en kinne, men hat jins dunk oer stikken en teksten, men hat in oardiel oer de kunst fan it poppespul en mannich idéalen en ôffalders datoangeande. Men swalket net mear om in poppespul to sjen en hoedet jin foar al to útwrydske uteringen, mei't der in moade wankt, dy't de bûksprekkers mei har bûkemantsjes yn 'e kaert wierret.

Wis, wy wiene, by wize fan sprekken, oan ús Fryske Marionetten ta en nou't Bouke van der Sloot syn poppen net ta libjen kamen, soe wol in oarenien, in better sakeman, oan it nasjonael forlet foldwaen.

Doe kaem Feike Boschma. Wolris fan heard - mar ris ôfwachtsje! Hy moast syn paed sykje as in frjemde fûgel, dy't by de keppel delsaeit. En hy en wy meije bliid wêze, dat wy yn 'e kunde kamen to Boalsert op 'e Gysbert Jajixjoun yn 1949. Oars hie it ris biskamsum wurde kinnen.

Nou hied er ús yn 'e macht, nei in mannich hântaesten yn 'e triedden fan syn spylhout. Net om't er mei de Simson kaem - hy hat better snaren op 'e fioele. Mar om't hjir in poppespylder, libben oan't yn 'e fingerseinen, syn skepsels libje liet.

Syn poppen - it binne gjin imitaesjeminsken en ek gjin sierlike, folsleine figueren, lyk as de Müncheners en dy fan Van der Sloot - hawwe in eigen aerd en wêzen; hja hawwe alles hwat hja hawwe moatte en misse it oerstallige. Har skepper skoep har neffens yntrinsike wearden, mei tapassing fan it idéale manco. Hy suggerearret foarm en stal, en - yn it spyljen - de biweging. En dat op fyn ynleine wize. De swetten fan it mooglike binne him in stikhinne bikend.

To Ljouwert spriek dat op 27 Jannewaris namstomear. Binammen yn syn cabaret. Bygelyks yn de pirouette fan syn ballet-dounseres, yn de stompsinnich-virtuoze tapdance, yn de fûle fjochterij fan de hoannen. Dy hoannen, dat wie wol it heechste yn de kunst fan it weilitten.

Men forjit it postuer fan de conférencier net wer, mei syn pitertuerlike koarte skonkjes, dêr't it tobekgean fan de idele fakman sa goed mei oantsjut waerd. Syn kikkert-teltsje wie in mearke allyk. En it mearke fan de klaver-fjouwer wie in lust foar de eagen. Hoe goed wie hjir ek wer it postuer fan de tromslagger troffen; en hoe knap wiene ek de oare figueren.

De tekst fan Van Hattum mocht der wêze, al fielde men bytiden, hoe slim as it is om de tael fan it poppespul to skriuwen.

Wy moatte wiis wêze mei Feike Boschma. Lit ús hoopje, dat er teksten fine mei; de poppen komme der wol. En dan sil it Fryske poppespul libje. De kânsen binne der nou.

B. TUINSTRA.