De Tsjerne. Jaargang 5

[p. 407]

Yn 'e fierrekiker:
Poe's the Raven yn fortaling.

Yn alle tiden hat de driuw bistien, masterwurken út frjemde literatueren en ek wol wurk fan minder deugd troch fortaling tagonklik to meitsjen foar dyjingen dy't de talen dêr't hja oarspronklik yn skreaun binne net goedernôch kenne. En neat is natuerliker: as men sels oan in byldzjend kunstwurk, it hearren fan moaije muzyk, it lêzen fan in letterkundich wurk it hert ophellet, dan wol men dêr jerne oaren yn meipartsje litte. Proaza en poëzij forskele yn dizzen lykwols fan muzyk en fan skilder- en byldhoukunst. It skreaune en it sprutsen wurd meitsje ommers gebrûk fan in medium, de tael, dat fan folk ta folk oars is. Foar mannichten is dat in net oer to kommen biswier, allinnich op to lossen troch fortaling.

Nou is it folslein oersetten fan in literaire tekst út 'e iene tael yn in oaren in ding fan ûnmûglikheit. Gjin fortaler, en dat jildt yn it bysûnder fan wurken yn boune styl, is yn steat en jow stimming, wurdklank, rym en metrum fyn it oarspronklike feilleas werom. Mar wol kin it ta in poëtysk forantwurde werjefte komme, as in poëtyske geast by in deeglike kennis fan 'e beide talen komt. Fortaling fan in dichtstik dy't sa likernôch oan 'e easken foldocht, is dan ek mar it wurk fan inkelen. Ytliken, net mei sokke rike ideële jeften, hawwe har lykwols dochs oan it fortalen fan masterwurken weage, en sa kriget men jammer genôch withoefaek mishipte neibisiiksels optsjinne.

Dat is ek it gefal mei ien fan de nijsgjirrichste, klankrykste, rhytmysk-masterlikste en heechst dramatyske dichtwurken fan 'e Ingelske literatuer, ‘The Raven’ fan E.A. Poe, de Noard-Amerikaenske dichter hwaens stjerdei, hûndert jier forlyn, de hiele biskaefde wrâld it foarige jier bitocht hat.

Doe't dit dichtwurk yn 1845 útkaem, foel it tige op, krige forskate neiprintingen en makke Poe ta in forneamd man en ta in bigearde gast yn 'e literaire salons. Yn itselde jier jit waerd it mei oare gedichten fan Poe bondele, opdroegen oan Elisabeth Barrett Browning, en yn Ingelân op 'e nij printe.

It wie it Ingelsk lêzend publyk yn Europa wol net ûntkommen, mar algemiene bikendheit koe it allinne krije troch fortaling. Dat barde de earste reis yn 1853 en wol yn it Frânsk, doe't ‘Le Corbeau’ anonym forskynde yn in provinsjael bledtsje, ‘Le journal d'Alençon’. Twa moanne letter kaem de fortaling fan Baudelaire, dy't sûnt 1848 tige flyt dien hie op oersetting yn it Frânsk fan al Poe's wurk sa likernôch.

Sûnt 1853 is der omtrint in ieu forroun; yn dy hûndert jier krigen hieltyd wer oare fortalers der sin oan, ‘The Raven’ op 'e nij in Frânsk pak oan to tsjen. Sa bisteane der nou al mear as tritich Frânske lêzingen, hwerfan't de lêste, fan Leon Lemonnier, de Frânske Poe-kenner, noch mar inkele moannen forlyn útkommen is. Mar dy fan Baudelaire en fan Mallarmé hawwe noch altyd de measte wurdearring.

De rige fan Dútske fortalingen sette yn 1859 út ein mei in oersetting fan Friedrich Spielhagen. Yn 1862 folget ien fan Adolf

[p. 408]

Strodtmann. Tusken de fyftsjin Dútske lêzingen sitte twa, yn it ljocht jown, yn Poe's eigen lân, troch politike flechtlingen fan 1848, K.Th. Eben en N. Müller.

