De Tsjerne. Jaargang 5

[p. 364]

Toanielkronyk:
It Fryske folkstoaniel hjoed de dei.

Utsein it bisykjen fan Dr. D. Kalma, binne der by myn witten yn Fryslân foar 1940 nea prikken yn it wurk set om it toaniel as ‘métier’ yn 'e bloei to krijen. Us toanielskriuwers stiene oare doelen foar eagen:

a.	Noft en wille.
b.	It propagearjen fan idéen.
c.	It útbyldzjen fan elemintaire psychologyske conflicten.
d.	It werjaen fan 'e tiidstreamingen.
e.	It biarbeidzjen fan soasjael-ekonomyske plattelâns-, binammen boereproblemen.

Literair hat it Fryske toaniel nea folle to bitsjutten hawn. Dat lei ek foar de hân.

Foarst: wie it meartal fan ús toanielskriuwers literair net ûnderlein.

Oard: skreauwen hja foar in publyk dat, op dit stik fan saken, gjin easken hie of koe.

Tred: wiene harren de hannen boun hwat de biheinde romten en de ynrjochting fan ús doarpstoanielen oangyng.

Fjird: moasten hja rekken hâlde mei de kar, it tal en it kinnen fan de spylders, dy't har wurk fortolkje moasten.

Fyft: mocht der oan 'e útrissing en de oanklaeijing sa goed as neat bistege wurde.

It Fryske toaniel hat fan 'e miet ôf in dilettante-toaniel west, mei al it lek en brek dat dêrmei mank is, mar it hat de taelstriid stipelearre en de Fryske sin oansterke. Twa foardielen dy tsjin in bulte neidielen opweage. Hwant, lit ús de dingen net moaijer sjen as dat hja binne: it tal fan dyjingen dy't foar de Fryske saek, tusken net al to biheinde swetten hwat fielt, is mar o sa lyts.

Der wurdt yn Fryslân fiersten to min Frysk lêzen. Dêrmei fandinne komt it, dat it meartal fan ús folk ûnforskillich of fijânnich foar de Fryske saek en de Fryske biweging oerstiet. It folkstoaniel hat forskate jonge minsken twongen har op Frysk lêzen út to lizzen en inkelden fan harren safier brocht dat hja de muoite diene om Frysk skriuwen to learen. Fierwei it greatste part fan ús folk hat it Fryske toaniel allinnich sjoen as in middel ta noft en wille. Kulturele wearde waerd der hast nea efter socht. Dêr hawwe ús toanielskriuwers in hiele bulte skuld oan hawn. Hja hawwe to min om literaire wearden en psychologyske mûglikheden tocht. Yn har typen en problemen siet ornaris fiers to min forskaet en djipte.

De boer, de pleats, de rike keapman of de bigoedige boarger mei de deftige wenkeamer, feinten net al to skrander, âlde arbeiders leafst hwat krom en roungear, húsfrousfammen tige oannimlik en forstannich, dochters en soannen dy't net om 't lyk wolle, herberchtafrieltsjes, swalkerstypen dy't stêdsk prate en tige frjemd optôge binne, hoe mannich kear binne se net brûkt en as typen far har soarte, yn it goede en yn it tsjoede mei oerdreaune kleuren tekene, de harkers foar eagen set.

[p. 365]

It leit foar de hân dat in lyts folk fan boeren, skippers, hantwurkslju, lytse nearingdwaenden, arbeiders, skoalmasters en in stikmannich dominys en notarissen, de skriuwers minder kar jowt as hja yn greatere mienskippen mei mear forskaet ta har foldwaen hawwe. Mar dêrom is it net wei to praten, dat ús toaniel op in paed is dat stomprint. Om it Fryske toaniel op 'e hichte to bringen dy't it toaniel yn oare mienskippen hat en it de bitsjutting to jaen dy't it krije moat, sille ús toanielskriuwers oare paden op moatte.

It Selskip ‘Tetman de Vries’, dat trochstrings goed Frysk joech en nei nije foarmen en uteringen stribbe, al arbeide it mear de kant oer fan it cabaret as dy fan it toaniel, hat foar ús folkstoaniel en binammen foar de taelstriid, greate bitsjutting. Wurk fan Wiersma en Poortinga, lyk as ‘Roaitske’ en ‘De Jonkerboer’, mei net gaedlik wêze foar opfiering op lytse plakken, dêrfoar hat it to folle toanielromte fan neden en binne de opfieringskosten to heech, hat dochs oan 'e bûtewacht sjen litten, dat it Frysk brûkt wurde kin foar dingen dy't heger lizze as it gewoane deistige barren.

Der binne altiten jit party Friezen, binammen yn 'e stêdden, dy't miene dat it Frysk allinnich brûkt wurde kin en ta syn rjocht komt yn faken platte gritsen en grappen.

By de opfieringen fan ‘Simson’ is dúdlik oan 't ljocht kaem dat it publyk, alteast in part der fan, ek wolris oar en better wurk sjen wol as dat it trochstrings to sjen en to hearren kriget.

Ek yn Fryslân hawwe de wizers fan 'e tiid net alhielendal stilstien. As men b.g. ‘Macbeth’ yn 'e oersetting fan Kalma en ‘Hamlet’ en ‘Julius Caesar’ yn dy fan Holtrop lêst, docht it jin nij dat der nea ris bisocht is sok wurk op 'e planken to bringen. Wis, it binne oersettingen, mar hoefolle en folle minder oersettingen binne yn 'e rin fan 'e tiid yn Fryslân net folle faker as ienris oer de fuotljochten brocht? Dat komt op in stikmannich net oan. Leit sok wurk op in to heech plan? Ik set it yn 'e kiif.

As ús toanielskriuwers oan 'e literaire kant fan har wurk ris hwat mear soarch bistegen, soe der al hiel hwat woun wêze. Der binne dochs yn Fryslân wol goed ûnderleine skriuwers, dy't wol witte hwat in goed toanielstik freget en hwer't it oan foldwaen moat en dy't ek wol yn steat binne om hwat goeds to meitsjen.

As stikken lyk as ‘Esmoreit’ en ‘Lanseloet van Denemarken’, troch leken mei biheinde middels opfierd, by it Hollânske en it Flaemske publyk bûtenwenstich sukses hawwe, mei men dochs mei rjocht oannimme, dat ús Fryske harkers ek wolris hwat oars sjen wolle as ivich en aloan tastannen en persoanen, dêr't hja troch 'en dei fan moarns ier oant jouns let ta oer stroffelje.

Op it stik fan it toaniel wachtsje wy op in nije moarn mei nije lûden. Hwa fan ús jonge skriuwers nimt de foarstap?

A.J. WYBENGA.