De Tsjerne. Jaargang 5

[p. 361]

Kronyk fan it proaza.
B. Tuinstra:
Romantyk fan 'e realiteit.

Hein Faber, ‘Ofgeand Tij’.
Wever, Frentsjer, 1950.

Hwa fan de Friezen, dy't de pretinsje hawwe proaza skriuwe to kinnen, of mei proaza piele, soe Hein Faber better kenne en forstean as ik?

Wij hawwe ommers togearre in jiermannich yn itselde klimaet libbe, yn it natuerlike likefolle as yn it geastlike. En, lyk as - alteast yn ingere rounten - bikend stean mei, Faber hat mij der forantwurdlik foar steld, dat er oan it skriuwen tein is.

Dat lêste soe men oer redendiele kinne. Foar mij stiet it lykwols fêst, dat figueren lyk as Hein Faber, ta skriuwen en op in minsten ta fortellen, komme moatte, om't hja hawwe it yn it bloed en hja hawwe boppedat yn 'e jonge jierren de fortellers by útstek - de mannen fan 'e séwâl - biharkje kinnen. Sokken witte, hwat as in forhael wurdich is.

Eartiids sil moai grif de forteller ek syn plak hawn hawwe oan 'e hurdsdobbe fan 'e âlde pleatsen, dy't yn ienlikheit oer ús lânsdouwe forsille leine, mar yn ús dagen fynt men him langer mear oan wetterswâl.

Fan natueren, soe men sizze, hat Faber syn paed foun en myn forantwurdlikens dat oangeande mei gjin neamen hawwe, al sil der moai wis wolris oars oer oardiele wurde. Licht sil dit de reden wêze, dat men mij op in oardiel ferge.

Hein Faber, jongere soan út in moai greate húshâlding, dy't mei syn âlden op forskate plakken syn domesylje hawn hat, ear't er as learjonge op it Makkumer notariskantoar bilânne; in romantysk jongfeint, dy't midden yn 'e romantyk bidarre: oerdeis de romantyk - jawis! - de romantyk fan it notariskantoar en yn de middeis- en jounsskoften yn dy fan it séfolk en de séwâl. Dy't letter syn paed socht yn 'e romantyske technyk, as marconist bij de greate feart, en dêr de wredens fan it libben wjerfear, doe't de krisis kaem en de boaten oan 'e dúkdalven to ruskjen leine. Dy't yn it lamsleine Rotterdam tahâldde ûnder de skobbers fan 'e rivier, oan 't er to Makkum wer

[p. 362]

wensté foun en wurk nei eigen aerd en winsk, op eigen manneboet, en dêrta al syn kundichheden - ek dy mei de pinne - brûke moast.

In natuertalint, dy't skreau lyk as geast en hert it opjowe, sûnder folle witten en wollen op it stik fan styl en kunstfoarm; dy't him net bisaude oer wurdkar en tael, mar meidreau op de stream fan syn forhael.

Wis, de wize literator (dy't wy allegearre op 'e tiid wolris úthingje), hat him op mannich flater bitrape, dy hat syn idioom faken krityk dwaen kinnen en de bou fan syn sinnen - dy hat licht al de theoryen op it stik fan litteratuer oanhelje kinnen en wiis dizze skriuwer op syn ûnmacht, syn ûnkunde en ûnforskilligens; mar hy hat de stream net liede kinnen. De feardigens en flottens, dêr't Hein Faber mei skriuwt - men soe der soms nitelich fan wurde en wrantelich tinke: hwêrom nou net efkes bètter, krèkter, djipper; hwerom nou wer dy klisjé's, dy stoplapen en soms ek dy folslein forkearde bylden!

Men is der net ôf mei it sizzen: ‘Hein Faber kin wol hwat skriuwe’.

Earder soe men sizze moatte: Hein Faber kin by tiden tige skriuwe; hy brûkt bylden, dêr't in literator net op sinne soe; hy makket salto's yn 'e byldspraek en dús mislearret it him wolris - wol gauris!

Wol men biwizen, fan it iene likegoed as it oare. Hjir binne se.

‘Foar syn beide ankers lei de botter de stoarm út to riden. De sé stie hol en wyld foelen de baren oan op dy troch minsken gearfoege planken. Al har gystenens en wyldens wie om 'e nocht, hwant as in ein dûkte en riisde it skip efter de strakspande ankertouwen en it like wol, oft de botter de weagen yn 'e lange leije ried.’
‘To Makkum hat in séman wenne, dy't de hiele wrâld rounfearn hie. Gjin stêd sa great as hy hie der west en gjin haven sa lyts of syn skip hie der lein. Hy hie fochten tsjin 'e fûlste stoarmen en oerjown hie er west oan 'e wynstilten, hwertroch syn skip fêstsiet oan 'e sé as in mich oan 'e tar. Alles hwat in séman bilibje koe, hie er bilibbe en hy wie tige wis fan himsels.’
‘It greate passagiersskip tommele oer de weagen as in dronken man. Dan wer riisde it omheech as der

[p. 363]

in greate baer syn brede rêch ûnder skoude en dan wer skuorde it, skean op 'e side, nei de bidelte yn de glêsgriene delling dêr efter.’
‘In jelne boppe it wetter stie de sinne yn har delgong oer de sé. Hja wie net mear as in readgleon taentsjettelslid.’
‘Rûch as de fear fan in toroppe mok leit it burd op 'e tekkens.’
‘De hiele Fryske kust lâns hienen de houten hoeders fan it lân reachfine mûtsen op fan plommich stouwetter.’

Mar immen dy't sa mei de wurden boartsje kin, dy't se sà flije kin yn de gong fan syn forhael, men soe him allegeduerigen oanfiterje wolle en wês ris hwat krekter, as men net eangje hoegde, dat syn to wachtsjen belletry dêrmei it libben wolris ûntstoarn wêze koe. Dat is in tear punt by skriuwers lyk as hy. Hwant Hein Faber syn forhalen libje; der sit biweging yn, it giet omhegen en omlegen - lykas de weagen skolperje; syn wurk hat eigenskippen, dy't oan de sé tinken dogge - altiten gelyk en dóchs ek net gelyk; ûnreedlik yn reedlikens en oarsom; forfeelsum soms en dan ynienen wâllet der eat omhegen dêr't men net op rekkene hie. It libbet; it jowt réaliteit! Hwant dat is it wûndere, (en it sil de literatoaren pur sang net oan wolle) - al dy forhalen, hja binne groundearre op feiten; feiten, dy't forfoarme waerden troch de oerfortellers of troch de skriuwer sels. Hja binne forhelle mei it gefoel fan de romanticus - it tige algemiene gefoel fan de sékant - en hjạ stamme út de réaliteit.

En lês dan ris yn dizze samling, dy't wurk bifettet fan 1936 oant 1943, it forhael fan ‘De botter’ en ‘Twa fan 'e sé’. Immen dy't sà skriuwe kin, hat dochs rjocht op in útjefte. Dy sil syn paed dochs fine moatte neigeraden de jierren geane en it ambacht leard wurdt. Hwant Hein Faber hoecht en mei himsels net lyk bliuwe, mar hy moat de geast en syn romantyske ynslach net forlieze. Dat soe wurde kinne: in literator mear en in libben minske minder. Hat er it field, hwat as der wanke kin?

Ofgeand Tij! Wis, it kin forrinne en mooglik moatte de beakens forset wurde; mar hy sil sels syn koers útsette moatte en farre neffens eigen bistek. Dan mei men moed hawwe en forwachtinge. Goede forwachting.

En dan prate wy wer.