Yn tiidsoarder folgje dan, nei de Frânske en de Dútske de fortalingen yn it Hollânsk. De earste dêrfan wie fan Jacob van Lennep en kaem út yn 1860, yn 'e Holland-Almanak, dy't er gâns in rek jierren útjown hat. In tige goede oersetting, seit dr. Te Winkel derfan; mar wy hâlde it mei it oardiel fan Henri van Booven dy't it sa'n swak en pitertuerlik mûglik bisiikjen neamt. In twade swakke forhollânsking biwurke yn 1899 de Grinzer docint K.B. Kuitert. Yn 1935 kaem ‘De Gids’ mei de soarchfâldige biwurking fan Herman Robbers, wylst de rige fan 'e Hollânske fortalingen, foarsafier't it de skriuwer fan dit artikel bikend is, yn 1943 sluten waerd troch Gerard den Brabander.

Nei Van Lenneps lêzing folge yn 1866 in Latynske fortaling, útjown to Oxford; yn 1869, de earste fan 'e likernôch 25 Spaenske oersettingen - meast fan 'e hân net fan Spanjaerden, mar fan Latynsk-Amerikanen - dy't sûnt Poe's dead it ljocht sjoen hawwe. Yn itselde jier 1869 kaem ek de earste Tsjechyske fortaling út, sûnt folge fan njoggen oare; it Hongaersk folge yn 1870; yn 1877 kamen Deensk en Sweedsk oan bar, en teffens it Welsk. In oersetting fan ‘The Raven’ waerd dat jiers opjown foar de priis op it jierfeest fan 'e Welske bards, it Eistedfodd. Ut tolve fortalingen keas de priiskommisje nei skifting dy tekene wie Pindar; it bliek it wurk to wêzen fan in sawntjinjierrich studint, Thomas Francis Roberts, dy't yn 1919 as principal fan syn jeugduniversiteit, the university college of Wales, to Aberystwyth forstoarn is.

Fan 1878 ôf binne der 10 ûnderskate Russyske biwurkingen forskynd; fan 1887 ôf fjouwer Poalske; fan 1890 datearret de earste fan sawn Italiaenske. Yn 1891 kaem yn in Armeniaensk tydskrift, útjown to Konstantinopel, de earste fortaling yn it modern Armeniaensk út; dy wie fan Archang Fchobanian, dy't lêsten ta syn tachtichste jierdei huidige is yn 'e Sorbonne, as patriot en as dichter. It Jiddysk folge yn 1904, it Esperanto al yn 1906, it Slovaeksk yn 1918, it Estysk yn 1920; it Hebrieusk yn 1923, it Portugeesk yn 1924. Sels yn it Italiaensk dialekt fan Corsica krige Poe's Raven in fortolker, 1925. It Roemeensk folge yn 1938, it Finsk yn 1946; it Bretonsk yn 1948, fan 'e hân fan 'e krigele strider foar Bretagnes folkseigen, Per Denez. It Skotske Gealysk kaem yn 1949 oan bar, troch Seuman Mac. Garaidh, in nei Amearika ôfsette Skotske nationalist. En itselde jiers krige it Frysk syn oersetting, lyk as de lêzers witte fan 'e hân fan ien fan 'e redakteurs fan dit tydskrift, D.A. Tamminga.

Sûnder mis sil dizze opneaming ûnfolslein wêze en binne forskate fortalingen de skriuwer fan dit artikel oant nou ta ûntkommen. Mar út it foargeande kin dochs wol kleardernôch blike, dat Poe's klankryk gedicht al hûndert jier lang gâns lêzen wurdt en hieltyd wer sa'n sterke yndruk makket, dat withoefolle dichters har roppen fiele it nochris wer oer to setten yn eigen tael.

EMILE ABEELE.

Woluwe - Brussel.